Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги департамент бошлиғи Абдували Холиқов “Дарё” мухбирига берган интервьюсида сиртқи таълимдаги муаммолар, диплом, бандлик ва тизимда қилинаётган янгиликлар ҳақида гапириб берди.
Ижтимоий тармоқларда сиртқи таълим сифати пастлиги тез-тез танқид қилиб турилади. Талабалар йилда икки ой ўтиладиган дарсларни яхши ўзлаштирмаётгани айтилади. Бундай фикрларга муносабатингиз қандай? Муаммоларни бартараф этиш учун нималар қилиняпти?
Сиртқи таълим қайсидир соҳада меҳнат фаолиятини юритаётган, лекин олий маълумотга эга бўлмаганлар учун бўлиши керак. Бизда эса ҳамма умумий қабул қилинади. Бу йилдан бошлаб, педагогика йўналишидаги сиртқи таълимга ушбу соҳада фаолият олиб бораётганлар киради. У мактабдаги ўқитувчилар сифатини ошириш учун қилинади. Бошқа соҳаларда ҳам бу иш босқичма-босқич амалга оширилади. Яъни сиртқида ўқиш учун қаердадир ишлаётган бўлиши кераклиги талаб этилади.
2022 йилдан бошлаб масофавий таълим жорий этилди. Икки йиллик таҳлилларга асосланиб, сиртқини масофавий шаклга ўтказиш масаласини кўряпмиз. Яъни масофавий таълимда сиртқига ўхшаб фақат дарсга келганда эмас, талаба платформа орқали доимий онлайн топшириқни олиб туради. Фақат бунга биз техник томондан тайёр бўлишимиз керак. Талаба томон ҳам. Олий таълимда барча шароитни қилсангиз-у, узоқдаги талабанинг интернети ёки бошқа имкониятлари бўлмаса, бу ҳам жараёнга салбий таъсир кўрсатади.
Сиртқи таълимдаги шакллар босқичма-босқич тарзда масофавийга ўтади. Чунки дунёга қарасак, иккаласи бирга турибди. Сиртқи таълимдан воз кечилиши керак. Бугунги кунда у эскирган ҳолатга келиб қолди, ўзини оқламаяпти. Чунки сиртқида асосий меҳнат фаолияти билан шуғулланаётганлар ўқиши керак. Кечки таълим ҳам худди шундай. Тўғри, кечкининг яхши томони ҳафтада 5 кун мажбурий ўқиш бор ва бу 4,5 йил давом этади. Сиртқи асосан ОТМга қамров, ёшларни кўпроқ олий таълим олишлари учун керак.
Масофавий сиртқи таълимга қачон ўтилиши мумкин? Ҳаракатлар бошланганми?
Масофавий сиртқига қачон ўтилишини жараён белгилаб беради. Олдиндан бир нима деб бўлмайди. Балки уч йил ёки беш йилда вақт кетар. Платформаларни шакллантириш, интернет тезлиги яхши бўлиши зарур. Яъни имкониятлар ва шароит етарли бўлгачгина тизим ишлайди. Бу ерда масофавий зўр бўляпти деб, йўналишларни кенгайтириб ташлайверсак фойдаси йўқ. Ишламаса, фақат қоғозда ёки гапда қолиб кетади.
Қайсидир соҳада ишлаб, ўз соҳаси бўйича сиртқи таълимга кирганлар яхши кадр бўлиб етишяпти. Улар бир йилда ҳам 10 ой амалиётда бўлади, ҳам 2 ой ўқишга келади. Бу жуда ҳам яхши. Айниқса, муҳандислик соҳаларида, фундаментал соҳаларда фойдали.
Давлат гранти асосида ўқиган битирувчилар диплом олишни уч йил кутади. Бунинг сабаби нима? Келажакда ушбу тартибга ўзгартириш киритилиши мумкинми?
Давлат буюртмаси билан ўқигандан кейин давлат учун ишлаб бериш керак. Чунки унга пул тўлаб давлат ўқитяпти. “Мана, сенга пул. 4 йилми, 6 йилми ўқигин-да, кейин менга ишлаб берасан”, деяпти. У иқтисодиёт тармоғи учун хизматини қилиши керак. Чунки у бўйнига мажбурият оляпти.
Бугунги кунда дипломни ОТМда уч йил туриши масаласи кўриб чиқиляпти. Дипломларни уч йил сақлаб туришдан ОТМ манфаатдор эмас. Лекин бу масала муаммо чиқмайдиган қилиб ечилиши керак. Битирувчи ҳам зарар кўрмаслиги, пулини тўлаб қўйиб, ўқитган ташкилот ёки давлат ҳам зарар кўрмаслиги керак.
Агар қайси корхона ёки ташкилот контрактини тўлаб бериб, ўқитса, талабанинг дипломи ўша ташкилотга берилади. Чунки бу шартномада кўрсатилади. Жараён кетяпти, лекин буни бекор қилиш ёки қилмаслик фақатгина вазирликка боғлиқ эмас. Чунки бу ерда Меҳнат вазирлиги, Иқтисодиёт ва молия вазирлиги бор, яъни битирувчилардан манфаатдор бўлган вазирликлар мавжуд.
“Йўқ, мен грантга кирдим, ўзим ўқийман. Диплом меники, билганимни қиламан”, деган фикр нотўғри. Талаба давлатнинг маблағига ўқидими, албатта, давлат учун хизмат қилиши керак. Майли хусусий секторда меҳнат қиладими, давлат ташкилотида ишлайдими, давлат учун хизмат қилиши лозим.
Дипломни олган билан уни нима қилади? Унга хоҳлаган жойига ишга кириш имкони мавжуд-ку. Менда ҳам масалан, 5-6 та диплом бор. Ҳаммаси уйда турибди. Ишга кирилаётган пайтда битта кўрсатиб, нусхасини берганмиз — бўлди. Ҳаммада ҳам шунақа. Дипломни ОТМда туриши умумий меҳнат фаолиятига таъсир кўрсатадиган омил эмас. Агар битирувчи хорижий ОТМга ўқишга бораётган бўлса, дипломи берилади. Ўша ОТМдан хат келса, бўлди. Бизга мурожаат қилади. ОТМга хат берамиз ва дипломини олиб кетаверади. Бу ерда сунъий тўсиқлар йўқ.
ОТМни тўлов–контракт асосида ўқиб, тамомлаган бўлса ҳам битирувчига “ишга кирганинг ҳақида имзо олиб кел, дипломинг кейин берилади”, деган антиқа тартиб борлигини эшитгандик. Бу қанчалик тўғри?
Бугунги кунда бу тартиб антиқалигини йўқотган, мен сизга кафолат бериб айтаман. Охирги икки йилда контрактда ўқиганлардан бундай нарса сўралмаяпти. Агар бўлса, умумий маълумот йиғиб қўйилади. Мажбурий эмас. Тўғри, шу пайтгача мажбурий бўлган. Лекин давлат гранти асосида ўқиётганлар бўйича ОТМ албатта мувофиқлаштиради. Шунинг учун ҳам фармойиш билан давлат буюртмаси тасдиқланди. Бу йил фақат грант тасдиқланди. Биз секин-аста меҳнат бозорига мослашиб боряпмиз. Яъни талабгор контракт пулини тўлаб, хоҳласа ўқийди, хоҳламаса ўқимайди. Грант учун маблағни давлат 100 фоиз тўлаб беради. Шу қисми давлат буюртмаси ҳисобланади. Бу тўғри, 34 минг 800 нафар бакалавр давлат учун керак, уни тўлиқ пулини тўлаб беради.
Агар шу тартиб йўқолган бўлса, битирувчилар ишга кираётгани бўйича ҳисоб-китоблар қандай амалга оширилади? Ҳозирда битирувчиларнинг неча фоизи ўзи ўқиган йўналишда иш билан банд бўлмоқда?
Бизда бундай таҳлиллар бор. Олий таълимда HEMIS тизими жорий этилган. Ягона базани шакллантириб бўлдик. Бугунги кунда тизимга нодавлат ОТМларининг талабалари киритилиш жараёнида. Улар билан ҳам ишлаяпмиз. Бизнинг бу база бандлик ва солиқнинг базасига ҳам уланган. Хоҳлаган вақтимизда, уларга мурожаат қилиб, уч йил олдин битириб кетган қайсидир ОТМ, масалан, Бухоро давлат университетининг математика факультетини тамомлаган 80 нафар боладан қанчаси, қаерда ишлаётгани тўғрисидаги маълумотни ола оламиз.
Бугунги кунда 86 фоиз атрофидаги битирувчилар ўзи ўқиган соҳаси бўйича ишлаяпти. Лекин 14 фоиз ҳам кўп. Бу 100 минг нафардан 14 минг нафари ўзи ўқиган йўналишда ишламаяпти, дегани. Жорий йил 150 минг талаба ўқишни битиради. Бу улар орасидан 21 минг нафари ўзи ўқиган йўналишда ишламаяпти дегани. Ўша 21 минг бола ёки иккинчи мутахассисликка топширади, ёки бошқа вариант излайди.
Бу ерда йўналишларни бозор ва талабгор белгилаб бериши керак. Агар бизда қайсидир йўналишларга абитуриентлар сони кам бўлса ёки улар тўлмаса, ўша йўналишга эҳтиёж йўқ дегани. Лекин бунинг учун абитуриентларда касбга йўналиш фикри бўлиши керак. Бугун тан олишимиз керак, аксарият абитуриентларда қайси ОТМга кириш ва қанақа йўналишда ўқишнинг аҳамияти йўқ. Ўқишга эртани ўйлаб кириш керак. Ўшандагина биз қайси йўналишларни ёпиб, қабулни тўхтатишимиз кераклиги, қайси йўналишларга талаб кўп, квотани оширишимиз кераклигини аниқ биламиз. Ўзини активлигини йўқотган йўналишлар фаолиятини тўхтатиш керак. Меҳнат бозори учун янги йўналишларни шакллантириш лозим. Ва биз бу бўйича ишлаяпмиз.
Мақсадимиз таълим йўналишлари сонини камайтириб, дипломда квалификация беришни кўпайтириш. Яъни битирувчиларни камида иккита соҳада ишлайдиган мутахассис қилиб етиштиришимиз керак. Бу жараён бошланган. Масалан, Жаҳон тиллари университетининг испан тили йўналишида ўқиган битирувчини дипломига испан тили мутахассиси деб ёзиб бериларди. У қишлоғига боради, лекин бирор жойда испан тили йўқлиги учун ишлай олмасди. Бугун эса испан тилини тугатганларга айтайлик, иккинчи тил сифатида инглиз тили ўқитилган бўлса, инглиз тили мутахассислигини қўшиб ёзиб беряпмиз. Боряпти, испан тили йўқми, инглиз тилидан дарсини беряпти. Бунга 4 йил бўлди.
Ҳозир буни яна бошқа соҳаларда ҳам кенгайтириб боряпмиз. Масалан, муҳандислик соҳасида, педагогикада математика информатика билан бирлашди, мактабда дарс соатлари кам бўлгани учун ўқитувчи ҳам математика, ҳам информатикадан дарс берсин деб, йўналишни математика ва информатика қилдик. Ёки бўлмаса, физика–астрономия бирлашди. Бу секин-аста оптималлашиб боряпти. Битирувчининг ишлаш имконияти кенгроқ бўлиши керак. Биз ўқув жараёнини тўғри ташкил қилсак ва битирувчилар манфаатини инобатга олсак, ҳаммаси изига тушиб кетади.
Исломбек Умаралиев суҳбатлашди
Изоҳ (0)