Иқтисодиёт ва молия вазирлиги Ўзбекистон бюджетининг 2024 йилдаги ижроси бўйича дастлабки маълумотларни эълон қилди. Ҳисоботда даромадлар ва харажатларга оид айрим рақамлар келтирилган.
Консолидациялашган бюджет параметрлари
Ўтган йили Ўзбекистон консолидациялашган бюджет даромадлари 385,8 трлн сўмни, харажатлари 433 трлн сўмни ташкил этди. Бюджет тақчиллиги (чиқимлар йиллик тушумдан кўп) 47,8 трлн сўм (ялпи ички маҳсулотга нисбатан 3,3 фоиз) бўлди.
2023 йилда эълон қилинган Бюджетномада 2024 йилда республика консолидациялашган бюджет даромадлари 375 трлн сўм, харажатлари 427,5 трлн сўмга етиши прогноз қилинганди. Яъни йиллик ҳисобда даромадлар кутилганидан сезиларли кўп, харажатлар прогнози ҳам нисбатан реалликка яқин келди.
Консолидациялашган бюджет мамлакат йиллик тушум ва чиқимларининг умумий йиғиндиси бўлиб, бир неча тармоқларни ўзида қамраб олган. Бунда асосий ролни давлат бюджети ўйнайди. Агар қолган тармоқларга пул етмай қолса, бюджет ёрдам “қўл”ини чўзади.
Вазирлик ўтган йили давлат бюджети даромадлари 274,3 трлн сўм, харажатлари 310,9 трлн сўмга етганини маълум қилди.
Давлат мақсадли жамғармалари кирим-чиқимларининг ҳисоб-китоби бюджетдан алоҳида тармоқ сифатида кўрилади. Мазкур тармоқнинг 2024 йилдаги тушумлари 54,7 трлн сўм, харажатлари 50,2 трлн сўм бўлган. Аниқроғи, бу пулларнинг қарийб 34,8 трлн сўми давлат бюджетидан берилган. Чунки ҳамма жамғарма ҳам даромад олавермайди, харажатлари тушумларидан кўплари ҳам бор.
Кейинги тармоқ — Тикланиш ва тараққиёт жамғармаси. Ўтган йили унинг даромадлари 16 трлн сўм, харажатлари 18,5 трлн сўм бўлган. Яна бир тармоқ — бюджет ташкилотларининг бюджетдан ташқари маблағларидан тушган даромадлари 40,8 трлн сўм, харажатлари 38,9 трлн сўмни ташкил этган.
Таққослаш учун, 2023 йилда консолидациялашган бюджет даромадлари 321,9 трлн сўм, харажатлари 381 трлн сўмга етганди. Бу мутлақ рекорд бўлиб, ўша йили бюджет тақчиллиги қарийб 59,2 трлн сўмга (ЯИМнинг 5 фоизи) етган.
Давлат бюджети даромадлари
2024 йилда давлат бюджети даромадлари 274,3 трлн сўмга бориб (ЯИМнинг 18,9 фоизи), 2023 йилдагига нисбатан 18,3 фоизга ўсди.
Бюджетга тушумларнинг энг кўп улушини бевосита солиқлар таъминлаган (фойда, жисмоний шахслар ва айланмадан олинадиган солиқлар) — 90,8 трлн сўм.
Йил давомида бюджетга билвосита солиқлардан (ҚҚС, акциз солиғи, божхона божи) 88,3 трлн сўм тушган.
Ресурс солиқлари ва мол-мулк солиғидан 36,4 трлн сўм даромад келган. Бошқа тушумлар (таркиби очиқланмаган) 58,9 трлн сўм бўлган.
Давлат бюджети харажатлари таркиби
Ўтган йили давлат бюджетидан жами 310,9 трлн сўм (ЯИМга нисбатан 21,4 фоиз) харажат қилинган. Соҳалар кесимида олганда, чиқимларнинг 153,3 трлн сўми ижтимоий харажатларга йўналтирилган. Энг йирик маблағлар таълим (71,2 трлн сўм) ва соғлиқни сақлаш (36 трлн сўм) соҳаларига сарфланган.
Йил давомида иқтисодиётга йўналтирилган маблағлар миқдори 38,4 трлн сўм бўлган. Шундан 9,2 трлн сўми сув хўжалигига, 9,5 трлн сўми газ олди-сотдисидан кўрилган зарарни қоплашга, 4,1 трлн сўми уй-жой коммунал хизматига, 5,1 трлн сўми аҳоли пунктларини ободонлаштиришга кетган.
Ўз навбатида давлат инвестицияларига 28,5 трлн сўм йўналтирилган. Ўтган йили ҳокимият ва бошқарув органлари харажатлари сезиларли ортган ва 17,9 трлн сўм ажратилган. Таққослаш учун, 2023 йилда бу йўналишга 15,9 трлн сўм берилганди.
2024 йилда давлат қарзи (кредит) фоизлари учун бюджетдан 14,5 трлн сўм сарфланган. 2023 йилда қарзлар фоизларини сўндириш учун 8,2 трлн сўм ажратилганди.
Умуман олганда, бюджет харажатларининг 125,4 трлн сўми иш ҳақи ва унга тенглаштирилган тўловларга йўналтирилган.
2024 йилда давлат товар ва хизматлар сотиб олишга жами 24,8 трлн сўм сарфлаган. 2023 йилда бундай чиқимлар миқдори бюджет учун 24,5 трлн сўмга тушганди.
Ўтган йили нафақа ва моддий ёрдамлар учун ажратилган маблағлар кескин қисқариб, 15,4 трлн сўмни ташкил этган. Таққослаш учун, 2023 йилда мазкур йўналишга 19,2 трлн сўм сарфланган эди.
Жамғармалар тушум ва чиқимлари
Юқорида қайд этилганидек, Ўзбекистонда бир қатор жамғармалар молиявий кўрсаткичлари бюджетдан алоҳида тартибда ҳам юритилади. Агар уларнинг харажатлари даромадларидан кўп бўлса, тақчиллик бюджетдан қопланади. Масалан, ўтган йили Пенсия жамғармаси 47,1 трлн сўм даромад олган (ташкилотга пуллар солиқ ва бошқа тушумлардан келади). Пенсионерларга тўлаш учун етишмаган 16,3 трлн сўм давлат бюджетидан ўтказиб берилган. Шунда жамғарманинг жами тушумлари 63,4 трлн сўм, чиқимлари эса 64 трлн сўм бўлган.
Шу билан бирга, 2024 йилда бюджетдан автомобиль йўлларни ривожлантириш мақсадли жамғармасига 7,6 трлн сўм ажратилган.
Давлат активларини бошқариш трансформацияси ва хусусийлаштириш жамғармаси даромадлари 5,6 трлн сўмни, харажатлари 8,7 трлн сўмни ташкил этган. Вазирлик ҳисоботида жамғармага бюджетдан трансферт қилинмагани қайд этилган. Кўрилган зарар (2,9 трлн сўм) қайси манбадан қоплангани очиқланмаган.
Маҳаллий бюджетлар ҳисоб-китоби
Ҳисобот даврида маҳаллий бюджет даромадлари 57 трлн сўмни ташкил этган (2023 йилда 55,5 трлн сўм бўлган). Харажатлари эса 2023 йилдагидан (101,7 трлн сўм) сезиларли қисқариб, 86,8 трлн сўмга тушган.
Ҳудудлар кесимида Тошкент шаҳри энг йирик даромад тушумлари ва харажатларни амалга оширган. 2024 йилда пойтахт бюджети 10,2 трлн сўм тушум, 13 трлн сўм чиқим қилган.
Шу билан бирга, Фарғона (даромад 5,3 трлн сўм, чиқимлар 8,1 трлн сўм), Самарқанд (тушум 5,3 трлн сўм, харажатлар 7,7 трлн сўм) ва Тошкент (даромад 5,4 трлн сўм, чиқимлар 7 трлн сўм) вилоятлари бюджетларига кўпроқ пул “келиб-кетган”.
Йил мобайнида Сирдарё вилоятининг даромад (1,5 трлн сўм) ҳамда харажатлари (2,7 трлн сўм) бошқа ҳудудларникидан энг ками бўлган. Ўз навбатида Жиззах вилояти бюджетига ҳам нисбатан кам тушумлар (2,1 трлн сўм) амалга оширилган.
Бюджет субсидиялари таркиби
Бир йил ичида давлат бюджетидан субсидиялар учун 25,5 трлн сўм маблағ сарфланган. Шундан қарийб 14 трлн сўми энергетика соҳасига берилган. Жумладан, бюджетдан газ олди-сотдисидан кўрилган зарарни қоплашга 9,5 трлн сўм, иссиқлик таъминоти корхоналари нархларни “пастроқ” ушлаб туриши сабаб қилган ортиқча чиқимларини компенсациялашга 3,9 трлн сўм берилган.
Ўз навбатида нодавлат боғчаларга 3,3 трлн сўмлик, аҳоли уй-жой сотиб олиши учун 1,4 трлн сўмлик субсидиялар тақдим этилган.
“Тошшаҳартрансхизмат” АЖ жамоат транспортларида йўл ҳақини паст нархда ушлаб тургани учун кўрган зарарни қоплашга бюджетдан 1,2 трлн сўм ажратилган. Электропоездларда йўловчилар ташишни субсидиялашга 419 млрд сўм ажратилган.
Тадбиркорликни ривожлантириш ва бандликни таъминлашга 1,9 трлн сўм, геология-қидирув ишларига 850 млрд сўм субсидия берилган.
Изоҳ (0)