«Ҳаётим — ҳеч кимни қизиқтирмайдиган оддий воқелик», — деган эди буюк физик, нисбийлик назарияси асосчиси Алберт Эйнштейн. Лекин у ҳақмиди? Олим тўғрисида тарқалган маълумотлар жуда кўплиги бунинг аксини кўрсатади. У маълумотлар ичида эса асоссизлари ҳам бир талай. Қуйида таниқли физик ҳақида тарқалган уйдирмалар ҳақида сўз боради.
Эйнштейн чапақай бўлган
Чапақайлар бошқаларга қараганда истеъдодлироқ бўлади, деган гап одамлар орасида кенг тарқалган. Буни далиллаш учун, одатда, Эйнштейн мисол қилиб келтирилади.Лекин аслида кўплаб тарихий фотосуратларда Алберт ўнг қўли билан ёзаётгани ва скрипка камонини ҳам айнан шу қўли билан ушлаб тургани акс этган. Шу суратлар олимнинг чапақай бўлмаганини исботлайди.
Эйнштейн мактабда ёмон ўқиган
Эйнштейн болалигида ёмон ўқигани, барча фанлардан, ҳатто математикадан ҳам имтиҳон топшира олмагани ҳақида гаплар юради. Лекин унинг математикани ўргана олмагани ҳақидаги гаплар ҳеч қандай асосга эга эмас. Буни тушуниш учун Алберт Швейцариянинг Аарау кантонидаги мактабдан олган аттестатга кўз ташлаш кифоя.У барча аниқ фанлардан, жумладан, математика ва геометриядан ҳам аъло баҳоларни қўлга киритган. Бундан ташқари, лотин ва юнон тилларидан ҳам аъло натижа кўрсатган. Алберт ўртача (қониқарсиз эмас) баҳо олган ягона фан бу француз тили эди.
Эйнштейн Цюрихдаги нуфузли Политехника академиясида имтиҳон топширган вақтда айнан шу тилни яхши билмагани учун етарли балл тўплай олмайди. Сўнгра француз тилини кучайтириб, кейинги сафар имтиҳонни муваффақиятли топширади.
Катта эҳтимол билан, Эйнштейннинг иккичи бўлгани ҳақидаги уйдирма у ўқиган мактабда баҳолаш тизими ўзгаргани туфайли пайдо бўлган. Аввал олти энг юқори, бир энг қуйи балл ҳисобланган. Кейин эса, аксинча, бир энг юқори балл этиб белгиланган.
Эйнштейн дислексия ва Аспергер синдромидан азият чеккан
Айримлар интернетда Алберт тўққиз ёшгача ўқишни билмагани ва ҳатто ўз фикрларини тўғри ифода эта олмагани ҳақида ёзади, лекин бу ҳақиқатдан йироқ.Онасининг сўзларига кўра, бўлажак физик икки-уч ёшгача деярли гапирмаган, лекин ундан кейин нутқи ривожланиб кетган. У олти ёшидан мактабга қатнаб, яхши баҳолар олган, ўн уч ёшида эса Иммануил Кантнинг «Соф ақл танқиди» асарини ўқиб чиққан.
Эйнштейн ўзидан қанча қўлёзмалар қолдирганини ҳисобга олсак, унинг яхши ёза олмагани ҳақидаги гаплар ҳам асоссиз экани ойдинлашади.
Эйнштейн аутизмдан азият чекмагани ҳам ойдин ҳақиқатдир. У анча тортинчоқ киши бўлган ва кўпроқ ёлғизликни ёқтирарди, лекин илм аҳллари орасида дўстлари кўп эди. Дўстларининг орасида профессионал руҳшунослар ҳам бор эди. Уларнинг ҳеч бири Албертда қандайдир руҳий бузилишлар борлигини қайд этмаган.
Эйнштейн биринчи рафиқасининг илмий ишларини ўзлаштириб олган
Алберт биринчи рафиқаси, физик Милева Марич, билан ёзишмаларида баъзан «ишимиз» ёки «назариямиз» сўзларидан фойдаланган. Шунга кўра, баъзи биографлар Милева нисбийлик назариясига катта ҳисса қўшгани ҳақида хулоса қилади. Гўё олим ўз рафиқасига нисбатан адолатсизлик қилган.
Лекин аслида Марич Эйнштейннинг ишларига ёрдам бергани ҳақида бирорта ишончли далил йўқ. Аёл нисбийлик назарияси билан умуман шуғулланмаган. Танишларининг таъкидлашича, у ўзининг ихтисослиги бўлган иссиқлик ўтказувчанлигини экспериментал тадқиқ қилиш ҳақида Алберт билан бир неча бор суҳбатлашган. Лекин бу муҳокамадан нарига ўтмаган кўринади.
Эйнштейннинг тўнғич ўғли Ҳанснинг таъкидлашича, онаси турмуш қурганидан сўнг илм-фан билан шуғулланмай қўйган ва Алберт билан яшаган вақтларидан ҳам, ундан кейин ҳам ҳеч қандай илмий иш чоп эттирмаган. Боз устига, Марич ўз мактубларида эрига қандайдир тарзда ёрдам бергани тўғрисида умуман даъво қилмайди.
Хуллас, Эйнштейн учун барча кашфиётларни унинг рафиқаси амалга ошириб бергани ҳақидаги гаплар ҳақиқатга тўғри келмайди.
Эйнштейн вегетариан бўлган
Баъзан интернетда турли фан ёки санъат намояндалари вегетариан экани ва улар айнан шу парҳез туфайли ақлли ва машҳур бўлиб етишгани тўғрисида фикрлар учрайди. Бу уйдирма Эйнштейнни ҳам четлаб ўтмаган.Умуман олганда, Алберт вегетариан бўлганини тахмин қилишда қандайдир асос бор. Гап шундаки, у бир қатор сурункали касалликларни бошдан кечирган. Хусусан, овқат ҳазм қилишида муаммоси бор эди.
Олим умри давомида ошқозон яраси, ўт пуфагининг яллиғланиши, сариқ касаллиги, ўткир ичак оғриғи ва бошқалардан азият чеккан. Шифокорлар бир сафар унга вегетарианликни синаб кўришни маслаҳат беради. Эйнштейн гўштдан воз кечишни бошлагач, ошқозони яхшиланади. Лекин Алберт буни 51 ёшда амалга оширган. Шунда ҳам Эйнштейн гўшт истеъмолидан бутунлай воз кечмайди, тухум ва сутни эса ҳеч қачон рад этмаган.
У фақат 74 ёшида, ўлимидан бир неча йил олдин, ўзининг кўп йиллик дўсти Ҳанс Мюсамга ёзган мактубида ёғли таомлар, гўшт ва балиқлардан воз кечишга қарор қилгани ҳақида айтади. Лекин Алберт ўз диетасига фалсафий жиҳатдан қарамаган, балки ошқозонига ботмайдиган нарсани истеъмол қилишни истаган.
Эйнштейн атом бомбасини ихтиро қилган
Алберт Эйнштейнни баъзан ядровий қурол ихтирочиси деб аташади. Лекин бу чўпчак. Олим уни яратишда иштирок этмаган ва машҳур Манҳеттен лойиҳасининг аъзоси бўлмаган. Лойиҳани америкалик физик Роберт Оппенгеймер олиб борган ва айнан уни «атом бомбасининг отаси» деб аташ мумкин.
Эйнштейн қотиллик қуролларини яратишга бел боғламаганди. Бундан ташқари, АҚШ қуролли кучлари унинг СССР билан алоқаси борлигидан гумон қилган. Шу сабабли таниқли физикнинг Манҳеттен лойиҳасига қўшилишга рухсат ҳам бермаган бўларди.
Эйнштейннинг бу борада қилган ягона иши унинг президент Франклин Рузвельтга мурожаат ёзгани эди. У мурожаатда Америка ядро қуролини биринчи бўлиб яратиши кераклигини таъкидлаган. Фашистлар Германияси олимлари уран атомини парчалашга муваффақ бўлгани ҳақида хабар топганидан сўнг у дарҳол шу мактубни ёзганди.
Бироқ урушдан кейин Эйнштейн Хиросима ва Нагасакига қилинган ҳужумлардан ҳайратга тушади ва Бертран Рассел билан биргаликда Рассел-Эйнштейн манифестини имзолайди. Унда дунё ядровий қуролсизланиши кераклиги талаб этилган.
Эйнштейн янги технологиялар «калтабинлар авлодини» пайдо қилишидан чўчиган
Эйнштейнга тааллуқли деб билинадиган иқтибос:Мен технология оддий инсоний муносабатлардан устун қўйиладиган кунлар келишидан қўрқаман. Ўшанда аҳмоқлар авлоди дунёга келади.Одатда бу иқтибос интернет ва мобил алоқа болага қандай таъсир қилишини кўрсатиш учун ишлатилади. Лекин бу иқтибос уйдирмадан бошқа нарса эмас. 1995 йилда чиққан «Кукун» (Powder) фильмининг сценарий муаллифлари буни Эйнштейннинг гаплари қилиб кўрсатган. Аслида олим бундай демаган.
Нисбийлик назариясини фақат Эйнштейн ва яна икки-уч одам тушунган
Интернетда Эйнштейннинг нисбийлик назарияси қанчалик мураккаб эканлигини кўрсатиб берувчи турли ҳикоялар мавжуд. Улардан камида иккитаси чиндан ҳам содир бўлган.Масалан, бир куни астрофизик Артур Эддингтондан унинг рақиби Людвик Зилберштейн: «Дунёдаги нисбийлик назариясини тушунадиган уч одамдан бири эканингиз ростми?» — деб сўрайди. Эддингтон эса бир оз ўйланиб, кейин: «Учинчи одам ким экан?» — деб жавоб беради. У бу гапи билан Зилберштейн нисбийлик назариясини тушунувчилар қаторига кирмаслигига ишора қилган.
Иккинчи ҳолат: Эйнштейн 1931 йилда Чарли Чаплин билан учрашганида унга: «Санъатингиз мени ҳайратда қолдиради — бир оғиз гапирмайсиз, лекин ҳамма сизни тушунади», — дейди. Чаплин эса: «Сиздан эса бутун дунё ҳайратланади, гарчи айтаётган гапларингизни биров зиғирча тушунмаса ҳам», — деб жавоб беради.
Аммо икки ҳикояда ҳам қаҳрамонлар муболағага йўл қўйган. Эйнштейннинг ўзи бир неча бор таъкидлаганидек, унинг назарияси физика бўйича маълумотга эга кишилар у ёқда турсин, ҳатто бунга қизиқиб кўрган одамлар учун ҳам тушунарли. Олим 1921 йили Чиcаго Daily Tribune журналига берган интервьюсида нисбийлик назариясини ҳеч ким тушунмаслиги ҳақида берилган саволга шундай жавоб беради:
Қаерга борсам, шу саволни беришади. Бу абсурд. Етарлича илмий тайёргарликка эга бўлган ҳар қандай киши бу назарияни осонгина тушуна олади. Унда ажабланарли ёки сирли нарсанинг ўзи йўқ.
Эйнштейн Нобель мукофотини нисбийлик назарияси учун олган
Мукофот Алберт Эйнштейнга «назарий физикага қўшган ҳиссаси ва, айниқса, фотоэлектрик эффект қонунини кашф этгани учун» топширилган.Олимнинг ҳамкасби ва биографи Авраам Пейс изоҳига кўра, физика бўйича 1921 йилги мукофотни топширган Швеция Қироллик Фанлар академияси аъзолари орасида нисбийлик назариясини малакали баҳолай оладиган мутахассис бўлмаган. Эйнштейн пул мукофотини икки фарзанди билан қолган собиқ рафиқаси Милевага беради.
Изоҳ (0)