• Profilga Kirish
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12586.41
    • RUB160.42
    • EUR14758.82
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +35°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Ilm-fan

    28-dekabr – dunyo rentgen nurlari bilan tanishgan sana

    1895-yilning 28-dekabr sanasida Vyursburg fizika-tibbiyot jurnalida muallif Vilgelm Konrad Ryontgenning sarlavhasi soddagina – “Nurning yangi turi haqida” – deb nomlangan maqolasi chop etildi. Unda Vyursburg universiteti fizik mutaxassisi Ryontgen tomonidan ko‘zga ko‘rinmas, lekin ko‘plab moddalardan bemalol o‘ta ola oladigan noma’lum nur kashf qilingani haqida xabar berilgan edi. Bugun ushbu tarixiy maqolaga 125 yil to‘ldi. Shu sana munosabati bilan travmatolog vrachlarning yaqin yordamchisi bo‘lmish rentgen nurlarining ochilish tarixi haqida hikoya qilamiz.

    Vilgelm Ryontgen (ha, hayron bo‘lmang, uning familiyasi aynan Ryontgen, Rentgen emas) 1845-yilda Dyusseldorfda tug‘ilgan. U maktabda faqat fizikadan a’loga o‘qigan va boshqa fanlarni o‘zlashtirishda biroz qiynalgan. Keyinchalik u Utrext universitetida ustozi Avgust Kundt qo‘li ostida ta’lim olgan va uning assistenti bo‘lib ham ishlagan.

    Vilgelm Konrad Ryontgen.

    Vilgelm Konrad Ryontgen.
    Foto: Google Photos

    Oliy ma’lumotni to‘liq egallagach, Ryontgen Strasburg universitetida fizika professori lavozimida ishlay boshladi. Shu bilan birga, qator ilmiy tadqiqotlar olib bordi. Kimki Ryontgenni yaqindan tanisa, u haqda albatta kuchli shijoat bilan tinimsiz mehnat qilishini, o‘ta tirishqoqligini e’tirof etgan. 1894-yilda Ryontgen ilmiy nufuzi butun Yevropa ilmiy jamoatchiligi doirasida allaqachon tan olingan kuchli professor fizik edi. Uni shu yili Vyursburg universitetiga rektor qilib tayinlashdi.

    Qayerda va qanday lavozimda ishlamasin, Ryontgen birinchi navbatga ilmiy izlanishlarni qo‘yadigan olim bo‘lgan. U odatda laboratoriyasida tun yarimdan oqquncha ishlardi. 1895-yilning 8-noyabr sanasida ham u odatdagidek ishni juda kech tugatdi va hamma asbob-uskunalarni, chiroqni o‘chirib, endi chiqmoqchi bo‘lganida laboratoriyaning bir burchagida, qorong‘uda sezilar-sezilmas xira yashil yog‘du chiqib turganini payqab qoldi. Ushbu yog‘du shaffof suyuqlik saqlanayotgan bankadan chiqayotgan edi. Unga qarama-qarshi tarafda esa vakuum trubkasi bo‘lib, shoshilinchda fizik uni o‘chirishni esdan chiqargandi. Trubkani o‘chirib qo‘yishi bilan bankadagi yog‘du ham yo‘qoldi. Demak, vakuum trubkasi va uning qarshisidagi shaffof suyuqlikning yog‘dulanishi orasida aniq bog‘liqlik bor! Ryontgen buning mohiyati nimada ekani bilan qattiq qiziqib, tekshirib ko‘rish uchun qaytadan ishga kirishdi va trubka qandaydir ko‘zga ko‘rinmas nur chiqarayotganini aniqladi.

    Vakuum trubkadan chiqayotgan nur ko‘zga ko‘rinmasa-da, bankadagi shaffof suyuqlikka kelib tushayotgani va shu sababli bankada yog‘du paydo bo‘layotgani aniq edi. Olim trubka bilan banka orasidagi nur yo‘liga turli buyumlar – oddiy daftar-qog‘ozi, qalinroq karton, yog‘och g‘o‘la, shisha oyna va hokazolar qo‘yib ko‘rdi. Nur bu materiallar orqali bemalol o‘tib ketaverishini ko‘rgan Ryontgen endi metall buyumlarni qo‘llab ko‘rishga o‘tdi. U avvaliga ichida metall qadoqtoshlar saqlanadigan quti bilan nur yo‘lini to‘sib ko‘rganida trubkaning qarama-qarshi tarafida quti ichidagi qadoqtoshlarning aniq tasviri hosil bo‘layotganini ko‘rdi. Shu tariqa u g‘aroyib nur nimalar orqali o‘tishi va nimalardan o‘ta olmasligini tekshirib chiqa boshladi. Oxiri u nurni o‘z kafti bilan ham to‘sib, panja skeleti tasvirini olgach, qanday muhim kashfiyot qilganini anglab yetdi.

    Ryontgenning o‘zi mazkur kashfiyotini “x-nurlar” (x-rays) deb atadi. U shunchaki matematikadagi noma’lumlik belgisi – x harfini qo‘llagan edi. Bu bilan olim fizikada qandaydir avval noma’lum nurga duch kelganiga urg‘u bergan albatta.

    Keyingi bir necha kun ichida yana qator tajriba va sinovlarni olib borgan olim rafiqasi Berta Lyudvigning qo‘l panjasi skeletining foto-rentgen tasvirini oldi va kashfiyotni ilmiy jihatdan bayon qilishga kirishdi. O‘sha yilning 22-dekabr sanasida olim Vyursburg universitetida ilmiy kengash chaqirib, amalga oshirgan kashfiyoti haqida yig‘ilganlarga axborot berdi. Uning kashfiyoti butun Germaniya fizika va tibbiyot hamjamiyati a’zolari ko‘z o‘ngida katta furor ko‘tardi. Hamma kashfiyotning tibbiyot uchun nechog‘lik katta ahamiyat kasb etishini e’tirof eta boshladi. Keyingi 1896-yil davomida Ryontgenning o‘zi va shogirdlari olib borgan tadqiqotlar asosida bu nurning yana qator ajoyib xossalari aniqlandi; tibbiyot muassasalari uchun qulay rentgen apparatlari yasalib, bir necha shifoxonaga o‘rnatildi. Rentgen nurlari fizika tarixida deyarli darhol amaliy qo‘llanishga o‘tilgan va katta natijalari bera boshlagan kashfiyotlardan biridir.

    Kashfiyot uchun Vilgelm Konrad Ryontgen 1901-yilda fizika bo‘yicha dastlabki Nobel mukofotiga sazovor bo‘ldi.

    Tabiatan juda kamtar odam bo‘lgan Vilgelm Ryontgenning o‘zi bu nurni shunchaki “x-nur” deb nomlagan bo‘lsa-da, boshqa olimlar va nufuzli ilmiy jurnallar keyinchalik uni olim sharafiga atay boshladi. Shu tariqa bugungi kunda tibbiyot, bojxona, metallurgiya va zargarlik sohalarida sifat nazorati va boshqa ko‘plab sohalarda benazir yordamchi bo‘lgan rentgen kashf qilingan edi. Ayniqsa travmatologiyada hamda ko‘krak qafasi a’zolari diagnostikasida va umuman tibbiy vizualizatsiya sohasida rentgen nurlarining ahamiyati beqiyos. Bu orqali vaqtida tashxis qo‘yilgan necha-necha odamlar hayoti saqlab qolingan va saqlab qolinmoqda.

    Muzaffar Qosimov

    28.12.2019, 08:25   Izoh (0)   42754
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    BI Group va Asakabank O‘zbekistonda tijorat ko‘chmas mulki uchun biznes ipotekasini ishga tushirdi


    Savdo, fintex va “yashil” loyihalar: Octobank Xitoy bilan hamkorlikni qanday yo‘lga qo‘ymoqda


    Anorbank va Beelab O‘zbekiston raqamli banking bozorida hamkorlik o‘rnatdi


     Navoiy innovatsiyalar universiteti: zamonaviy bilim sari ishonchli qadam 


    Market Yandex Go Samarqandda ishga tushdi


    BYD Astana Motors rasmiy dilerlik tarmog‘i Toshkentdagi barcha beshta dilerlik markazida "Best Buy Day" tadbirini o‘tkazadi


    Click & Smart Business (sobiq UZKASSA): biznes muvaffaqiyati va mijozlar qulayligi uchun hamkorlik


    Toshkent va Bangkok o‘rtasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri aviaqatnov: Centrum Air yangi xalqaro yo‘nalishni ishga tushiradi 


    “Kia Go!”: Kia Sonet egalarining uchrashuvi – yil davomida birga


    Qayerga investitsiya kiritish mumkin? Qanday aktiv turlari mavjud? 


    Toshkent shahar hokimligi ko‘magida 2025-yil 2-4-oktyabr kunlari CAEx HoReCa & UzFPT ko‘rgazmasi bo‘lib o‘tadi


    “Wyndham Garden Charvak” kurort majmuasi qurilishi qanday kechayotganini ko‘rsatdi


    Oqtepa Lavash “Kalmar o‘yini” asosida Dalgona Boksini chiqardi


    “S&P” O‘zbekiston Milliy Bankining rеyting prognozini “ijobiy”ga ko‘tardi 


    American University of Technology (AUT) 28-iyun - Ochiq eshiklar kuniga taklif etadi

     

    Tavsiya etamiz

    NATO tarixi – dunyodagi eng qudratli harbiy tashkilotning obro‘si pasaymoqdami?

    26 iyun, 20:31
    Audio Icon

    Joy hammaga yetardi: Jeyms Kemeronga ko‘ra, “Titanik” yo‘lovchilarining omon qolish imkoniyati bo‘lgan

    25 iyun, 23:50

    “Trampning Titanigi to‘xtaydi” — Eron elchisi

    25 iyun, 13:39

    AQSHning Yaqin Sharqdagi harbiy bazalari soni nechta va qayerda joylashgan?

    24 iyun, 19:05
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Hatto zo‘ravonlik sahnalari bo‘lsa ham videoo‘yinlar stressni kamaytiradi — tadqiqot

    Layfstayl | 27 iyun, 15:05

    Rim papasi xalqaro huquqni “sharmandali” deb atadi

    Dunyo | 27 iyun, 14:55

    “Barselona” futbolchisini sotuvga qo‘ydi

    Sport | 27 iyun, 14:53

    “Kalmar o‘yini”ning yakuniy qismi premyera qilindi: 1 va 2-mavsumda nimalar bo‘lgandi?

    Kino | 27 iyun, 14:39

    Toshkentda tirbandliklar prognoz qilinadigan markaz ishga tushirildi

    O‘zbekiston | 27 iyun, 14:15

    Tramp Eronga 30 mlrd dollarlik yadroviy taklif bermoqchi — CNN

    Dunyo | 27 iyun, 14:00
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.