Бутун дунё олимлари компьютер, телефон ва бошқа электрон қурилмаларнинг инсон руҳияти ва ақлий қобилиятларига таъсирини ўрганмоқда. Тадқиқотлардан маълум бўлмоқдаки, гаджетларнинг назоратсиз ишлатилиши ҳаёт сифатига салбий таъсир қилади. Нега бундай бўлиши ҳақида психология фанлари доктори, профессор Павел Пискарёв жавоб беради.
Замонавий одамни гаджетсиз тасаввур қилиш жуда қийин. Биз электрон ёрдамчиларга топширишга одатланган вазифалар рўйхати чексиз. Улар вақтимиз ва кучимизни тежайди, иш ва кундалик вазифаларни бажаришни осонлаштиради ва... когнитив қобилиятларимизни ёмонлаштиради.
Гаджетлар диққатга салбий таъсир қилади ва хотирани ёмонлаштиради
Инсон мияси нейропластик, яъни янги шароит ва вазифаларга мослаша олади. Мисол учун, таълим муассасаларининг аксарияти маълумотни пассив равишда қабул қилишни таклиф қилади — биз ўқиш ва тинглаш орқали янги маълумотларни оламиз. Шу йўл билан талабалар катта ҳажмдаги маълумотларни тезда эслаб қолиш ва таҳлил қилишни ўрганади, шунда келажакда улар имтиҳонда ёки диссертация ҳимоясида саволларга тўғри жавоб бера олади.
Бироқ талаб йўқлиги сабабли бу кўникмалар балоғат ёшида тезда унутилади. Маълумотни хотирадан эмас, балки интернетда топиш учун доимий равишда гаджетларга мурожаат қиламиз. Фикрлаш учун янги алгоритмларни ўрнатамиз — энди миямиз маълумотлар базаларини яратиши ва мураккаб ҳисоб-китобларни амалга ошириши шарт эмас, шунчаки қидирув тизимини очинг ёки калкулятордан фойдаланинг. Натижада миямиз кўп функциялари ишлатилмайдиган қурилмага айланади.
Компьютер ёки смартфонда ишлаш ҳам сенсор тизимимизга ортиқча таъсир қилади. Экраннинг милтиллаши, курсор ҳаракати, ҳар қандай маълумотга бир марта босиш билан кириш васвасаси, иловалар ўртасида алмашиниш натижасида одам муайян вазифага эътибор қаратиш қобилиятини йўқотади, бу унинг бажарилиш сифатини сезиларли даражада пасайтиради. У тез чалғийдиган ва унутадиган бўлиб қолади, ташвиши кучаяди — бу шубҳасиз, ҳаёт сифатига таъсир қилади.
Гаджетларнинг салбий таъсирини қандай камайтириш мумкин?
Инсон миясининг гаджетлар стрессига қарши туришга ва янада самарали ишлашига ёрдам берадиган кўплаб вариантлар мавжуд. Чет тилларини ўрганиш, бошқотирмалар ечиш ва электрон қурилмалар билан боғлиқ бўлмаган ақлий фаолиятнинг бошқа турларини кундалик фаолиятга киритиш тавсия этилади. Вақти-вақти билан эмас, лекин буни мунтазам одатга айлантиринг.
Тана мушакларига ўхшаб мия ҳам нафақат юқори сифатли машқларни, балки дам олишни ҳам талаб қилади. Яхши уйқу ва жисмоний фаоллик шаклида мия учун сифатли дам олишни ташкил қилиш жуда муҳимдир.
Спорт залидаги машғулотларга қўшимча равишда танадаги кучланишни кетказадиган ва ички ресурсларни бўшатиб берадиган амалиётлар ҳам керак. Сигун ёки тайбо каби жанг санъатлари (мушт ва тепишни рақс ҳаракатлари ва турли хил юриш турлари билан бирлаштирган техника) моторли кўникмаларни ривожлантиришга, онг ва танани уйғунлаштиришга ёрдам беради.
Медитация ҳам яхши самара беради, чунки у фикрлаш жараёнини назорат қилишни ўрганишга ва сезгиларингизга эътибор беришга ёрдам беради.
Қўл меҳнатининг мия учун фойдали жиҳатлари
Ўз қўлларингиз билан бирор нарса қилиш инсоннинг табиий эҳтиёжи бўлиб, маиший техника пайдо бўлиши, озиқ-овқат етказиб бериш ва техник ходимларни ёллаш хизматлари туфайли буни унута бошладик.
Албатта, гаджетлардан бутунлай воз кечиш шарт эмас. Аммо диққатни муҳим нарсаларга қандай қаратишни, кўпроқ ижодий фикрлашни ўрганиш учун муайян шароитларни яратиш муҳимдир. Улардан бири кундалик ҳаётда электрон қурилмаларнинг аҳамиятини камайтириш ва қўл меҳнатини оширишдир. Уй вазифалари, қўл санъатлари ёки қўлларингиз билан бажариладиган ҳар қандай фаолиятга вақт ажратинг — бу кулолчилик, расм чизиш, ёзиш бўлиши мумкин.
Нима учун замонавий одам учун танада ва қўлда фаолликни ривожлантириш жуда муҳим?
Миянинг ривожланиши нутқ, диққат, хотира, фикрлаш ва тасаввурга таъсир қилувчи нозик қобилиятларига бевосита боғлиқ. Қўллар қанчалик ақлли бўлса, мия мураккаб вазифаларни шунчалик яхши ва тезроқ қайта ишлайди. Ҳатто энг оддий кундалик ишлар ҳам интеллектуал қобилиятларни сифат жиҳатидан яхшилашга ёрдам беради.
Изоҳ (0)