Тинчлик асридаги уруш. Нальчик шаҳрига уюштирилган террористик ҳужум тарихи

2005 йилнинг 13–14 октябрь кунлари Россиянинг Нальчик шаҳрига бир неча гуруҳ босқинчилар ҳужум уюштирди. Улар, асосан, хавфсизлик хизмати идоралари (полиция идоралари, ФХХ идораси, ҳарбий бўлинма ва ҳоказолар)га ҳужум қилди. Бу босқиндан кўзланган мақсад шаҳарни эгаллаб, бошқарувини тўлиқ қўл остига олиш эди. «Дарё» воқеа тафсилотлари ҳақида ҳикоя қилади.

Соат сайин сусайган ҳужум

13 октябрь куни эрталабки вақт билан 08:20–09:00 лар орасида террористларнинг беш-олти кишидан иборат кичик-кичик гуруҳлари, умумий ҳисобда 200 га яқин киши турли хил майда қуроллар, (шунингдек, машиналардаги РПГ-7 ва РПД каби қуроллар) билан қуролланган ҳолатда Нальчик шаҳрига икки томондан кириб келди. Полиция офицерлари ҳамда террористлар ўртасидаги илк тўқнашувлар шаҳарнинг узоқ чеккаларида бўлиб ўтди. Соат 09:14 да эса бирданига саккизта мўлжалда террористлар томонидан кутилмаган тезкор ҳужумлар кузатилди.

Худди шу вақтда энг даҳшатли жанглар қайд этилган бўлиб, бу жанглар Нальчик шаҳри марказидаги КБР (Кабарда-Болқор Республикаси) ФХХ (Федерал хавфсизлик хизмати) идораларига уюштирилган ҳужумлар пайтида келиб чиққан эди. Соат 10:00 га келиб, аэропорт ҳамда чегарага уюштирилган ҳужумлар муваффақиятли бостирилди. 10:20 ва 10:30 оралиғида эса бир неча террористлар ҳалок бўлди. Бунга эса бино эшигини портлатишга уриниш чоғида портловчи моддаларни эҳтиётсизлик билан ишлатишгани сабаб бўлди.

Шунингдек, бир неча нафар террористлар шаҳарнинг турли бурчакларида снайперлар томонидан отиб ўлдирилди. Орадан уч соат ўтиб, ФХХ биносига ҳужум уюштирган жамоа мағлубиятга учради. Бироқ шунга қарамай, ФХХ ҳамда Ички ишлар вазирлиги биноларига жиддий зарар етказилди ва ҳатто битта бинода ёнғин кўтарилди. Кечга бориб, соат 18:05 да террористлар эгаллаб олган сувенир дўкони ичидан бир нечта гаровдаги тутқунларни чиқарди ва бунинг эвазига ичкаридаги жиноятчиларга сув ва овқат етказиб берилди.

22:55 да хавфсизлик ходимлари Нальчикдаги учта бинони қамалга олган террористлар билан алоқа ўрнатишга муваффақ бўлди. Музокаралар босқинчиларнинг таслим бўлиши билан якунланди. Шаҳарнинг барча нуқталаридаги кичик-кичик жанглар якунга ета бошлади.

Бир кун ўтиб, 14 октябрь куни эрталаб қамалга олинган сувенир дўкони хавфсизлик хизмати ходимлари томонидан озод қилинди. Бу жараёнда учта террористнинг барчаси ўлдирилди ва иккита гаровга олинган шахс озод этилди. Соат 09:30 да Нальчикдан 15 километр узоқликдаги Чегем шаҳрида ҳуқуқни муҳофаза қилиш ходимлари билан бир кун олдин шаҳарга ҳужум уюштирган ва айни дамда тоғларга қочиб кетишни режалаштираётган террористлар гуруҳи ўртасида жанг бўлиб ўтди. Бешта жангчи ўлдирилди, биттаси эса ҳибсга олинди.

12:00 ва 14:00 орасида эса террористларнинг қаршилик қилиб турган сўнгги гуруҳи тор-мор этилди. Нальчикдаги федерал жазони ижро этиш департаментида ўрнашиб олган террористларга қарши ўтказилган бу операция давомида ўн иккита босқинчи ҳалок бўлди.

Босқинчилар ким эди?

Ҳуқуқни муҳофаза қилиш агентликлар маълумотига кўра, Нальчикдаги босқинда 200 га яқин террорчи иштирок этган бўлиб, уларнинг учдан бир қисми Нальчик фуқаролари, катта қисми эса КБР фуқаролари эди. Улар босқинда асосан қўлда олиб юриладиган майда қуроллар, портловчи моддалар ва машиналар устига кўчириб ўтказилган граната улоқтирувчи қуроллардан фойдаланди.

Қуроллар бир кун олдин етказилган эди. Чеченистондаги Кавказ фронти гуруҳи босқинни уюштирганликда даъво қилинди. Бироқ Чеченистон президенти Рамзан Қодиров бу иддаони инкор этиб, босқин ортида ким туриши мумкин экани тўғрисидаги саволга қуйидагича жавоб берган эди: «Агар чеченлар у ерда бўлганларида жанг бунчалик тез тугамаган бўларди. У ердагилар ўзларининг фуқаролари бўлган». Босқинга Кабарда-Болқордаги ваҳҳобий гуруҳи бошлиқлари Анзор Астемиров ва Иляс Горчханов етакчилик қилганди.

Босқинчиларнинг режаларини барбод этган вазият

Эслаб ўтиш лозим, воқеадан олдинги икки кун (12–13 октябрь кунлари) Нальчик шаҳридаги Белая Речка қишлоғи яқинида жойлашган ҳуқуқни муҳофаза қилиш агентлиги ўнга яқин босқинчилардан ташкил топган гуруҳга қарши махсус операция ўтказган бўлиб, операция чоғида ярим тоннага яқин портловчи моддалар топиб олинган эди. Ҳуқуқни муҳофаза қилиш агентликлари мана шу воқеа билан 13 октябрда уюштирилган босқин орасида алоқа мавжуд, деб тахмин қилишди. Халқаро алоқалар бўйича вазир ўринбосари Александр Чекалин ўша вақтда шундай деб таъкидлаган эди: «Улар бу гуруҳнинг озод бўлишига йўл очиш мақсадида ҳужум орқали эътиборни чалғитишга уринишди».

Ҳуқуқни муҳофаза қилиш агентликлари таъкидлашича, Нальчикка уюштирилган ҳужум бир кун олдинги Белая Речка майдонида диний мутаассиблар гуруҳини йўқ қилишни мақсад қилган операцияга нисбатан жавоб реакцияси бўлиб, ҳужум мақсади ҳарбий кучларни операциядан чалғитиш ва шу йўл орқали гуруҳнинг жўнаб кетишига имконият яратиш эди. Террористларнинг Белая Речка қишлоғи яқинида жойлашган базасидан топиб олинган ҳужжатларга кўра, ҳаракат олдиндан режалаштирилган бўлиб, саккизтадан 15 тагача кишини ўз ичига олган 16 та босқинчи гуруҳ бўлиши кўзда тутилган эди. Аслида, босқин жами бўлиб 240 кишини ўз ичига олиши керак эди, бироқ базага қилинган ҳужум туфайли операция режа бўйича кетмади.

Шунингдек, Нальчикдаги ҳужумдан олдинроқ босқин етакчиларидан бири Анзор Астемировнинг ишончли кишиларидан бири қўлга олинди ва тинтув натижасида ундан аэропорт харитаси ҳамда шаҳар полиция департаменти ва бошқа ҳуқуқни муҳофаза қилиш агентликлари суратлари жойланган флеш карта топиб олинди. Бундан аёнки, террористлар жиддий ҳаракатни режалаштираётган эди.

11 октябрь куни Кенже яқинидаги ўрмонда босқин етакчилари Шамил Басаев билан учрашганлари маълум бўлди.  9 октябрда эса бетон билан ўралган завод ҳудудидан 500 килограммга тенг портловчи моддалар топиб олинган эди. Операциядан сўнг Шамил Басаев ўз баёнотида операциядан беш кун олдин махфий маълумотлар фош бўлгани ҳамда Нальчикка қўшимча кучлар киритилганини террористларнинг катта йўқотишига сабаб сифатида келтириб ўтди. Унинг айтишича, операцияга жуда узоқ муддат мобайнида тайёргарлик кўриб келингани сабабли улар босқинни бекор қилмаган.

Кабарда-Болқор ички ишлар вазирлигининг уюшган жиноятчиликни назорат қилиш департаменти бошлиғи ўринбосари Алберт Сижажевнинг айтишича, босқинчилар нафақат республика пойтахтини қўлга олишни, балки уни икки ой давомида назоратда ушлаб туришни ва ундан сўнг эса ўрмонларда қочиб юриб, партизанлик усулида урушни давом эттиришни режалаштирган экан. Сижажев Нальчикдаги босқин, аслида, 4 ноябрь куни – Рамазон тугаши билан содир бўлиши кўзланган эканини ҳам қўшиб қўйди.

Ҳалокатли оқибатлар ва жиноятга берилган жазо

Босқин оқибатида 93 та террорист ўлдирилди ва етмишдан ортиқ кишилар жиноятга шерикликда гумон қилиниб ҳибсга олинди. Шунингдек, 14 та фуқаро ва 35 та полиция офицерлари ҳамда ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари офицерлари ҳалок бўлди, 240 дан зиёд одамлар жароҳатланди (уларнинг орасида 129 киши ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари офицерлари эди).

2005 йил 11 ноябргача ҳалок бўлган 90 кишидан 80 таси жиноятчи деб топилди. Бошқа маълумотлар жон берганларнинг кўпчилиги фуқаролар эканига ишора қилади. Террористлар эса ўзларининг 37 та аъзоси ўлдирилган, дея ҳисоблади. Тергов жараёнида 38 та киши гумондор сифатида қамоққа олинди ва 160 дан зиёд қуроллар мусодара қилинди. Яна бошқа гумондор эса 2008 йил февралда қамоқда эканида саратондан вафот эди. Айни дамда 59 киши уюшган жиноий ҳаракатни амалга ошириш, гаровга олиш, қуролланган босқинчилик, террористик ҳаракат, ҳуқуқни муҳофаза қилиш ходимлари ҳаётига тажовуз, қотиллик ва бошқа жиддий жиноятларда айбланди.

2014 йилгача давом этган суд жараёнлари Анзор Машуков, Мурат Бапинаев, Аслан Кучменов, Расул Кудаев ва Эдвард Мироновларни умрбод қамоқ жазога тайинланиши билан якунланди. 49 айбланувчи эса қаттиқ режимдаги калонияларда бошқа турдаги қамоқ жазолари билан тайинланди. Айбланганларнинг учтаси эса қамоқ муддатини ўтаб бўлгани сабабли озод этилди.

Раҳимжон Қудратов тайёрлади.