Tinchlik asridagi urush. Nalchik shahriga uyushtirilgan terroristik hujum tarixi

2005-yilning 13–14-oktabr kunlari Rossiyaning Nalchik shahriga bir necha guruh bosqinchilar hujum uyushtirdi. Ular, asosan, xavfsizlik xizmati idoralari (politsiya idoralari, FXX idorasi, harbiy bo‘linma va hokazolar)ga hujum qildi. Bu bosqindan ko‘zlangan maqsad shaharni egallab, boshqaruvini to‘liq qo‘l ostiga olish edi. “Daryo” voqea tafsilotlari haqida hikoya qiladi.

Soat sayin susaygan hujum

13-oktabr kuni ertalabki vaqt bilan 08:20–09:00 lar orasida terroristlarning besh-olti kishidan iborat kichik-kichik guruhlari, umumiy hisobda 200 ga yaqin kishi turli xil mayda qurollar, (shuningdek, mashinalardagi RPG-7 va RPD kabi qurollar) bilan qurollangan holatda Nalchik shahriga ikki tomondan kirib keldi. Politsiya ofitserlari hamda terroristlar o‘rtasidagi ilk to‘qnashuvlar shaharning uzoq chekkalarida bo‘lib o‘tdi. Soat 09:14 da esa birdaniga sakkizta mo‘ljalda terroristlar tomonidan kutilmagan tezkor hujumlar kuzatildi.

Xuddi shu vaqtda eng dahshatli janglar qayd etilgan bo‘lib, bu janglar Nalchik shahri markazidagi KBR (Kabarda-Bolqor Respublikasi) FXX (Federal xavfsizlik xizmati) idoralariga uyushtirilgan hujumlar paytida kelib chiqqan edi. Soat 10:00 ga kelib, aeroport hamda chegaraga uyushtirilgan hujumlar muvaffaqiyatli bostirildi. 10:20 va 10:30 oralig‘ida esa bir necha terroristlar halok bo‘ldi. Bunga esa bino eshigini portlatishga urinish chog‘ida portlovchi moddalarni ehtiyotsizlik bilan ishlatishgani sabab bo‘ldi.

Shuningdek, bir necha nafar terroristlar shaharning turli burchaklarida snayperlar tomonidan otib o‘ldirildi. Oradan uch soat o‘tib, FXX binosiga hujum uyushtirgan jamoa mag‘lubiyatga uchradi. Biroq shunga qaramay, FXX hamda Ichki ishlar vazirligi binolariga jiddiy zarar yetkazildi va hatto bitta binoda yong‘in ko‘tarildi. Kechga borib, soat 18:05 da terroristlar egallab olgan suvenir do‘koni ichidan bir nechta garovdagi tutqunlarni chiqardi va buning evaziga ichkaridagi jinoyatchilarga suv va ovqat yetkazib berildi.

22:55 da xavfsizlik xodimlari Nalchikdagi uchta binoni qamalga olgan terroristlar bilan aloqa o‘rnatishga muvaffaq bo‘ldi. Muzokaralar bosqinchilarning taslim bo‘lishi bilan yakunlandi. Shaharning barcha nuqtalaridagi kichik-kichik janglar yakunga yeta boshladi.

Bir kun o‘tib, 14-oktabr kuni ertalab qamalga olingan suvenir do‘koni xavfsizlik xizmati xodimlari tomonidan ozod qilindi. Bu jarayonda uchta terroristning barchasi o‘ldirildi va ikkita garovga olingan shaxs ozod etildi. Soat 09:30 da Nalchikdan 15 kilometr uzoqlikdagi Chegem shahrida huquqni muhofaza qilish xodimlari bilan bir kun oldin shaharga hujum uyushtirgan va ayni damda tog‘larga qochib ketishni rejalashtirayotgan terroristlar guruhi o‘rtasida jang bo‘lib o‘tdi. Beshta jangchi o‘ldirildi, bittasi esa hibsga olindi.

12:00 va 14:00 orasida esa terroristlarning qarshilik qilib turgan so‘nggi guruhi tor-mor etildi. Nalchikdagi federal jazoni ijro etish departamentida o‘rnashib olgan terroristlarga qarshi o‘tkazilgan bu operatsiya davomida o‘n ikkita bosqinchi halok bo‘ldi.

Bosqinchilar kim edi?

Huquqni muhofaza qilish agentliklar ma’lumotiga ko‘ra, Nalchikdagi bosqinda 200 ga yaqin terrorchi ishtirok etgan bo‘lib, ularning uchdan bir qismi Nalchik fuqarolari, katta qismi esa KBR fuqarolari edi. Ular bosqinda asosan qo‘lda olib yuriladigan mayda qurollar, portlovchi moddalar va mashinalar ustiga ko‘chirib o‘tkazilgan granata uloqtiruvchi qurollardan foydalandi.

Qurollar bir kun oldin yetkazilgan edi. Chechenistondagi Kavkaz fronti guruhi bosqinni uyushtirganlikda da’vo qilindi. Biroq Checheniston prezidenti Ramzan Qodirov bu iddaoni inkor etib, bosqin ortida kim turishi mumkin ekani to‘g‘risidagi savolga quyidagicha javob bergan edi: “Agar chechenlar u yerda bo‘lganlarida jang bunchalik tez tugamagan bo‘lardi. U yerdagilar o‘zlarining fuqarolari bo‘lgan”. Bosqinga Kabarda-Bolqordagi vahhobiy guruhi boshliqlari Anzor Astemirov va Ilyas Gorchxanov yetakchilik qilgandi.

Bosqinchilarning rejalarini barbod etgan vaziyat

Eslab o‘tish lozim, voqeadan oldingi ikki kun (12–13-oktabr kunlari) Nalchik shahridagi Belaya Rechka qishlog‘i yaqinida joylashgan huquqni muhofaza qilish agentligi o‘nga yaqin bosqinchilardan tashkil topgan guruhga qarshi maxsus operatsiya o‘tkazgan bo‘lib, operatsiya chog‘ida yarim tonnaga yaqin portlovchi moddalar topib olingan edi. Huquqni muhofaza qilish agentliklari mana shu voqea bilan 13-oktabrda uyushtirilgan bosqin orasida aloqa mavjud, deb taxmin qilishdi. Xalqaro aloqalar bo‘yicha vazir o‘rinbosari Aleksandr Chekalin o‘sha vaqtda shunday deb ta’kidlagan edi: “Ular bu guruhning ozod bo‘lishiga yo‘l ochish maqsadida hujum orqali e’tiborni chalg‘itishga urinishdi”.

Huquqni muhofaza qilish agentliklari ta’kidlashicha, Nalchikka uyushtirilgan hujum bir kun oldingi Belaya Rechka maydonida diniy mutaassiblar guruhini yo‘q qilishni maqsad qilgan operatsiyaga nisbatan javob reaksiyasi bo‘lib, hujum maqsadi harbiy kuchlarni operatsiyadan chalg‘itish va shu yo‘l orqali guruhning jo‘nab ketishiga imkoniyat yaratish edi. Terroristlarning Belaya Rechka qishlog‘i yaqinida joylashgan bazasidan topib olingan hujjatlarga ko‘ra, harakat oldindan rejalashtirilgan bo‘lib, sakkiztadan 15 tagacha kishini o‘z ichiga olgan 16 ta bosqinchi guruh bo‘lishi ko‘zda tutilgan edi. Aslida, bosqin jami bo‘lib 240 kishini o‘z ichiga olishi kerak edi, biroq bazaga qilingan hujum tufayli operatsiya reja bo‘yicha ketmadi.

Shuningdek, Nalchikdagi hujumdan oldinroq bosqin yetakchilaridan biri Anzor Astemirovning ishonchli kishilaridan biri qo‘lga olindi va tintuv natijasida undan aeroport xaritasi hamda shahar politsiya departamenti va boshqa huquqni muhofaza qilish agentliklari suratlari joylangan flesh karta topib olindi. Bundan ayonki, terroristlar jiddiy harakatni rejalashtirayotgan edi.

11-oktabr kuni Kenje yaqinidagi o‘rmonda bosqin yetakchilari Shamil Basayev bilan uchrashganlari ma’lum bo‘ldi.  9-oktabrda esa beton bilan o‘ralgan zavod hududidan 500 kilogrammga teng portlovchi moddalar topib olingan edi. Operatsiyadan so‘ng Shamil Basayev o‘z bayonotida operatsiyadan besh kun oldin maxfiy ma’lumotlar fosh bo‘lgani hamda Nalchikka qo‘shimcha kuchlar kiritilganini terroristlarning katta yo‘qotishiga sabab sifatida keltirib o‘tdi. Uning aytishicha, operatsiyaga juda uzoq muddat mobaynida tayyorgarlik ko‘rib kelingani sababli ular bosqinni bekor qilmagan.

Kabarda-Bolqor ichki ishlar vazirligining uyushgan jinoyatchilikni nazorat qilish departamenti boshlig‘i o‘rinbosari Albert Sijajevning aytishicha, bosqinchilar nafaqat respublika poytaxtini qo‘lga olishni, balki uni ikki oy davomida nazoratda ushlab turishni va undan so‘ng esa o‘rmonlarda qochib yurib, partizanlik usulida urushni davom ettirishni rejalashtirgan ekan. Sijajev Nalchikdagi bosqin, aslida, 4-noyabr kuni – Ramazon tugashi bilan sodir bo‘lishi ko‘zlangan ekanini ham qo‘shib qo‘ydi.

Halokatli oqibatlar va jinoyatga berilgan jazo

Bosqin oqibatida 93 ta terrorist o‘ldirildi va yetmishdan ortiq kishilar jinoyatga sheriklikda gumon qilinib hibsga olindi. Shuningdek, 14 ta fuqaro va 35 ta politsiya ofitserlari hamda huquqni muhofaza qilish organlari ofitserlari halok bo‘ldi, 240 dan ziyod odamlar jarohatlandi (ularning orasida 129 kishi huquqni muhofaza qilish organlari ofitserlari edi).

2005-yil 11-noyabrgacha halok bo‘lgan 90 kishidan 80 tasi jinoyatchi deb topildi. Boshqa ma’lumotlar jon berganlarning ko‘pchiligi fuqarolar ekaniga ishora qiladi. Terroristlar esa o‘zlarining 37 ta a’zosi o‘ldirilgan, deya hisobladi. Tergov jarayonida 38 ta kishi gumondor sifatida qamoqqa olindi va 160 dan ziyod qurollar musodara qilindi. Yana boshqa gumondor esa 2008-yil fevralda qamoqda ekanida saratondan vafot edi. Ayni damda 59 kishi uyushgan jinoiy harakatni amalga oshirish, garovga olish, qurollangan bosqinchilik, terroristik harakat, huquqni muhofaza qilish xodimlari hayotiga tajovuz, qotillik va boshqa jiddiy jinoyatlarda ayblandi.

2014-yilgacha davom etgan sud jarayonlari Anzor Mashukov, Murat Bapinayev, Aslan Kuchmenov, Rasul Kudayev va Edvard Mironovlarni umrbod qamoq jazoga tayinlanishi bilan yakunlandi. 49 ayblanuvchi esa qattiq rejimdagi kaloniyalarda boshqa turdagi qamoq jazolari bilan tayinlandi. Ayblanganlarning uchtasi esa qamoq muddatini o‘tab bo‘lgani sababli ozod etildi.

Rahimjon Qudratov tayyorladi.