Иш ҳақлари ошган, аҳолига кўп кредит берилган, хориждан тушумлар кам — Марказий банк раиси иштирокида матбуот анжумани ўтказилди

Бугун, 27 июль куни Марказий банк раҳбарияти асосий ставкани кўриб чиқиш бўйича йиғилиш якунларига оид матбуот анжумани ўтказди, дея хабар бермоқда “Дарё” мухбири.

Мулоқотда Марказий банк раиси Мамаризо Нурмуродов жорий ва кутилаётган макроиқтисодий шароитлар, пул-кредит соҳасидаги вазият тўғрисида батафсил ахборот берди.

Асосий ставка ўзгармади

“Муҳокамалардан келиб чиқиб, асосий ставкани йиллик 14 фоиз даражасида ўзгаришсиз қолдириш мақсадга мувофиқ деб топилди”, — деди Мамаризо Нурмуродов.

Маълум қилинишича, ушбу қарорга келишга бир қатор омиллар сабаб бўлган.

Инфляция даражаси пасаётган бўлса-да, фундаментал талаб омилларининг босимлари сақланиб қолмоқда. Жорий йил иккинчи чорагида умумий инфляция динамикаси секинлашишда давом этиб, июнь ойи якунида 9 фоизгача пасайди ва бу ҳолатни:

• қишлоқ хўжалигидаги мавсумий омиллар;
• ўтган йилги юқори база эффекти таъсирларини чиқиб кетиши;
• импорт нархлари барқарор сақлангани;
• йил бошидан шаклланаётган монетар шароитлар ҳамда тартибга солинадиган нархларнинг ўзгаришсиз қолгани билан изоҳлаш мумкин.

“Айни пайтда хизматларга бўлган юқори талабнинг сақланиб қолаётгани ва ушбу соҳада нархлар мослашувининг давом этаётгани ҳисобига ўтган 6 ой давомида хизматлар инфляциясида сезиларли пасайиш кузатилмади. Базавий инфляция ҳам кутилганидан кўра секинроқ пасайиб, июнь ойида 11,3 фоизни ташкил этди. Натижада базавий инфляция ва умумий инфляция ўртасидаги тафовут сақланиб қолмоқда”, — деди ташкилот раҳбари.

Яна бир муҳим кўрсаткич, ўртача йиллик инфляция ҳам жорий инфляциядан юқори даражада 11,7 фоиз доирасида шаклланган. Мазкур ҳолатлар истеъмол бозорларидаги талаб ва таклифнинг тўлиқ мувозанатлашмагани, истеъмол саватида нархлари 10 фоиздан юқори ошган товар ва хизматлар улушининг юқорилигида ҳам намоён бўлмоқда.

Мэҳнатга ҳақ тўлаш ошди

Мамлакатда ялпи талаб ва инфляцион кутилмаларни нархларга оширувчи таъсири сақланиб қолмоқда.

“Иқтисодиётда меҳнат ҳақларининг реал ҳисобда кенг қамровли ўсиши кузатилди (2023 йил I ярмида ўтган йилнинг мос даврига нисбатан 6,5 фоиз). Аҳоли даромадларининг кўпайиши уй-жой, мебел, автомобиль, узоқ муддат фойдаланиладиган товарлар ва хизматлар соҳасига бўлган талабни оширмоқда, — деди Мамаризо Нурмуродов.

Аҳолининг реал даромадларининг ўсишини барча соҳаларда кузатилаётгани, бир томондан, иш ҳақи харажатлари орқали ишлаб чиқариш ҳамда хизмат кўрсатиш таннарх харажатларини ошишига олиб келса, иккинчи томондан, истеъмол талабини рағбатлантирувчи асосий драйверлардан бўлмоқда.

Аҳоли ва тадбиркорларнинг инфляцион кутилмалари ҳам ҳамон инфляция даражасидан юқори шаклланмоқда ва июнь ойида 13—13,5 фоизни ташкил қилди. Аҳолининг валюта курси ўзгариши, иш ҳақи ва нафақалар ошишининг нархларга таъсирини кўчайиши борасидаги кутилмалари ортган.

Истеъмол талабини ошишига чакана кредитларнинг сезиларли даражада ўсиш динамикаси ҳам таъсир кўрсатмоқда.

Жорий йилнинг 6 ойида банклар томонидан 116 триллион сўмлик, ўтган йилнинг мос даврига нисбатан 1,3 баробарга кўп кредитлар ажратилган. Ушбу ўсишни асосан аҳолига ажратилаётган чакана кредитлар қўллаб-қувватламоқда. Июнь ойи якунлари бўйича аҳолига ажратилган кредитлар (46 трлн сўм) ўтган йилнинг мос даврига нисбатан 1,7 баробарга ўсди. Бунда, аҳолининг автокредитлар, микроқарз, микрокредит ҳамда ипотека кредитларига талаби юқори бўлди.

“Ушбу ҳолат, уй-хўжаликлари ўртасида ўтказилган сўровларда ҳам қайд этилди. Респондентларнинг аксарияти келгусида уй-жой, мебеллар, маиший техника ҳамда автомобиллар хариди учун кредитлар олишини ва харажатлари кўпайишини маълум қилган. Chakana кредитларга бўлган талабнинг ортиб боришига аҳолининг келгусидаги даромадлари ўсиши бўйича ишончларининг ошаётганлиги асосий сабаблардан бўлмоқда. Ажратилаётган кредитлар асосан, истеъмолни қўллаб-қувватловчи хусусиятга эга эканлиги келгусида талаб инфляциясининг узоқроқ муддат сақланиб қолиши бўйича сигналлар бермоқда. Ушбу сегментда “иқтисодий қизиш”ни олдини олиш учун макропруденсиал талаблар кучайтирилди ва чакана кредитларнинг йиллик ўсиш суръатлари июнь ойида ўтган ойлардаги кўрсаткичларга нисбатан бир оз секинлашди”, — деди Мамаризо Нурмуродов.

Марказий банк раисининг айтишича, жорий йилнинг I ярмида фискал харажатларнинг кутилганидан кўпроқ бўлиши ҳам юқори талабни қўллаб-қувватловчи омиллардан бўлмоқда.

Ўтган йиллардаги рағбатлантирувчи фискал сиёсатнинг таъсирлари давом этаётган бир шароитда жорий йилда ҳам харажатларнинг кутилганидан кўпроқ бўлиши иқтисодиётда ялпи истеъмол талабини рағбатлантирувчи асосий драйверлардан бўлиб, 2023 йил якунига қадар инфляцияни прогноз кўрсаткичларининг юқори чегараларида шаклланишига олиб келиши мумкин.

Умуман олганда, истеъмол бозорларида таклиф омилларининг барқарорлашишига қарамасдан иқтисодиётда шаклланаётган инфляцион вазият асосан юқори талаб эвазига ҳосил бўлаётгани борасида хулоса қилиш мумкин.

Иқтисодий ўсиш яхшиланди

Ўзбекистонда ички ва ташқи иқтисодий шароитларлардаги ижобий тенденциялар таъсирида иқтисодий фаоллик сақланиб қолмоқда. Иқтисодий ўсиш суръатлари жорий йил биринчи ярим йиллигида 5,6 фоизни ташкил қилиб, ўтган йилнинг мос давридан юқори даражада шаклланди.

“Биринчи чоракдаги айрим пасайишлардан кейин иқтисодий фаолликнинг жадаллашуви савдо ва пуллик хизматлардан тушумлар (+24,4 фоизга), кўчмас мулк бозорида уй-жой олди-сотди битимлар сони (+5,3 фоизга), банклараро транзакциялар ҳажми (+38 фоизга), чакана савдо айланмаси ҳажмлари (+6,9 фоизга) ўзгаришларида ҳам ўз аксини топди”, — деди Марказий банк раҳбари.

I ярим йилликда истеъмол товарлари ишлаб чиқариш ҳажми ўтган йилнинг мос даврига нисбатан 7,0 фоизга ошди. Бунда, озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқариш физик ҳажмида сўнгги 5 йилликдаги энг юқори ўсиш кўрсаткичи кузатилиб, 6,4 фоизни ташкил қилди.

Шу билан бирга, юқори инвестицион фаоллик сақланган ҳолда асосий капиталга инвестициялар 7,9 фоизга, шу жумладан, марказлашмаган инвестициялар ҳажми 8,7 фоизга кўпайди.

Импорт динамикасида ҳам юқори ўсиш суръатлари кузатилиб (ўтган йилнинг мос дарига нисбатан 17 фоизлик ўсиш), бу бир томондан, ички иқтисодий фаолликни ошаётганлигини кўрсатса, иккинчи томондан, импорт ва инвестиция мақсадлари учун валюта маблағларига бўлган эҳтиёжни оширади.

Трансчегаравий пул ўтказмалар ҳажми ўзининг фундаментал тренди доирасида ўсиб бормоқда. Йил бошидан 5,2 миллиард долларлик ўтказмалар келиб тушди. Бу 2022 йилнинг мос даврига нисбатан 22 фоизга кам дегани.

“Глобал иқтисодий вазият борасида тўхталиб, жаҳонда иқтисодий фаоллик кутилганидан кўра тезроқ ошишига қарамасдан унинг келгуси ривожланиш траекторияси бўйича ноаниқликлар юқорилигича қолаётганлигини қайд этиш лозим. Аксарият давлатларда умумий ва базавий инфляция йил охиригача юқори даражаларда сақланиб қолиши прогноз қилинмоқда. Айрим асосий ҳамкорларимиз бўлган давлатлар миллий валюта курсларига бўлаётган босимни сақланиб қолаётгани ҳам, ўз навбатида, миллий иқтисодиётга маълум даражада таъсир кўрсатиши мумкин”, — деди Мамаризо Нурмуродов.

Ўртача кредит ставкаси 22,6 фоиз

Июнь ойида пул бозоридаги операциялар бўйича ўртача тортилган фоиз ставкаси 13,9 фоиз доирасида шаклланди. Реал фоиз ставкаси эса 4,3 фоиз бандни ташкил этиб, “нисбатан қатъий” пул-кредит шароитлари таъминланди.

Июнь ойида кредит ва дэпозит бозорларида ўртача фоиз ставкалар (22,6 фоиз ва 19,8 фоиз) ўтган ойлардаги кўрсаткичларга нисбатан ўзгаришларсиз шаклланди.

Миллий валютадаги муддатли депозитлар ҳажмининг ўсиш динамикаси сақланиб, йил бошидан 1,2 баробарга ошди (7,3 трлн сўм). Ушбу тенденция депозитларнинг долларлашув даражасини пасайишига хизмат қилиб, депозитлар долларлашуви йил бошидан 5,5 фоиз бандга пасайиб, 28,7 фоизни ташкил қилди.

Айни пайтда кредитлар бўйича долларлашув даражаси 2 фоиз бандга пасайиб, 44 фоизни ташкил қилди.

Макроиқтисодий прогнозлар

Янгиланган прогнозларга кўра, ташқи иқтисодий шароитларга иқтисодиётнинг мослашувини давом этаётганлиги ва айрим ноаниқликларни сақланиб қолаётганлигини сабабли 2023 йил якунлари бўйича реал ЯИМ ўсиши 5,0—6,0 фоиз атрофида бўлиши кутилмоқда. Бунда аҳоли даромадлари ошиши, фискал рағбатлар, инвестиция ва хизматлар соҳасидаги фаолликнинг юқорилиги иқтисодий ўсишни асосий қўллаб-қувватловчи омиллардан бўлади.

Жорий йил якуни бўйича инфляция даражаси макроиқтисодий ривожланишнинг базавий сценарийси доирасида шаклланиши, 8,5—9,5 фоиз атрофида бўлиши борасидаги прогнозлар ўзгаришсиз қолдирилди. Келгуси даврларда базавий инфляция прогнози ва инфляцион кутилмаларнинг ишончли пасайиш траекториясига ўтиши, асосий ставкани пасайтириш имкониятларини кучайтиради.