Бухорода қурбақа ёмғири, «порахўрлик ва бесоқолбозликда айбланган» мухбирлар, АҚШнинг кучи СССРники билан тенглигини тан олган Хрушчёв. Ўзбек матбуоти 22 майда нималар ҳақида ёзган?

Тарих — ҳаёт такрорлардан иборат экани ҳақида сабоқ берувчи энг яхши устоз; ҳар кунлик бу сабоқлардан доим ҳам вақтида ва тўғри хулосалар чиқарилмаса-да, тарих барибир беқиёс устозлигича қолаверади.

Ўзбекистон ва жаҳоннинг бундан 90, 60 ва 30 йил аввалги манзарасига ўзбек матбуоти кўзи билан имкон қадар назар солиш ҳам қизиқ, ҳам фойдали кўринди. Ўн йиллар муқаддам айнан бугунги санада нималар бўлган, давр матбуоти улар ҳақида нима деб ёзган, ушбу воқеа-ҳодисаларга жамоатчиликнинг муносабати қандай эди — бари «Кун матбуоти тарихи» рукни материалларида.

90 йил аввал. 1932 йил 22 май, якшанба

Экин-тикин ишлари авжида, бу ишларга сув керак. «Қизил Ўзбекистон» газетасининг бу сафарги муқоваси суғориш ишларининг боришига бағишланган. Масалан, «Марғилон ариқлари дарвозасиз. Сел хавфи билан курашда ‘ўзибўларчилик’ кайфияти йўқотилсин» материалининг сарлавҳасиданоқ Марғилондаги аҳвол аён. «‘Зеленский’ каналининг бошидаги Исо авлиё ариғини кенгайтириш шарт эди. Бироқ бу ариқнинг бошидан охиригача қумлаб ётади. Бу ариқни тузатиш учун ҳаракат йўқ. Исо авлиё ариғида сув тошқини хавфи кучаймоқда», — дейилади материалда.

Россиядаги Новокузнецк шаҳри номи «Кузнецкстрой ишчилари, инженер-техник ходимлари, партия ва касаб ташкилотларининг илтимоси билан» Сталинск деб ўзгартирилган.

Тошкентлик Бақо Мусаев ҳам исмини ўзгартиришга қарор қилган (Сталин деб эмас, албатта). «Қизил Ўзбекистон»нинг реклама, афиша ва эълонлар бўлимида берилган лавҳада шундай дейилади: «Тошкентлик ўртоқ Бақо Мусаев ўзининг Бақо исмини Тўлқин исмига ўзгартирадир. Бу тўғрида қаршилик кўрсатган ўртоқлар бўлса, Тошкент шаҳар шўросининг ташкилот бўўлимига ўзларининг турган жойларини ва номларини кўрсатиб, маълум қилсинлар».

Газетанинг сўнгги саҳифасида, анъанага содиқ ҳолда, «бадриддиновчилар суди»нинг навбатдаги тафсилотлари. Суддан тайёрланган бу сафарги репортаж гувоҳ Тошпўлатовнинг сўзлари баёнига бағишланган. Унинг таъкидлашича, «Бадриддинов, Ўроз ота ва уларнинг бир тақим шайкалари... Марғилон, Қўқон мухбирларининг оёқларидан олишга, партия ва союздан чиқаришга, ҳатто қамоқхоналаргача элтиб тиқишга муваффақ бўла билдилар. Мен ‘порахўрлик’да айбланиб, ишдан олиниб, жиноий масъулиятга тортилдим. Абдулла Аҳмедовнинг гарданига ‘бесоқолбозлик’ шалтоғи ағдарилиб, у 3 йил қамоқхонага ҳукм қилинди. Машраб Муҳаммаджонов, Мирзаҳотам Олимлар қамалиб, хонавайрон этилдилар. Фаол мухбир Ҳамро Алидўсматов эса оғуланиб ўлдирилди».

60 йил аввал. 1962 йил 22 май, сешанба

«Қизил Ўзбекистон»нинг бу кунги сони саҳифалари асосан Никита Хрушчёвнинг Болгарияга сафари якунлари, у ердаги якуний нутқи ҳамда Совет—Болгария қўшма баёнотига ажратилган. Нутқ ҳам, қўшма баёнотнинг ҳам аксарият қисми Американинг хатти-ҳаракатларини қоралашга бағишланган.

«АҚШ президенти ақлга тўғри келмайдиган гапларни айтди. Ахир, жилла бўлмаса, кучи кучингга тенг келадиган кишига дағдаға қилиш ақлга сиғадиган ишми. Тугмачани босиш ва ‘Совет Иттифоқи билан ядро конфликтида ташаббус’ кўрсатиш ўз-ўзини ўлдириш деган гап бўлади-ку. Ана шундай ҳарбий конфликт чиқаришга журъат қилган киши урушнинг барча энг замонавий воситалари ишга солингани ҳолда қақшатқич жавоб зарбаси олган бўлур эди. Социалистик лагерда, Совет Иттифоқида эса бундай воситалар етарли миқдорда бор», — деб нутқ ўқиган Хрушчёв 250 минг болгариялик олдида.

Совет—Болгария қўшма баёнотида эса Германия Демократик Республикаси ва Ғарбий Берлин атрофидаги аҳволга муносабат билдирилган. «Совет Иттифоқи ва Болгария Халқ Республикаси... эркин шаҳарга энг мустаҳкам халқаро гарантиялар бериш тарафдоридирлар ва шу мақсадда Ғарбий Берлинда муайян бир вақт мобайнида бетараф давлатлар ёки БМТ қўшинларининг кичик контингентлари туришига розидирлар», — дейилади унда.

Газетанинг сўнгги саҳифасигина Болгарияга сафар тафсилотларидан омон қолган. Чигит экиш кампаниясидаги айрим камчиликлар ҳақида:

30 йил аввал. 1992 йил 22 май, жума

Асосий мавзу — ўтган ҳафта давомида юз берган кучли ёғингарчилик ва сел тошқинларини, шунингдек, улар ортидан юзага келган миш-мишларни бартараф этиш.

Масалан, Бухорода аҳоли орасида «Тўдакўл сувга лиқ тўлганмиш, бугун-эрта тошиб, Бухоро шаҳрини сув босармиш», деган миш-миш тарқалган.

Ундан ҳам қизиғи, Бухоро вилоятининг Қоракўл туманида қурбақа ёғган.

МДҲнинг турли нуқталарида вазият кескин. Россия парламенти Қримни 1954 йилда Украинага бериш тўғрисидаги ҳужжатнинг қонунийлигини кўриб чиқиб, уни «адлиявий кучга эга эмас» деб топган. Бу ҳолат, табиийки, Украина томонининг кескин норозилигига сабаб бўлган. Буёқда Арманистон Нахичеванни ўққа тутмоқда. Энг аянчли ҳодиса Схинвалида юз берган — грузин жангарилари асосан аёллар, болалар ва қариялардан иборат автобусни тўхтатиб, 36 кишини отиб ташлаган.

Тоғли Қорабоғ ва Жанубий Осетиядаги бу воқеаларга ўзбекистонликлар шифокорлар жим қараб тура олмаган:

Афғонистон энди тинчиди, деган вақтда яна отишмалар бошланиб кетган эди. Энди яна қайтадан музокаралар ўтказилмоқда, такрорий битимлар имзоланмоқда:

Ушбу материал ҳуқуқлари муаллифларида сақланган ҳолда эълон қилиш шарти билан «Дарё» интернет-нашрига тақдим этилди