• Profilga Kirish
  • 1751972643_633.png 1751972643_245.png 1751959824_218.svg 1751959824_520.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12653.32
    • RUB161.89
    • EUR14822.1
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +25°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Dunyo

    Yaman fojiasi. Yaman inqilobi va bugunga qadar tinchimagan ichki urush haqida

    1962-yil 26-sentabrda Yaman davlati tarixini tubdan burib yuborgan voqealar boshlandi. Mamlakatda bir yilning o‘zida inqilob va fuqarolar urushi avj oldi, oqibatda ushbu voqealar Yaman davlatini respublika tuzumiga o‘tishiga olib kelgan edi.

    Foto: Google Photos

    Foto: Google Photos

    40 yillik shartnoma

    1934-yilda Buyuk Britaniya Yaman bilan mamlakat mustaqilligini tan olinishini ko‘zda tutuvchi shartnoma imzoladi va Yaman mustaqilligini tan oldi. Ushbu shartnomaga muvofiq, bahsli hududlar Angliya qo‘l ostiga o‘tdi. Yamanning yakuniy taqdirini 40 yil ichida, ushbu shartnoma ratifikatsiya qilinganidan keyin belgilashga qaror qilindi va ushbu muddatgacha tomonlar muzokaralar vaqtida mavjud bo‘lgan chegarani tan olishga majbur bo‘ldi.

    Konservativ boshqaruv

    Ikkinchi jahon urushi tugaganidan keyin Yaman hukumati arab davlatlari bilan yaqinlashish yo‘lini tutdi: 1945-yil may oyining boshlarida Yaman Arab Ligasi paktiga qo‘shildi. Ichki siyosatga kelsak, Yaman qiroli va imomi Yahyo mamlakatni iloji boricha tashqi dunyodan sun’iy ravishda ajratib turdi. U har qanday yangiliklarni, islohot va o‘zgarishlarni g‘arb ta’sirining natijasi deb bilardi, ularda chet elliklarning mamlakat iqtisodiyotidagi muhim pozitsiyalarni egallab olishlari hamda mavjud davlatchilik asoslariga putur yetkazishlari xavfini ko‘rardi.

    Mamlakatda birorta ham siyosiy yoki jamoat tashkiloti bo‘lmagan. Ko‘pchilik siyosiy faol fuqarolar Yamandagi ushbu siyosiy rejimidan norozi bo‘lib, boshqa yerlarga ko‘chib ketdi. Yaman emigratsiyasining asosiy markazi Angliyaning mustamlakasi bo‘lgan Aden shahri edi. 1944-yilning ikkinchi yarmida aynan shu yerda siyosiy tashkilot bo‘lib shakllangan Ozod yamanliklar harakati paydo bo‘ldi.

    Qirolning o‘ldirilishi

    1948-yil 17-fevralda qirol Yahyo o‘ldirildi. Fitnachilarga qirolning kuyovi, muhojirotdagi tashkilotlar bilan aloqador bo‘lgan diplomat va davlat arbobi Abdulla bin Ahmad al-Vazir boshchilik qildi. U yangi hukumat tuzdi va tez orada qirol va imom deb e’lon qilindi. U mamlakat konstitutsiyasini ishlab chiqishga, parlament yaratishga va liberal islohotlar o‘tkazishga va’da berdi. Ushbu to‘ntarish mamlakatni o‘rta asrlardagi turg‘unlik va imomlarning zulmkor boshqaruvidan xalos qilish uchun birinchi jiddiy urinish edi.

    Biroq valiahd shahzoda, Imom Yahyoning to‘ng‘ich o‘g‘li Ahmad bin Yahyo Zaydiy qabilalarining ko‘pchiligini o‘ziga og‘dirib olishga muvaffaq bo‘ldi. 13 martda Ahmadning tarafdorlari Sano shahrini egallab oldi va 1948-yil 15-martda Ahmad ibn Yahyo qirol va imom deb e’lon qilindi va prinsipial masalalarda otasining siyosatidan farq qilmaydigan siyosat yuritishni boshladi.

    Foto: Google Photos

    Foto: Google Photos

    1950-yillarning o‘rtalariga kelib, Aden bilan bir qatorda Misr poytaxti Qohira ham Yaman inqilobiy emigratsiya markaziga aylangan edi. “Ozod ofitserlar” maxfiy armiya tashkiloti ham o‘z faoliyatini qayta tikladi, asosan unga rahbarlik qilgan polkovnik Abdulloh al-Salolning shaxsiy fazilatlari tufayli bu tashkilot mashhurlik va katta ta’sir kuchiga ega bo‘ldi. 1956-yilda al-Salol atrofida ilg‘or zobitlar,ziyoli yamanliklar guruhi, ayrim yirik qabilalarning rahbarlari va muhojir doira vakillari birlashdi. Ular monarxiyani ag‘darish uchun kurash dasturini bayon qildi.

    Ozod ofitserlar harakati

    1961 yil 26 martda “Ozod ofitserlar” tashkiloti a’zolari imom Ahmadning hayotiga suiqasd uyushtirdi: qirolning o‘ldirilishi armiyaning harakatlanishi uchun signal bo‘lib xizmat qilishi rejalashtirilgandi. Oktabrda (qirol vafotidan keyin) Yaman inqilobiy tashkilotlari vakillarining yangi yig‘ilishi bo‘lib o‘tib, unda monarxiyani tugatish to‘g‘risida qaror qabul qilindi.

    1962-yil 20-sentabrida valiahd shahzoda Muhammad al-Badr hokimiyat tepasiga kelganidan so‘ng Abdulloh al-Salol Yaman armiyasining bosh qo‘mondoni va qirol gvardiyasi boshlig‘i etib tayinlandi. Biroq hokimiyatga kelganidan bir necha kun o‘tgach, yosh podshoh otasining siyosatini davom ettirishini e’lon qildi va o‘z hokimiyatini kuchaytirishga qaratilgan farmonlarni qabul qila boshladi. Bu esa so‘nggi illyuziyalarni yo‘q qildi va respublikachilar harakatini tezlashtirdi.

    1962-yil 26-sentabrdan 27-sentabrga o‘tar kechasi qurollangan inqilobiy bo‘linmalar bosh qo‘mondonning buyrug‘i bilan qirol qarorgohi joylashgan al-Bashair saroyiga yuborildi. Saroyni qurshovga olgan qurollangan qo‘shin qo‘mondonligi shoh va uning atrofidagilarning taslim bo‘lishini talab qildi. Mamlakatdagi to‘liq nazoratni Armiya qo‘mondonligi o‘z qo‘liga oldi.

    Yaman Arab Respublikasi

    Abdulla al-Salol boshchiligida Inqilobiy qo‘mondonlik kengashi (IQK) tuzildi. 1962-yil 28-sentabrda Yaman Arab Respublikasi (YaAR) e’lon qilindi. IQK turli dasturiy hujjatlarni qabul qildi, jumladan: “Inqilobning olti tamoyili va maqsadlari”, “26-sentabr inqilobining manifesti”, kabi hujjatlarda inqilobning maqsadlari e’lon qilindi. Bular mutloqlik rejimini ag‘darish, mamlakatda chet el ta’sirini yo‘q qilish, islom va ijtimoiy adolat tamoyillariga asoslangan demokratik tizim barpo etishdan iborat edi. Respublikani boshqarish uchun Prezident kengashi, Ijroiya kengashi va shayxlarning oliy kengashi tuzildi.

    Foto: Google Photos

    Foto: Google Photos

    1963-yil 13-aprelda vaqtinchalik konstitutsiya va 1964-yil 27-aprelda doimiy konstitutsiya qabul qilindi, unga ko‘ra, YaAR “arab, islomiy, mustaqil va suveren davlat” deb e’lon qilindi. Yangi respublika hukumati ag‘darilgan Hamidaddin sulolasining yer egaligi va saroylarini musodara qildi, diniy va qabila mansubligidan qat’iy nazar, barcha YaAR fuqarolarining huquqi tenglashtirilishi e’lon qilindi, qullik bekor qilindi, shariat sudlari o‘rniga fuqarolik sudlari joriy qilina boshlandi. Yangi umumiy ta’lim maktablari ochildi va Misr bilan yaqin aloqalar o‘rnatildi.

    Fuqarolar urushi

    Bularning barchasi qo‘shni arab mamlakatlarining hukmron doiralarida, birinchi navbatda, Muhammad al-Badr qochib ketgan Saudiya Arabistonida jiddiy tashvish tug‘dira boshladi. Shoh Saud shimoliy va sharqiy Yamandagi chegaralaridagi Zaydiy qabilalariga oltin va qurol-yarog‘ jo‘natishni boshladi, ularni eski tuzumni himoya qilishga undadi. Ummon davlati esa aksilinqilobga qarshi kurashda Yamanga katta yordam ko‘rsatdi, respublikani himoya qilish uchun u o‘z qurolli kuchlarini yubordi. Biroq 1963-yilning yoziga kelib, Yamandagi yangi rejim tarafdorlari va muxoliflari o‘rtasidagi doimiy to‘qnashuvlar keng miqyosli fuqarolar urushiga aylanib ketdi.

    1967-yil iyun oyida Isroil bilan urushda mag‘lubiyatga uchraganidan so‘ng, Misr shoshilinch ravishda Yamandan o‘z qo‘shinlarini olib chiqib ketishga majbur bo‘ldi. Misrning qo‘llab-quvvatlashidan mahrum bo‘lgan al-Salol tezda o‘z mavqeyini yo‘qotdi va 1967-yil 5-noyabrda mamlakatni tark etdi. Yangi prezident etib Abdurahmon al-Aryani saylandi, u 1962-yil 26-sentabrdagi inqilob tamoyillariga sodiqligini e’lon qildi. Milliy yarashish g‘oyasini himoya qilib, Misr bilan do‘stlikni saqlab qoldi va Saudiya Arabistonini ham yaxshi qo‘shnichilik munosabatlarini o‘rnatishga chaqirdi.

    Yechim topildi

    Yamandagi fuqarolar urushini tugatish formulasi nihoyat 1970-yil mart oyida Jidda shahrida bo‘lib o‘tgan Islom davlatlari tashqi ishlar vazirlarining konferensiyasida topildi: konservativ royalistlar ag‘darilgan qirol va uning oilasini mamlakatga qaytarilishini talab qilishdan bosh tortdi, respublikachilar esa eski rejim rahbarlarini bir qator muhim hukumat lavozimlari bilan ta’minlashga rozi bo‘ldi. Ammo urush to‘xtamadi...

    1970-yil dekabrda qabul qilingan yangi Konstitutsiya mamlakatda respublika tuzumini mustahkamladi va YaARni suveren arab Islom davlati – “maslahatlashuvchi parlament respublikasi” deb e’lon qildi. Ammo bu yurtga tinchlik abadiy qaytmadi va oldinda mamlakatni bundan-da dahshatli fuqarolar urushi kutib turardi. Ammo bu endi umuman boshqa hikoya...

    Nurbek Alimov tayyorladi.

    27.09.2020, 08:46   Izoh (0)   120323
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    Mavzuga doir

    Germaniyada koronavirusni aniqlovchi dunyodagi eng tezkor test tizimi yaratildi

    27.09.2020, 06:06

    Dunyo bo‘ylab koronavirus bemorlarining davolanish jarayonlari aks etgan fotolavhalar

    26.09.2020, 23:51

    Qozog‘iston ta’lim va fan vaziri mamlakatda ishlab chiqilgan vaksinani o‘zida sinab ko‘rdi

    26.09.2020, 23:26

    Ukrainada aviahalokat sabablari aniqlanmaguncha barcha An-26 samolyotlarining parvozi to‘xtatiladi

    26.09.2020, 21:25

    Ukrainada An-26 samolyoti qulashi oqibatida halok bo‘lganlar soni 26 kishiga yetdi

    26.09.2020, 20:21

    Qozog‘istonda bir hafta ichida yana 5837 kishida, Qirg‘izistonda esa 755 kishida koronavirus aniqlandi

    26.09.2020, 19:24
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    Kapitalbank Top Employers Institute talqini bo‘yicha O‘zbekistonning eng yaxshi ish beruvchisi maqomini yana bir bor tasdiqladi


    Toshkentda navbatdagi SAG XL gilam do'koni o'z ishini boshladi


    Burger va lavashdan tortib kabob hamda flat-white’gacha — barchasi bir joyda!  


    Imzodan Engelberg premium romlari hashamatlikning timsolidir


    CAEx Mebel & Decor 2025 ko‘rgazmasi 13-15-sentyabr kunlari Toshkentda bo‘lib o‘tadi


    Farg‘ona viloyatida mo‘l hosil: fermerlar 95 sentnerdan ortiq g‘alla yetishtirdi 


    Ichkaridan nazar: Imzo fabrikasi qanday ishlaydi?


    Central Asian University RUR va THE Impact Rankings 2025 xalqaro reytinglarida o‘z mavqeini mustahkamlamoqda


    Chiroyli davlat raqami va 1 yillik transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urtasiga ega HAVAL


    BI Sad’O Business loyihasida ochiq eshiklar kuni bo‘lib o‘tdi va CHILLA aksiyasi boshlandi


    O‘zbekistonda yangilangan HAVAL H6 rasman ishga tushirildi


    InfinBANK’dan VISA kartasi endi Swoo Pay ilovasida


    riitm aqlli platformasi O‘zbekiston tinglovchilariga 30 million trek taklif etmoqda


    SonetUzStyle – ijodiy kontent uchun Kia Sonet sovg‘a qilamiz


    “KAFOLAT sug‘urta kompaniyasi” AJning moliyaviy barqarorlik reytingi “Fitch Ratings” tomonidan “Ijobiy” prognozi bilan “B+” darajasida tasdiqlandi

     

    Tavsiya etamiz

    “O‘lim sharbati”: SSSRda Stalindan so‘ng ikkinchi qudratli shaxs nomi berilgan qurol qanday paydo bo‘lgandi?

    6 iyul, 15:23

    SSSRning qo‘shni davlatga bosqini tarixi: Afg‘onistonda yodgorlik o‘rnatilgan yagona sovet askari kim edi?

    5 iyul, 15:22

    “Erishib bo‘lmaydigan ball belgilangani yo‘q” — “El-yurt umidi” jamg‘armasi ijrochi direktori

    4 iyul, 22:11

    “AQSH o‘yindan chiqmoqchi”. Ukraina Qo‘shma Shtatlar yordamisiz qayergacha bora oladi?

    4 iyul, 19:55
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Latviya davlat xizmatchilarining Rossiya va Belarusiyaga borishini taqiqladi

    Dunyo | 10 iyul, 00:05

    Ozarbayjon va Rossiya o‘rtasidagi mojaro: nega bu ikki tomonlama ziddiyat Markaziy Osiyoda aks-sado bermoqda?

    Dunyo | 9 iyul, 23:45

    Joze Mourinyo sobiq shogirdini “Fenerbahche”ga olib kelmoqchi

    Sport | 9 iyul, 23:30

    “Ikki marta ko‘rgan insonimga turmushga chiqqanman”. Shahzoda Muhammedova oilasi, farzandlari va biznesi haqida gapirdi

    Shou-biznes | 9 iyul, 23:25

    Toshkent 20 yildan keyin qay ko‘rinishda bo‘ladi? Prezidentga yangi reja taqdim etildi

    O‘zbekiston | 9 iyul, 22:50

    The Guardian: Grok sun’iy intellekti natsistga aylandi va o‘zini MexaGitler deb atadi

    Dunyo | 9 iyul, 22:45

    O‘zbekistonga go‘sht importi keskin ko‘paydi

    O‘zbekiston | 9 iyul, 22:25
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.