• Profilga Kirish
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12831.81
    • RUB163.75
    • EUR14606.45
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +27°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Ilm-fan

    28-dekabr – dunyo rentgen nurlari bilan tanishgan sana

    1895-yilning 28-dekabr sanasida Vyursburg fizika-tibbiyot jurnalida muallif Vilgelm Konrad Ryontgenning sarlavhasi soddagina – “Nurning yangi turi haqida” – deb nomlangan maqolasi chop etildi. Unda Vyursburg universiteti fizik mutaxassisi Ryontgen tomonidan ko‘zga ko‘rinmas, lekin ko‘plab moddalardan bemalol o‘ta ola oladigan noma’lum nur kashf qilingani haqida xabar berilgan edi. Bugun ushbu tarixiy maqolaga 125 yil to‘ldi. Shu sana munosabati bilan travmatolog vrachlarning yaqin yordamchisi bo‘lmish rentgen nurlarining ochilish tarixi haqida hikoya qilamiz.

    Vilgelm Ryontgen (ha, hayron bo‘lmang, uning familiyasi aynan Ryontgen, Rentgen emas) 1845-yilda Dyusseldorfda tug‘ilgan. U maktabda faqat fizikadan a’loga o‘qigan va boshqa fanlarni o‘zlashtirishda biroz qiynalgan. Keyinchalik u Utrext universitetida ustozi Avgust Kundt qo‘li ostida ta’lim olgan va uning assistenti bo‘lib ham ishlagan.

    Vilgelm Konrad Ryontgen.

    Vilgelm Konrad Ryontgen.
    Foto: Google Photos

    Oliy ma’lumotni to‘liq egallagach, Ryontgen Strasburg universitetida fizika professori lavozimida ishlay boshladi. Shu bilan birga, qator ilmiy tadqiqotlar olib bordi. Kimki Ryontgenni yaqindan tanisa, u haqda albatta kuchli shijoat bilan tinimsiz mehnat qilishini, o‘ta tirishqoqligini e’tirof etgan. 1894-yilda Ryontgen ilmiy nufuzi butun Yevropa ilmiy jamoatchiligi doirasida allaqachon tan olingan kuchli professor fizik edi. Uni shu yili Vyursburg universitetiga rektor qilib tayinlashdi.

    Qayerda va qanday lavozimda ishlamasin, Ryontgen birinchi navbatga ilmiy izlanishlarni qo‘yadigan olim bo‘lgan. U odatda laboratoriyasida tun yarimdan oqquncha ishlardi. 1895-yilning 8-noyabr sanasida ham u odatdagidek ishni juda kech tugatdi va hamma asbob-uskunalarni, chiroqni o‘chirib, endi chiqmoqchi bo‘lganida laboratoriyaning bir burchagida, qorong‘uda sezilar-sezilmas xira yashil yog‘du chiqib turganini payqab qoldi. Ushbu yog‘du shaffof suyuqlik saqlanayotgan bankadan chiqayotgan edi. Unga qarama-qarshi tarafda esa vakuum trubkasi bo‘lib, shoshilinchda fizik uni o‘chirishni esdan chiqargandi. Trubkani o‘chirib qo‘yishi bilan bankadagi yog‘du ham yo‘qoldi. Demak, vakuum trubkasi va uning qarshisidagi shaffof suyuqlikning yog‘dulanishi orasida aniq bog‘liqlik bor! Ryontgen buning mohiyati nimada ekani bilan qattiq qiziqib, tekshirib ko‘rish uchun qaytadan ishga kirishdi va trubka qandaydir ko‘zga ko‘rinmas nur chiqarayotganini aniqladi.

    Vakuum trubkadan chiqayotgan nur ko‘zga ko‘rinmasa-da, bankadagi shaffof suyuqlikka kelib tushayotgani va shu sababli bankada yog‘du paydo bo‘layotgani aniq edi. Olim trubka bilan banka orasidagi nur yo‘liga turli buyumlar – oddiy daftar-qog‘ozi, qalinroq karton, yog‘och g‘o‘la, shisha oyna va hokazolar qo‘yib ko‘rdi. Nur bu materiallar orqali bemalol o‘tib ketaverishini ko‘rgan Ryontgen endi metall buyumlarni qo‘llab ko‘rishga o‘tdi. U avvaliga ichida metall qadoqtoshlar saqlanadigan quti bilan nur yo‘lini to‘sib ko‘rganida trubkaning qarama-qarshi tarafida quti ichidagi qadoqtoshlarning aniq tasviri hosil bo‘layotganini ko‘rdi. Shu tariqa u g‘aroyib nur nimalar orqali o‘tishi va nimalardan o‘ta olmasligini tekshirib chiqa boshladi. Oxiri u nurni o‘z kafti bilan ham to‘sib, panja skeleti tasvirini olgach, qanday muhim kashfiyot qilganini anglab yetdi.

    Ryontgenning o‘zi mazkur kashfiyotini “x-nurlar” (x-rays) deb atadi. U shunchaki matematikadagi noma’lumlik belgisi – x harfini qo‘llagan edi. Bu bilan olim fizikada qandaydir avval noma’lum nurga duch kelganiga urg‘u bergan albatta.

    Keyingi bir necha kun ichida yana qator tajriba va sinovlarni olib borgan olim rafiqasi Berta Lyudvigning qo‘l panjasi skeletining foto-rentgen tasvirini oldi va kashfiyotni ilmiy jihatdan bayon qilishga kirishdi. O‘sha yilning 22-dekabr sanasida olim Vyursburg universitetida ilmiy kengash chaqirib, amalga oshirgan kashfiyoti haqida yig‘ilganlarga axborot berdi. Uning kashfiyoti butun Germaniya fizika va tibbiyot hamjamiyati a’zolari ko‘z o‘ngida katta furor ko‘tardi. Hamma kashfiyotning tibbiyot uchun nechog‘lik katta ahamiyat kasb etishini e’tirof eta boshladi. Keyingi 1896-yil davomida Ryontgenning o‘zi va shogirdlari olib borgan tadqiqotlar asosida bu nurning yana qator ajoyib xossalari aniqlandi; tibbiyot muassasalari uchun qulay rentgen apparatlari yasalib, bir necha shifoxonaga o‘rnatildi. Rentgen nurlari fizika tarixida deyarli darhol amaliy qo‘llanishga o‘tilgan va katta natijalari bera boshlagan kashfiyotlardan biridir.

    Kashfiyot uchun Vilgelm Konrad Ryontgen 1901-yilda fizika bo‘yicha dastlabki Nobel mukofotiga sazovor bo‘ldi.

    Tabiatan juda kamtar odam bo‘lgan Vilgelm Ryontgenning o‘zi bu nurni shunchaki “x-nur” deb nomlagan bo‘lsa-da, boshqa olimlar va nufuzli ilmiy jurnallar keyinchalik uni olim sharafiga atay boshladi. Shu tariqa bugungi kunda tibbiyot, bojxona, metallurgiya va zargarlik sohalarida sifat nazorati va boshqa ko‘plab sohalarda benazir yordamchi bo‘lgan rentgen kashf qilingan edi. Ayniqsa travmatologiyada hamda ko‘krak qafasi a’zolari diagnostikasida va umuman tibbiy vizualizatsiya sohasida rentgen nurlarining ahamiyati beqiyos. Bu orqali vaqtida tashxis qo‘yilgan necha-necha odamlar hayoti saqlab qolingan va saqlab qolinmoqda.

    Muzaffar Qosimov

    28.12.2019, 08:25   Izoh (0)   42608
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


     ADM Jizzakh Jizzaxda joylashgan 5-ixtisoslashtirilgan muassasa tarbiyalanuvchilari ehtiyoji uchun avtobus taqdim qildi


    Navoiy innovatsiyalar universiteti — kelajagingizni kafolatlaydigan zamonaviy ta’lim maskani! 


    Tenge Bank Tenge24 ilovasida yangi raqamli avtokreditini e’lon qildi


    UZTELECOM "Muruvvat" tarifini taqdim etadi: Atigi 25 000 so‘m evaziga g‘amxo‘rlik va e’tibor bilan boyitilgan aloqa


    Suv — bebaho neʼmat: Agrobankdan fermerlar uchun yangi metodik to‘plam


    Toshkentda xalqaro fintex-hodisa — Visa Cashless Forum 2025 bo‘lib o‘tdi 


    Kapitalbank va Visa O‘zbekiston terma jamoasining JCH-2026 saralash o‘yinini BAAda tantanali ravishda ochishdi


    Mobiuz "Mehribon" imtiyozli tarif rejasini taqdim etdi


    Zamonaviy Haval Jolion endi 0% muddatli to‘lov shartida 


    Sello Ecosystem Farg‘ona, Andijon va Namanganda Sello Summer Fest yorqin festivalini o‘tkazdi


    UCMG Amsterdamda bo‘lib o‘tayotgan Money 20/20 Europe xalqaro fintech ko‘rgazmasida O‘zbekiston nomidan ishtirok etadi


    AVO’dan yangi omonat: yillik 25% gacha — 6 oyda orzuingizni amalga oshiring


    O‘zbekiston qishloq xo‘jaligi mahsulotlari Yevropaga yo‘l olmoqda


     Coca-Cola jamg‘armasi va Global atrof-muhit va texnologiyalar jamg‘armasi (GETF) “Aylanma iqtisodiyot kelajagi uchun hamkorlik bitimi (PACT)” ni e’lon qilganligi haqida ma’lum qildi


    Yangi ufqlar: Centrum Air haftasiga ikki marta Toshkentdan Bishkekka parvozlarni amalga oshiradi

     

    Tavsiya etamiz

    Chumchuqlarga yem bo‘lgan burgutlar. “O‘rgimchak to‘ri” operatsiyasi Rossiya uchun qanchaga tushadi?

    4 iyun, 18:49
    Audio Icon

    Qurib qolgan ko‘chatlar, millionlar shamolga uchdimi?

    4 iyun, 15:03

    Feldmarshalga almashtirilmagan Stalinning zurriyoti — “dohiy” nega o‘g‘lini urushga yuborgan edi?

    3 iyun, 21:10

    Ko‘zi o‘tkir, qulog‘i sezgir temir qushchalar. Razvedkachi dronlarning “katta akalari”

    3 iyun, 20:40
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Tramp AQSHning Rossiya va Ukrainaga bosimi haqida fikr bildirdi

    Dunyo | 5 iyun, 23:55

    “Daryo” dayjesti: 5-iyunning eng muhim xabarlari

    O‘zbekiston | 5 iyun, 23:46

    Shavkat Mirziyoyev futbol bo‘yicha O‘zbekiston milliy terma jamoasi aʼzolariga tabrik yo‘lladi

    O‘zbekiston | 5 iyun, 23:30

    “Yomon uyqu rashk tuyg‘usini kuchaytirishi mumkin” — tadqiqot

    Dunyo | 5 iyun, 23:16

    JCH–2026 saralashi. O‘zbekiston o‘z tarixida ilk bor Jahon Chempionati yo‘llanmasini qo‘lga kiritdi

    Sport | 5 iyun, 23:01

    Yervopaning oltita mamlakati birgalikda piyodalar jangovar mashinasini sotib olishni rejalashtirmoqda

    Dunyo | 5 iyun, 22:57
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.