15-fevral kuni Science jurnalida Xitoy fanlar akademiyasi hamda Prinston universiteti olimlarining hammualliflikdagi maqolasi chop etildi. Unda iddao qilinishicha, olimlar yer silkinishlari to‘lqinlarini tahlil qilish orqali Yer mantiyasining qatlamlarini o‘zaro ajratib turuvchi yerosti tog‘larini aniqlagan.
Tadqiqotda qatnashgan geofizik olima Jessika Irving qayd etishicha, kuchli va kuchsiz yer qimirlashlari orasidagi tafovut juda katta bo‘lib, magnitudasi yettidan yuqori bo‘lgan yerosti silkinishlari hamma yo‘nalish bo‘ylab tarqalish xossasiga ega bo‘ladi va mantiyaning yirik plastlarini ham qalqishga majbur qiladi. Olimlar bunday xulosalarga kelish uchun, 1994-yilda Boliviyada sodir bo‘lgan zilzilaga oid ma’lumotlarni sinchiklab tahlil qilib chiqqan. O‘shanda 8,2 magnitudaga ega zilzila ushbu Lotin Amerikasi mamlakatiga katta talafot yetkazgan edi.
O‘sha zilzila ma’lumotlari asosida yaratilgan kompyuter modeli, zilzila sodir bo‘lgan chuqurlikdagi mantiya strukturasini ochib bergan. Tadqiqotda seysmograflar qayd etgan seysmik faollik to‘lqinlarining sinish va akslanish ko‘rsatkichlari o‘rganilgan. Xuddi tibbiy diagnostikada ultratovush to‘lqinlarining turli muhitlar chegarasida sinishi va qaytishi xossasi orqali inson organizmidagi to‘qimalar zichligini farqlab, ichki organlarga tashxis qo‘yilishi singari geofiziklar ham seysmik to‘lqinlarining yerosti strukturalari chegarasidan akslanishi va sinishini qayd etadi.
Bu texnologiya haqida tadqiqot rahbarlaridan biri Venbi Vu batafsilroq ma’lumot bergan: “Biz bilamizki, deyarli barcha obyektlarning sirtida notekisliklari mavjud bo‘ladi va shu sababli, yorug‘likni qaytarib sochadi. Mohiyatan shu sababli biz ularni ko‘ramiz. Tadqiqotda esa biz seysmik to‘lqinlarning Yer qa’rida xuddi shu singari akslanishini tekshirdik. Va ma’lum bo‘ldiki, ular 660 kilometr chuqurlikda ulkan notekisliklar mavjudligini ko‘rsatdi”.
Yer qa’rida aniqlangan ushbu notekisliklari sayyoramiz mantiyasining taxminan 84 foiz qismini tashkil qiluvchi ikki qatlamini o‘zaro ajratib turuvchi ulkan yerosti tog‘lari tizmasi bo‘lib chiqqan. Olimning ta’kidlashicha, ushbu yerosti tog‘lari, yer sirtidagi ancha-muncha tog‘lardan, masalan, Kordilyera tog‘ tizmalaridan ham ko‘ra aniq yaqqol ifodalanadigan topografik aniqlikka ega ekan. Albatta, tadqiqot mualliflari mazkur yerosti tog‘larining aniq balandligini ayta olmagan. Lekin ular ushbu tog‘lar sayyora sirtidagi istalgan tog‘lardan ham balandroq bo‘lishi mumkinligini istisno qilmayapti. Bunday notekisliklari, aytilganidek, 660 kilometr chuqurlikda qayd etilgan bo‘lib, 410 km dan yuqori yer qatlamlarida esa bunday manzara kuzatilmagan.
Izoh (0)