La Mansh bo‘g‘ozi ostidan o‘tgan tunnel 26 yil oldin kontinental Yevropa va Buyuk Britaniyani bir-biriga bog‘lagan edi. Hozirda ushbu yo‘ldan odam va yuk tashishda faol foydalanilmoqda. Jami 50 kilometrdan uzunlikdagi tunnel qurilishi uchun 10 mingdan ortiq ishchi va muhandislar hamda yetti yil vaqt kerak bo‘ldi. Loyihani amalga oshirish uchun, qanchalik g‘alati tuyulmasin, 200 yildan oshiqroq vaqt ketdi. “Daryo” sana munosabati bilan Yevrotunnel qurilishi tarixi haqida hikoya qiladi.
Tunnel 1.0. G‘oya muallifi – Alber Matye-Favyer
La Mansh ostidan yo‘l o‘tkazgich qurish g‘oyasi fransuz injeneri Alber Matye-Favyer tomonidan ilgari surildi. Dastlabki taklifiy loyihaga ko‘ra, tunnel moyli lampalar bilan yoritilishi va undan odamlar ot-aravalarda o‘tishi kerak edi. Havo aylanish tizimini esa dengiz sathiga chiqadigan teshiklar bilan tashkil qilish rejalashtirildi.Ushbu qurilish loyihasi Napoleon I tomonidan Buyuk Britaniya va Fransiya o‘rtasida tinchlik shartnomasini tuzish paytida taklif qilingan edi. Ammo Uchinchi koalitsiya urushi tufayli u amalga oshmay qolib ketdi.
Tunnel 2.0. G‘oya muallifi – Tome de Gamond
1856-yilga kelib boshqa bir fransuz muhandisi Tome de Gamond Angliya va Fransiya o‘rtasida temiryo‘l tunnelini qurishni taklif qildi. Fransuzlar rozi bo‘lib turgan paytda inglizlar tomonidan tayinli javob bo‘lmadi. Bu vaqtda muhandis o‘zining hamkasbi – dunyodagi birinchi metropoliten quruvchilaridan biri Piter Uiliam Barlou bilan maslahatlashdi. Shundan so‘ng Britaniya va Buyuk Britaniya rasmiylari tunnel qurilishiga rozi bo‘ldi. Moliyaviy muammolar tufayli qurilish rozilikdan bir yil o‘tib boshlandi.Ikki tomondan mutaxassislar o‘rganish ishlarini boshlab yubordi. Ammo qurilish ishlari 1883-yilda inglizlar tomonidan to‘xtatildi. Bunga yo‘lning qurilishi dushman hujumini osonlashtirishi sabab qilib ko‘rsatildi. Bu vaqtga qadar Britaniya tomonidan 2 026 metr, fransuzlardan 1 829 metr qazib bo‘lingan edi.
1963-yilda Angliya va Fransiya o‘rtasida La Mansh ostidan tunnel qurish bo‘yicha prinsipial kelishuvga erishildi. Shundan so‘ng ham loyihani amalga oshirishga kirishilmadi, har xil gumonlar qurilish ishlarini ortga surdi. 1986-yilga kelibgina ikki mamlakat loyihani birga amalga oshirish uchun kelishuvga imzo chekdi. Bir yil o‘tib uning qurilishi boshlandi.
Muhandislar olidida juda katta vazifa turgan edi: suv ostidan uzoq yillab xizmat qilishi kerak bo‘lgan chidamli tunnel qurish. Tunnellarni Fransiyadan Kale shahridan, Britaniyadan esa Folkstonda qurish boshlandi. 1987-yil 15-dekabrda gorizontal ishlov berish uchun birinchi tunnel shitlar yaratildi, 1988-yil 28-fevralda uning fransuz sherigi ishga tushirildi. Ularning vazifasi maishiy ehtiyojlar va kutilmagan hodisalar uchun mo‘ljallangan, diametri 4,8 metr bo‘lgan aloqa tunnelini burg‘ilash edi. Ish paytida ushbu mashinalar bir vaqtning o‘zida devorlarni beton segmentlari bilan mustahkamlab, tunnel o‘qini qoplaydigan bir yarim metrli halqalarni hosil qildi.
Hammasi bo‘lib, Britaniya tomonidan tunnelning 84 kilometri, fransuzlar tomonidan esa 69 kilometri qazildi. Britaniyalik va fransuz burg‘ulovchilari tunnelning so‘nggi metrlarini qo‘lda va belkurak bilan yakunladi. Shundan so‘ng asosiy tunnellar ulangan va Britaniyaning tunnel shitlari yerosti omborlariga olib ketilgan, fransuzlarniki esa demontaj qilgan va tunneldan chiqarilgan.
Qurilish jarayonida sakkiz million kubometr tosh olib tashlandi (yuzi 200 metr bo‘lgan kub). Har bir tomon o‘z qismini o‘z yo‘lida tasarruf etdi. Fransuzlar shunchaki yerni suv bilan aralashtirib, hosil bo‘lgan pulpani yana dengizga olib keldi.
Loyiha yetti yil davomida 13 ming ishchi kuchi yordamida tugatildi. 1994-yilning 6-may sanasida ikki davlat uchun tarixning yangi sahifasi ochildi. Aynan shu kuni yangi qurilgan tunneldan birinchi poyezd yurdi. Tantanali ochilish marosimida Buyuk Britaniya qirolichasi va Fransiya prezidenti Fransua Mitterlar qatnashdi.
Tashkiliy masalalar
Yevrotunnel uchta tunneldan iborat: shimol va janubga boruvchi ikkita asosiy tunnel va bitta xizmat tunneli. Xizmat tunnelida har 375 metrda o‘tish yo‘llari mavjud bo‘lib, ularni asosiylari bilan bog‘laydi. Bu xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar uchun asosiy tunnellarga kirish va xavfli holatlarda odamlarni shoshilinch evakuatsiya qilish uchun mo‘ljallangan edi.Ushbu tunnel Parijdan Londonga 2 soat-u 15 daqiqada yetib borishga imkon beradi. Temiryo‘l liniyalari Yevropa kontinenti va Buyuk Britaniya o‘rtasidagi aloqalarni osonlashtiradi. Tunneldan yo‘lovchilar va yuk tashish xizmatlari hozirgacha faol foydalanib kelmoqda.
Mirjalol Qosimov tayyorladi.
Izoh (0)