Тошкентда 100 минг кишилик намойиш, ишсизлик нималигини тушуна бошлаган Ўзбекистон, Лос-Анжелесда исён. Ўзбек матбуоти 4 майда нималар ҳақида ёзган?

Тарих — ҳаёт такрорлардан иборат экани ҳақида сабоқ берувчи энг яхши устоз; ҳар кунлик бу сабоқлардан доим ҳам вақтида ва тўғри хулосалар чиқарилмаса-да, тарих барибир энг яхши устозлигича қолаверади.

Ҳам Ўзбекистоннинг, ҳам жаҳоннинг бундан 90, 60 ва 30 йил аввалги манзарасига ўзбек матбуоти кўзи билан имкон қадар назар солиш ҳам қизиқ, ҳам фойдали кўринди. Бундан ўн йиллар аввал айнан бугунги санада нималар бўлган, давр матбуоти улар ҳақида нима деб ёзган, жамоатчиликнинг муносабати қандай эди — буларнинг барини «Кун матбуоти тарихи» рукни орқали кузатиб бориш мумкин.

90 йил аввал. 4 май, чоршанба

1932 йилги ўзбек совет газеталари 1 май тантаналарига кўп ўрин ажратмаган, масалан, «Қизил Ўзбекистон»нинг Биринчи май байрамидан кейинги дастлабки — 4 май сони муқоваси фақат чигит экиш ва пилла тайёрлаш ҳақидаги хабарларга тўла. Бу хабарлар орасида «Қўқондаги ўз мухбиримиздан молния» тагсарлавҳаси остида берилган хабар эътиборни тортади. Хабар шу сон учун фавқулодда муҳим, чунки Қўқон раёни Ўзбекистонда биринчилардан бўлиб пахта экишни 100 фоизга бажариб бўлгани ҳақида. Аммо бизнинг эътиборимизни бу хабарчанинг муаллифи — Эл-Регистан тортади. Орадан тахминан 10 йилча вақт ўтиб, у СССР мадҳиясининг ҳаммуаллифларидан бирига айланади (бу орада, албатта, унинг ўзбек зиёлиларига қарши, уларнинг қатағон қилинишига сабабчи бўлган буюртма чиқишларини ҳам унутмаслик керак).

Газетанинг 2-саҳифаси Ўзбекистон, СССР ва бошқа мамлакатларда Биринчи май байрами қандай нишонлангани ҳақидаги хабар ва репортажлар билан тўлдирилган. «Қувват ва сафарбарлик намойиши» хабарида таъкидланишича, Тошкентдаги Биринчи май намойиши давомида «ёш қизил аскарларга онт айтдириш маросими» ҳам бўлиб ўтган. 1932 йилги ҳарбий қасамёдда шундай сўзлар бор: «Шўра Социалист Жумҳуриятлари Иттифоқини ҳимоя қилиш учун ўзимни мажбур санайман!..». Хабарга кўра, Тошкентдаги Биринчи май намойишида «кам деганда 100 минг киши» қатнашган.

Кўзбўямачиликларга қарши кураш — 1932 йилги газеталарнинг асосий мавзуларидан бири. Фрэнкин, Иззат Султон ва Судовсов ҳаммуаллифлигида тайёрланган «‘Тахминанчилик’ — кўзбўямачилик замини. Ҳисобот ишларига аниқлик киритилсин» мақоласида айни шу муаммонинг бир жиҳатига эътибор қаратилади:

60 йил аввал. 4 май, жума

1932 йилги газеталардан фарқли равишда, 1962 йилги ўзбек совет газеталари тўлалигигича Биринчи май байрами тафсилотларига бағишланган. Қуйида — Тошкентдаги сайилдан лавҳалар:

Москвадаги ва Тошкентдаги бош майдонларда ўтган ҳарбий парадлардан лавҳалар (қайд этиш жоиз, Тошкентдаги ҳарбий парад лавҳаси ҳозирги Президент администрацияси жойлашган (собиқ Сенат) биноси олдидан олинган):

Термиздаги байрамдан лавҳа:

Андижондаги байрамдан лавҳа:

Урганчдаги байрам хурсандчиликлари:

Тошкентдаги намойишда Туркистон ҳарбий округи қўшинлари қўмондони, армия генерали Федюнинский сўзга чиқиб, жумладан, шундай деган: «Америка империализми жаҳон реакциясининг таянчи, агрессиянинг асосий кучи бўлиб майдонга чиқмоқда, очиқдан-очиқ қурол ўқталмоқда ҳамда Совет Иттифоқига ва бошқа социалистик мамлакатларга қарши уруш қилиш планларини тузмоқда. Бундай шароитда барча совет кишиларидан шу нарса талаб қилинадики, улар ўзларининг революцион ҳушёрликларини ниҳоят даражада оширишлари ва социалистик Ватанимизни муҳофаза қилишга ҳамиша тайёр бўлиб туришлари керак».

Газета чет мамлакатларда Биринчи май қандай ўтгани ҳақидаги хабарларга ярим саҳифа ажратган — социалистик мамлакатлардан фақат хушхабарлар, капиталистик мамлакатлардан эса қуйидагича хавотирли материаллар:

Дарвоқе, Индонезия ташқи ишлар вазири доктор Субандрио, Москвага сафари давомида, Тошкентда тўхтаб ўтган. Авиация ҳозиргидек ривожланмаган ўша давр учун СССРга жанубдан келаётган делегацияларнинг Тошкентда тўхтаб ўтиши одатий ҳол эди.

30 йил аввал. 4 май, душанба

Ишсизлик — мустақил Ўзбекистон учун, «ҳамма ўзбекистонликлар учун янги ҳодиса». 1932 ва 1962 йилги ўзбек совет газеталари жаҳонда ишсизлар кўпайиб бораётгани ҳақида, советлар мамлакатида эса бундай тушунчанинг ўзи йўқлигини таъкидлаб келган бўлса, энди Ўзбекистон расмийлари ҳам, оддий ўзбекистонликлар ҳам бу муаммо билан жиддий тўқнаш келган, уни ҳал қилиш йўлларини изламоқда. «Тошкент оқшоми»да шаҳар Меҳнат, аҳолини иш билан таъминлаш ва ижтимоий ҳимоялаш бош бошқармаси бошлиғи Собир Саидкаримов билан уюштирилган суҳбат шу мавзуда. Унинг таъкидлашича, 1992 йил 1 июль ҳолатига кўра Тошкентда ишсизлар сони 200 минг кишига етиши кутилмоқда.

Олий тоифадаги ўқитувчи Қидирбой Тўлабоев «Тошкент оқшоми»да эълон қилинган «Ўқувчи нега ўқимайди?» сарлавҳали мақоласида мактаблардаги ўқитувчилар таркиби мактабларда 2 баҳо қўйиш мумкин бўлмагани учун, билимсиз болаларга ҳам 3 қўйиш, дарсда жим ўтиргани учун 4 қўйиш оқибатида мактабни битирган, сўнг институтларга ҳам таниш-билиш билан кириб, амал-тақал битирган қобилиятсиз, тасодифан келиб қолганлар ҳисобига тўлганини танқид қилади. Шунингдек, муаллиф 11 йиллик таълимни бекор қилиб, «ҳозирги мактабларни 8 йилликка айлантириш керак»лигини таъкидлаган.

Жамоат транспорти — «Тошкент оқшоми»нинг доимий мавзуларидан бири. Газетанинг деярли ҳар сонида пойтахт жамоат транспорти турли молиявий қийинчиликларга дуч келаётгани ҳақида материаллар бериб борилади. «Трамвайда юриш қанчага тушади?» материали шундай сатрлар билан бошланади: «Ҳозирги вақтда шаҳар йўловчилари транспортининг турли хилларида 248 йўналиш бўйича манзилларга элтиб қўйилмоқда. Ҳар куни йўналишларга 1476 автобус ва кичик автобуслар, 358 трамвай, 308 троллейбус, иккин мингдан зиёд енгил таксилар чиқарилмоқда. Лекин йўловчилар транспорти аҳолини манзилга етказиб қўйиш ҳажмининг уддасидан чиқолмаётир».

«Афғонистон мужоҳидлар ҳукумати қатор давлатлар томонидан расман тан олина бошланди», дейилади хориж хабарларининг биринчисидан. Масалан, янги ҳукуматга Туркия, Франция, Буюк Британия раҳбарларидан табрикномалар келган. АҚШда эса мамлакат тарихидаги энг йирик оммавий тартибсизликлар — Лос-Анжелес исёни бўлиб ўтган (4 май куни исён бостирилган):

Ушбу материал ҳуқуқлари муаллифларида сақланган ҳолда эълон қилиш шарти билан «Дарё» интернет-нашрига тақдим этилди