Julian Assanj (hozircha) AQShga berilmaydi. Britaniya sudi fikricha, amerikaliklar uni o‘z joniga qasd qilishdan saqlab qololmasligi mumkin

Britaniya sudi AQSh hukumatining WikiLeaks asoschisi Julian Assanjni ekstraditsiya qilish so‘rovini rad etdi. Amerika hukumati Assanjni maxfiy hujjatlarni noqonuniy e’lon qilishda ayblamoqda, u barcha ayblovlar bo‘yicha jami 175 yilga qamalishi mumkin. Ammo sudya Vanessa Baraytzer fikricha, Amerika qamoqxonasida Assanj o‘z joniga qasd qilishi mumkin. Ayni vaqtda tergovchining tarafdorlari uning jinoiy ta’qib qilinishi boshidanoq siyosiy maqsadlarga ega bo‘lgan, degan fikrda.

AQShda Assanj 175 yilga qamalishi mumkin. Uning tarafdorlari fikricha, jinoiy ta’qib sababi — uning jurnalistlik faoliyati

Angliya va Uels markaziy jinoiy sudi (Old-Beyli sifatida ko‘proq mashhur) Amerika hukumatining WikiLeaks asoschisi Julian Assanjni topshirish da’vosini rad etdi. O‘z qarorini asoslar ekan, sudya Vanessa Baraytzer Assanj “o‘z kelajagi uchun qo‘rqayotgan, depressiya holatidagi, ba’zan esa umidsizlik holatidagi odam sifatida taassurot qoldirishi”ni aytdi. Uning fikricha, AQSh huquq-tartibot organlari Assanj ekstraditsiyadan keyin o‘z joniga qasd qila olmasligi borasida yetarlicha ishonchli kafolatlar taqdim etmagan.

AQShda Assanj 175 yilgacha muddatga qamalishi mumkin. U maxfiy ma’lumotlarni noqonuniy tarzda qo‘lga kiritganlikda (17 ta band, har biri bo‘yicha 10 yilgacha ozodlikdan mahrum etish), shuningdek, kompyuter orqali hujum uyushtirish maqsadida til biriktirganlikda (5 yilgacha qamoq) ham ayblanmoqda. Ayblovlar Amerika razvedkasi va qurolli kuchlari maxfiy hujjatlarining e’lon qilinishi bilan bog‘liq, ularni Assanj Markaziy razvedka boshqarmasining sobiq xodimasi Chelsi Menning (transgender, o‘zgarishdan avval Bredli Menning bo‘lgan) yordamida qo‘lga kiritgan. Ushbu hujjatlar Afg‘oniston va Iroqdagi jangovar harakatlarga, shu jumladan, amerikalik harbiylar tomonidan amalga oshirilgan tinch aholining o‘ldirilishi va mahbuslarning qiynoqqa solinishi holatlariga tegishli bo‘lgan. Bundan tashqari, keng ko‘lamdagi diplomatik yozishmalar ham ommaga fosh qilingan.

Bu hujjatlarning barchasi 2010—2011-yillarda WikiLeaks saytida chop etilgan. Assanj va uning tarafdorlari nuqtayi nazaridan, u manbadan omma uchun ahamiyatli ma’lumotni qo‘lga kiritgan tadqiqotchi jurnalist sifatida harakat qilgan. Himoya tomoni guvohlari sudda aytishicha, WikiLeaks’dagi maqolalar ularga o‘z yaqinlari haqidagi haqiqatni bilishga va ba’zi holatlarda jinoyatda aybdorlarni javobgarlikka tortishga yordam bergan. Assanjning qallig‘i Stella Morris hukm e’lon qilinishidan avvalroq uning AQShga topshirilishi hukumat tomonidan amalga oshirilgan suiiste’mollar haqidagi har qanday suhbatlarni murakkablashtirishi haqida yozgandi.

O‘z navbatida, AQSh hukumati fikricha, u ma’lumot sizib chiqishini tashkillashtirishga bevosita aloqador bo‘lgan va ko‘plab qonunlarni qo‘pol ravishda buzgan. Sudya Baraytzer Assanjni ekstraditsiya qilishni rad etgan bo‘lishiga qaramasdan, u sudlanuvchining xatti-harakatlari jurnalistik standartlardan uzoq bo‘lgani borasida amerikalik prokurorlarning fikriga qo‘shildi. Assanjning informatori Chelsi Menning AQShda 2013-yilda sudlangan, ammo 2017-yilda prezident lavozimidan ketishi oldidan Barak Obama tomonidan afv etilgan edi. U 2019-yil martida Assanjga qarshi ko‘rsatmalar berishdan bosh tortganligi uchun qo‘lga olishgan, ammo bir yildan keyin qo‘yib yuborishgan.

Assanj bir yarim yildan ko‘proq vaqt mobaynida qamoqda saqlanmoqda. BMTning qiynoqlar bo‘yicha maxsus ma’ruzachisi Britaniya hukumatini shafqatsizlikda aybladi

Assanjni turli sabablar bilan jinoiy ta’qib qilish o‘n yildan ortiq davom etmoqda. WikiLeaks asoschisiga qarshi birinchi ish Shvetsiya prokuraturasi tomonidan 2010-yil dekabrida, saytda maqolalar e’lon qilinishi avjiga chiqqanida qo‘zg‘atilgan edi. U bundan bir necha oy avval Stokgolmga safari chog‘ida zo‘rlashni amalga oshirishda ayblandi. Assanj o‘shanda Britaniya politsiyasiga taslim bo‘lgan, garov evaziga qo‘yib yuborilgan, ammo sud uni Shvetsiyaga ekstraditsiya qilish haqida qaror qilganidan keyin ko‘p o‘tmay, Londondagi Ekvador elchixonasiga yashiringan. Assanjning o‘zi Shvetsiya hukumati uni AQShga topshirmoqchi ekanligini iddao qilgan. Tez orada bu mamlakatda unga qarshi birinchi ishlar qo‘zg‘atildi. 2017-yilda Shvetsiya prokuraturasi tekshiruvni to‘xtatib, Assanjning o‘zining ko‘rsatmalarini olmasdan turib uni yakunlay olmasligini, bu esa u Ekvador elchixonasida qolar ekan, qariyb imkonsiz ekanligini bildirgandi.

CNN telekanali tadqiqotida ta’kidlanishicha, 2016-yilda, AQShdagi saylovoldi kampaniyasi chog‘ida, Assanj Demokratik partiya vakillarining o‘g‘irlangan xatlari chop etilishiga shaxsan rahbarlik qilgan. Gap maxsus prokuror Robert Myuller ma’lumotlariga ko‘ra, Rossiya Bosh razvedka boshqarmasi xodimlari tomonidan amalga oshirilgan xakerlik hujumi natijasida o‘g‘irlangan xatlar haqida bormoqda. Buning oqibatida Donald Trampning raqibi Xillari Klintonning obro‘si to‘kilgan, deb hisoblaniladi. Ushbu ish chog‘ida Assanj go‘yoki o‘zi 2012-yilda World Tomorrow ko‘rsatuviga boshlovchilik qilgan RT telekompaniyasi vakillari bilan uchrashgan.

2019-yil aprelida Ekvador hukumati Assanjni siyosiy boshpana shartlarini buzishda aybladi, shundan keyin u binoni tark etishga majbur bo‘ldi va shu zahoti Britaniya politsiyasi tomonidan hibsga olindi. Sud uni Ekvador elchixonasiga qochib ketganligi uchun 50 haftaga qamoqqa hukm qildi. Shundan keyin ko‘p o‘tmay BMTning qiynoq masalalari bo‘yicha maxsus ma’ruzachisi Nils Melser Britaniya hukumatini Assanjga shafqatsiz munosabatda bo‘lishda va AQSh rahbariyati bilan til biriktirishda aybladi.

WikiLeaks asoschisining sog‘lig‘i yuzasidan “Shifokorlar Assanj tomonida” uyushmasini tashkil qilgan va The Lancet nufuzli tibbiy nashr orqali uning ozod etilishini talab qilgan ko‘plab shifokorlar ham xavotir bildirgan. Xuddi shunday talablarni “Chegara bilmas muxbirlar” jurnalistlar tashkiloti ham ilgari surgan. Ishni aynan sudya Vanessa Baraytzer olib bordi — u ham Assanjning izolyatordan ozod qilinishini bir necha marta rad etgan, shu jumladan, uning advokatlari qamoqda COVID-19 yuqtirib olish xavfi yuqoriligini aytganida ham ruxsat bermagan edi. U har safar Assanj birinchi marta garov evaziga ozodlikka chiqqanida qochib ketganini pesh qilardi.

Ayni vaqtda Shvetsiya prokuraturasi zo‘rlash ayblovi bo‘yicha tekshiruvlarni qayta boshladi, ammo ko‘p o‘tmay ishni uzil-kesil yopdi, bunda u dalillar yetarli emasligini sabab qilib keltirdi, ehtimoliy jinoyatdan keyin ancha vaqt o‘tib ketgani tufayli buni kompensatsiya qilib bo‘lmasdi.. Ammo 2020-yil mayida Assanjning AQShga ekstraditsiya qilinishi bo‘yicha sud eshituvlari boshlandi, shuning uchun uning izolyatorda saqlanish vaqti uzaytirildi.

Sud majlislari koronavirus pandemiyasi tufayli ko‘p marta qoldirildi, ko‘plab guvohlar videoaloqa orqali ko‘rsatma berishga majbur bo‘ldi, ba’zi hollarda shaxsiy ko‘rsatmalar yozma tarzda taqdim etildi, ba’zi huquq himoyachilari jarayon translyatsiyasini ko‘ra olmay qoldi — sudya Baraytzer ta’kidlashicha, bunga texnik nosozliklar sabab bo‘lgan. “Chegara bilmas muxbirlar” vakillari sud bo‘lib o‘tgan sharoitni “shokka tushiruvchi” deb atadi.

Ekstraditsiyani rad etish qarori umuman kutilmagan bo‘ldi. Ammo bu yakuniy qaror emas

Voqealarning rivoji shunday borayotgan bir paytda Assanjni ozod etish kampaniyasi xalqaro tus olib ketgan bo‘lishiga qaramay, sud yakunda AQSh hukumati talablarini rad etishiga hech kim ishonmagan edi. Ushbu kampaniyani, xususan, ko‘pchilik nemis siyosatchilari qo‘llab-quvvatladi. Hukm o‘qib eshittirilishi arafasida Assanjni ozod qilish tarafdorlarining piketlari London, Berlin va boshqa Yevropa shaharlarida bo‘lib o‘tdi. Assanjni prezidentligining so‘nggi kunlarida Donald Tramp afv etishi mumkin, degan mish-mishlar paydo bo‘ldi (unga, xususan, Yangi yil oldidan BMT maxsus ma’ruzachisi Nils Melser murojaat qilgan edi), ammo ular haligacha Oq uy tomonidan tasdiqlangani yo‘q.

Sud binosi atrofiga yig‘ilgan Assanj tarafdorlari ekstraditsiyaning rad etilgani haqidagi yangilikni olqishlar bilan qarshi oldi. Qarorni ko‘plab britaniyalik siyosatchilar, shu jumladan, Assanj siyosiy maqsadga ega ta’qiblar qurboniga aylangan bo‘lishi mumkin, deb hisoblaydigan hukmron Konservativ partiya vakillari ham qo‘llab-quvvatladi. Ayni vaqtda “Chegara bilmas muxbirlar” sudya Baraytzerning Amerika tomoni Assanjning harakatlari xususiyati bo‘yicha keltirgan dalillarga yon bosganidan norozi qoldi. Ushbu tashkilot huquqshunoslari u jurnalistlik faoliyati uchun ta’qib etilayotganini ta’kidlashda davom etib, buni hukumat tan olishini talab qilmoqda.

Endi AQSh prokuraturasida qarordan norozi bo‘lib shikoyat berish uchun 12 kun vaqt bor. Assanjning onasi o‘n yillik sud jarayonlarini “yetarlicha jazo” deb atab, apellyatsiyadan voz kechishga chaqirdi, ammo Amerika hukumati shikoyat arizasi berishini allaqachon ma’lum qildi. 6-yanvar kuni sud Assanjni apellyatsiya vaqtida garov evaziga ozod qilish-qilmaslikka qaror qilishi kerak.