Қироллик меросхўрларининг энагалари: Иккинчи она, эрининг маъшуқаси ёки катта опами?

“Қиролни тарбиялаш: қироллик оиласининг 100 йиллик тажрибаси” китобининг муаллифи Керолайн Ҳарриснинг Town & Cоuntry нашрига айтишича, Британия қироллик аъзолари энагаларни ишга ёллашда унинг кўплаб ишларни уддалай олишига эътибор қаратади. Бироқ бу анъана расмийлаштирилмаган, шунинг учун охир-оқибат энагани ёллаш ёки олмаслик ҳақидаги қарор бўлажак ота-оналарнинг хоҳишига боғлиқ. Қирол оиласи ва энагалар ўртасидаги муносабатларнинг бутун тарихи нима учун шундай бўлишини тушунишда ёрдам беради.

Қандай қилиб мулойим инглизлар “гувернантка” атамасидан воз кечишади

Асрлар давомида энагалар қирол оиласи ҳаётининг ажралмас қисми бўлиб келган, аммо вақт ўтиши билан баъзи одатлар ўзгарган. Буюк Британия қироллик оиласининг авлодларига қарайдиган аёллар дастлаб “гувернанткалар” дейилган. Улар 1483 йилда шундай атала бошланди. Бу аёлларга боланинг нафақат жисмоний эҳтиёжларини қондириш, балки уни тарбиялаш вазифаси ҳам юкланган.

Қироллик энагасининг расмий вазифалари бугунги кунда ҳам тахминан бир хил бўлса-да, “гувернантка” атамаси ХIX асрнинг охирларида амалдан чиқа бошлайди. Бу шотланд ёзувчиси Мэри Элизабет Хокер ўзининг “Мадмуазель Х” асарида тарбиячиларга адолатсиз таъриф берганлиги сабабли содир бўлади. “Гўзал кўриниш гувернанткаларга мутлақо мос келмайди”, деб ёзган у. Шубҳасиз, Хокернинг бадиий тавсифи Британия халқи онгида ниманидир ўзгартириб юборади ва секин-аста нотўғри ассоциациялар туфайли “гувернантка” сўзи муомаладан чиқа бошлайди. Ном ўзгарганига қарамай, бир нарса ўзгаришсиз қолди: қирол авлодлари билан ишлайдиган профессионал энагаларга болаларни тарбиялаш ва ўқитиш масалаларида тўлиқ автономия берилади.

Баъзи энагалар даҳшат ва титроқ билан эсга олинади

Афсуски, ўтган асрларда қироллик оиласида ишлаган баъзи энагалар уларга берилган ваколатларни суиистеъмол қилади. Натижада улар бечора болаларнинг ҳаётини ҳақиқий даҳшатга айлантиради.

Масалан, “Қирол нутқи” фильмида бунинг аниқ тасвири бор. Бир кадрда Колин Фёрт ўйнаган қирол Георг VI логопедга ўзининг биринчи энагаси ҳақида гапириб беради. Унинг сўзларидан энагасининг даҳшатли аёл эканлиги маълум. У тахт меросхўрини ота-онасига беришдан олдин йиғлатиш учун атайлаб чимчилаб олганини яна қандай изоҳлаш мумкин? Бироқ бу унинг ёвуз режасининг бошланиши эди. Ота-онаси, албатта, йиғлаётган болани энагага қайтаради, у гўдакни қийнашда давом этади, баъзан унга овқат ҳам бермайди. “Ота-онам буни пайқаши учун уч йил керак бўлди”, — деб тан олади қирол.

Бошқа энагалар фақат яхши хотиралар билан эсланади

Албатта, Георг VI нинг биринчи энагасининг шафқатсиз хатти-ҳаракатлари ўз таъсирини ўтказмай қолмайди: қирол бутун умри давомида қўрққанидан орттириб олган дудуқликдан азият чекади, аммо унинг болалигида яна бир меҳрибон аёл бор эди. Тарих саҳифаларида номи йўқолган даҳшатли энага ўрнига Шарлотта “Лала” Билл келади. У бўлажак қирол ҳаётининг биринчи йиллариданоқ қироллик саройида ишлаган, лекин у фақат “кичик энага” лавозимини эгаллаган, шунинг учун катта ҳамкасбининг ҳаракатларига таъсир қила олмасди. Яхшиямки, Альберт (тож кийишдан олдин Георг VI нинг исми) ва унинг укаси Эдварднинг золим энагаси ишдан бўшатилгандан сўнг, Шарлотта уларнинг асосий энагаси бўлади.

Психолог ва қирол оиласи тарихи бўйича мутахассис Дэннис Фридман китобларидан бирида шундай деб ёзган эди: “Лала лондонлик аёл эди, болалар унга қаттиқ боғланиб қолишди. У қувноқ, меҳрибон ва оқкўнгил аёл — худди уларнинг бувиси қиролича Александра каби. Бу икки аёл болаларга етишмаган оналик меҳрини тўлдириш учун қўлидан келганини қилди”.

Кўп нарсани биладиган энагаларга нима бўлади?

Альбертнинг ўзи фарзанди бўлгач, болаларини шотланд энага Maрион Кроуфордга ишониб топширади. У нафақат қиролнинг икки қизи — малика Маргарет ва малика Елизаветтани тарбиялаган, балки кўплаб тарихий манбаларда қайд этилишича, қироллик оиласининг “ишончли одам”ларидан бирига айланади. Буни Елизаветта ва Маргарет вояга етганларида ҳам аёлнинг Британия қироллик оиласига хизмат қилишда давом этгани тасдиқлайди. Елизаветта Филиппга турмушга чиққанидан кейингина Кроуфорд қироллик саройини тарк этади ва ўз ҳаётини давом эттиради. Maрион кўп йиллар давомида қироллик оиласига содиқ қолади, аммо маълум бир нуқтада ҳаммаси ўзгаради.

1949 йилда аёл Ladies Home журнали учун энага сифатида бошидан кечирганлари ҳақида мақола ёзишга рози бўлади. Мақолада у шу пайтгача ёпиқ сарой эшиклари ортида сақланган қироллик оиласининг кўплаб сирларини очиб ташлайди. Эҳтимол, бу нотўғри ҳаракат вақт ўтиши билан унутилиши мумкин эди, лекин бир йил ўтгач, Кроуфорд “Кичик малика” номли китобини чиқаради. Бу Британия монархияси вакиллари учун сўнгги томчи эди — ўшандан бери Maрионнинг қироллик оиласи билан муносабатлари абадий бузилади.

Онгсиз муносабат ёки энага бўлажак рафиқа танлашга қандай таъсир қилади?

Дэннис Фридман “Мерос: Қироллик оиласининг психологик тарихи” китобида ёзганидек, шаҳзода Чарльз болалигида ота-онасининг уларга кам вақт ажратишидан норози бўлган. Албатта, у онасини ҳурмат қилади, лекин у иккита энага — Мейбл Андерсон ва Ҳелен Лайтбоди билан чинакам илиқ муносабатлар ўрнатади. Андерсон ҳафтада олти кун, эрта тонгдан кечгача кичкина Чарльз ва Аннага қарайди (Қиролича Елизавета II “Мейбл дам олган куни” болалари билан вақт ўтказишни яхши кўрарди).

Дэннис Фридман, шунингдек, Чарльз онгсиз равишда аёллар (энага ва она) билан бўлган муносабатларнинг айнан шу икки турини ҳаётига ҳам олиб кирганини айтади. У “биринчи рафиқаси, малика Дианага онасига бўлган муносабати каби пастдан тепага қарайди, лекин унга ета олмайди”. Унинг “собиқ энагаси каби илиқлик ва муҳаббатни акс эттирадиган” ҳозирги рафиқаси Камилла — бу бутунлай бошқа масала.

Нимага малика Диананинг барча энагалари қироллик оиласини тарк этади?

Қироллик биографи Ингрид Сьюард ўзининг “Қиролича ва Ди: Айтилмаган ҳикоя” китобида Чарльз ва Диана ўртасида бола тарбияси бўйича келишмовчиликлар бўлганини айтади. Уэлс шаҳзодаси ўзининг “иккинчи онаси” деб ҳисоблаган собиқ энагаси Мейбл Андерсонни ишга олишни талаб қилади. Диана унинг “жуда қари ва эскича фикрлайдиган” эканлигини даъво қилиб, рози бўлмайди.

Охир-оқибат эр-хотин Барбара Барнсни танлайди. Гарчи Диана у билан келиша олмаса-да, Барбара жуда яхши энага бўлиб чиқади. Баъзи маълумотларга кўра, Уэлс маликаси энага унинг оналигига таҳдид солаётганини ҳис қилган, шунинг учун Барбара 5 йилдан кейин истеъфога чиққан. Улар Гарри ва Уильямга жуда яқин бўлиб қолган Барбара билан хайрлашгач, Диана бошқа номзод — Кент маликаси Майклнинг болаларини тарбиялаган энага Рут Уоллесни ишга олади. Аммо Рут ҳам Уэлслар оиласида узоқ яшамайди. Энага кутилмаган жамоатчилик эътиборига дош бера олмайди.

Уоллес кетганидан кейин Диана фарзандларига тарбиячи қидиришни бутунлай тўхтатмоқчи эди. Бироқ у ҳаммасини ўзим уддалайман, деб хато қилганини тез орада тушунади. “У болаларни ўзи тарбиялаши ҳақида маълум қилганидан кейин ҳам, — дейди Ингрид Сьюард, — вазифаларини бажаришда ёрдамга муҳтожлигини тушунди”. Гарри ва Уильямнинг учинчи энагаси Жесси Уэбб эди. Қизиғи шундаки, аёл таълимни мутлақо бошқа соҳада (интерьер дизайн) олган бўлса-да, болалар билан яхши муносабатда бўлишнинг ва ота-оналари талабларини қондиришнинг уддасидан чиқади. Ҳеч бўлмаганда бир муддат. Уэлслик собиқ уй хизматчиси Венди Берри айтганидек, Уэбб Гарри ва Уильямни оддий болалардек тарбиялаган, у “жуда қувноқ ва самимий” аёл бўлган.

Аммо кўп ўтмай Диана ва Жесси ўртасидаги муносабатлар аста-секин ёмонлаша бошлайди. 1992 йилда улар бир-бири билан умуман гаплашмай қўяди. Бироқ Уильям ва Гарри учинчи энагаларини ҳозиргача яхши хотиралар билан эслашади.

Иккинчи она, эрининг маъшуқаси ёки катта опами?

Чарльз ва Диананинг ажралиши болаларни тарбиялашни анча қийинлаштиради. Ҳар доим Гарри ва Уильямнинг энагалари ҳақида баҳслашадиган собиқ турмуш ўртоқлар энди ҳеч қандай муросага кела олмайди.

Тим Клейтон ва Фил Крейг ўзларининг “Диана: Маликанинг тарихи” китобида Чарльз 1993 йилда Тигги Легг-Брукни қарамоғида бўлган болаларига қарашга ёллаганини айтади. Бу аёл Дианани том маънода ғазаблантиради, малика эри бу аёлни унга ошиқ бўлгани учун ёллаган, деб тушунади — Диананинг собиқ эри ва энагаси ишқий муносабатда бўлганига ишончи комил эди. Бир марта у ҳатто Тиггини Чарльздан ҳомиладор бўлиб, аборт қилганликда айблайди. Бу туҳмат эканлигини исботлаш учун Легг-Брук адвокат ёллашга мажбур бўлади. Бироқ 1997 йилда энага ўз лавозимини тарк этишга қарор қилади.

Аммо Тигги қироллик фарзандларини тарбиялаган 4 йил давомида Уильям ва Гарри унга қаттиқ боғланиб қолади. Тhе Guardian нашрига кўра, улар Тиггини “катта опаси” каби яхши кўрган. Эҳтимол, бу ўғил болаларнинг энагага бўлган муносабатини аниқ тавсифлайди, чунки энага улар учун “иккинчи она” эмасди. Уларга нисбатан илиқ ҳис-туйғуларга қарамай, Легг Брук бир марта Гарри ва Уильямга 160 футлик тўғондан шлемсиз тушишига рухсат берган. Тигги вояга етмаган меросхўрлар олдида чекканини кўрган гувоҳлар ҳам бор эди.

Эҳтимол, айнан шундай муносабат туфайли шаҳзодалар уни жуда яхши кўргандир. Ахир, уларнинг атрофидаги катталар ўзларини қироллик тартиби ва одоб-ахлоқ қоидаларига мувофиқ тутарди. Тигги билан эса ҳар доим қизиқарли эди.

Замонавийлик ва анъана

Уильям ва Кейт Миддлтон фарзандларини тарбиялаш учун испаниялик Мария Террион Бораллони ёллашга қарор қилади. Айтиш мумкинки, бу аёл ўз касби бўйича идеал мутахассис. У ихтисослаштирилган Норланд коллежида таълим олган. “Мэри Поппинс мактаби” номи билан ҳам танилган бу коллеж педагог кадрлар тайёрлаш бўйича дунёдаги энг нуфузли таълим муассасаларидан бири ҳисобланади. Қироллик мухбири Виктория Мерфининг ABC News’га айтишича, “Энагаларга машина ҳайдашдан тортиб, хавфсизлик бўйича бўлажак қирол ёки қироличага қандай ғамхўрлик қилишгача ўргатилади. Демак, Боралло ҳақиқатан ҳам болаларни тарбиялаш учун зарур бўлган барча кўникмаларга эга.