Даҳонинг туғилиши
Да Винчи аслида Леонардонинг фамилияси эмас, бу «винчилик, Винчи шаҳридан» деган маънони билдиради. Унинг тўлиқ исми Leonardo di ser Piyero da Vinci, яъни «Жаноб Пиеронинг ўғли винчилик Леонардо»дир.
Леонардо ди сер Пиеро да Винчи 1452 йил 15 апрелда дунёга келади. Мансабдор оиладан бўлган отаси Пиеро да Винчи бу вақтда 25, ўша замон таърифи билан айтганда «паст табақадан чиққан» онаси Катерина эса 15 ёшда эди. Жамиятдаги мавжуд ижтимоий меъёрларга биноан «таги паст» ва аслзода оила фарзандлари минг бир-бирига кўнгил қўймасин, уларнинг оила қуриши ҳақида гап бўлиши мумкинмасди.
Ренессанс даврида итальян оилаларида қонуний фарзандлар қаторида никоҳсиз туғилган болалар ҳам тарбияланиши оддий ҳол ҳисобланган. Леонардони ҳам замондошларининг аксарига бегона бўлмаган шундай қисмат кутаётганди.
Ёш, гўзал, аммо ғўр онаси Катеринанинг йўллари Леонардони дунёга келтиргач, Пиеро да Винчи билан айро кетади. У ўзига муносиб кўрилган кулолга узатилади. Пиеро бўлса бадавлат оилага куёв бўлади. Катерина турмуши давомида Леонардодан ташқари яна 4 нафар қиз ва ўғилни дунёга келтиради. Пиеро давлатига учиб уйланган оқсуяк хоним эса у орзу қилган меросхўрни туғиб беролмайди. Шундан кейин 3 ёшга тўлгунича онаси билан яшаган бўлажак рассомни отаси тарбиясига олиб, ўзи катта қилишга қарор қилади.
Орадан 10 йил ўтиб болакайнинг ўгай онаси ҳаётдан кўз юмади, отаси қайта уйланади. Бир вақтлар ёш Катеринанинг кўзёшлари уволига қолган Пиеро эса иккинчи рафиқасидан ҳам тез орада айрилади. У умумий ҳисобда тўрт марта оила қуради. Леонардо эса ота томондан 12 нафар ўгай сингил ва укаси бор акага айланади.Иқтидори билан устозини мот қилган мусаввир
Отаси Леонардони оилавий касбни давом эттириши, уни ҳам ўзидек ҳуқуқшунос бўлишини истайди. Аммо ўғил буюклар таржимаи ҳолида учраганидек, танлаган йўлидан кетишни маъқул топади. Болалигидан атроф-оламни синчковлик билан кузатар, жонли ва жонсиз ҳамма нарсани чизиб, қайд қилиб борар, бу эса келажакдаги асарларининг мукаммал чиқиши учун қўйилаётган илк тамал тоши бўлади. Унга доимий ҳамроҳ бўлган хотира дафтарчасидаги 7000 саҳифа бугунгача сақланган бўлиб, турли коллекциялардан ўрин олган.
Ўз билганидан қолмаслиги, қолаверса, қизиқишини пайқаб Пиеро ўғлини Андреа Вероккога шогирдликка беради. Верокконинг устахонаси Италиянинг ўша вақтлардаги илм ўчоғи саналмиш Флоренцияда жойлашган эди. Бу Леонардога гуманитар фанлар билан бирга айрим техник кўникмаларни ҳам ўзлаштириш имконини беради, чизмачилик, кимё, металлургия билан бирга чарм ва гипс билан ишлашни ҳам ўрганади.
Устозидан Леонардо нафақат тасвирий санъат, балки ҳайкалтарошлик сирларини ҳам билиб олади. Ўша вақтлардаёқ фан ва санъатни айри тасаввур қила оламаслигини тушуниб етади. Мусаввирликни эса астрономиядан тортиб ботаникагача бўлган ҳамма фанлардан устун қўяди.
Шаҳрининг казо-казо кишилари билан бир даврада бўлиш Леонардонинг тақдири, касбдаги ўсишига бевосита таъсир қилади. Устахонада ундан ташқари Перужино, Лоренцо ди Креди, Аноло ди Пололар таълим олади, рангтасвир устаси сифатида ҳозиргача эътироф этиладиган Боттичелли фаолият юритар, Гирландаё (рассом) ва бошқа ўз даврининг олди кишилари тез-тез ташриф буюриб турарди.
Ёш мусаввир устозига унинг асарларидаги манзарали пейзаж ва иккинчи даражали қаҳрамонлар либосларини чизишга кўмаклашади. Ўша вақтлардаёқ унда инсонларнинг имо-ишоралари ва ҳолатини худди ўзидагидек қилиб моҳирона тасвирлаш иқтидори ривожланади.
XV асрда антик идеалларни тиклаш ғояси авж олган, Флоренция академиясида эса Италиянинг энг закий кишилари янги санъат назариясига асос солганди. Ижодкор ёшлар жўшқин баҳс ва музокаралар билан вақт ўтказарди. Леонардо бўлса назарий баҳсларда иштирок этишдан ҳам кўра ўз ишини мукаммал қилиб бажаришни афзал биларди.
Кунлардан бир куни «Исонинг чўқинтирилиши» картинасига буюртма олган Верокко Леонардога икки фариштадан бирини чизиш вазифасини топширади. Шогирдларнинг устозларига картина яратилишида ёрдам бериши ўша вақт рассомларига хос оддий амалиёт эди. Истеъдоди ва тиришқоқлиги билан ажралиб турган шогирдга тўлиқ фрагментни тасвирлаш насиб қиларди. Леонардо ва Верокко томонидан чизилган икки фаришта шогирднинг маҳорат борасида устозидан ҳам ўзиб кетганига исбот эди гўё.
Унинг ижодий биографиясини қоғозга муҳрлаган замондоши Жоржио Вазари томонидан ёзилган «Леонардонинг ҳаёти» номли китобида бундан ларзага келган Веррокко шундан кейин қўлига мўйқалам олмай қўйгани ҳақидаги жумлаларни учратиш мумкин.
1473 йил, яъни 20 ёшида ҳунармандлар бирлашмасидан малакасини тасдиқлайдиган ҳужжатни қўлга киритган Леонардо 1474 йилга келиб ўз устахонасини очади.
Янги шаҳар — янги саҳифа
Астроном Паоло Тосканелли билан дўстона муносабатлар ўрнатганидан кейин эса унда фан ва техникага бўлган қизиқиш куртак ота бошлайди. 1482 йилда санъат академиясига асос солиши учун Миланга таклиф қилинади. Унинг «Рангтасвир ҳақида трактат»и академиядагилар учун ҳақиқий ўқув қўлланмасига айланади.Миланда у ўзининг муҳандислик «ижоди»ни бошлаб юборади. Ҳарбий муҳандис, меъмор ва гидротехник сифатида фаолият юритади. Кўплаб механик чизмалар ва муҳандислик лойиҳалари ҳаётининг айнан ушбу даврига оиддир. Даҳолиги илм-фаннинг барча жабҳаларини қамраб олади. Академиядаги фаолияти ва ижоди унинг ёрқин рассом сифатида танилишига имкон беради.
Истеъдодли ва зийраклигидан лойиҳа ва ихтироларини ўша вақтнинг ўзидаёқ ҳаётга кўчиришнинг иложи бўлмайди. Вақтдан илгарилаб кетган да Винчи сувости кемаси, парашут, учиш аппарати сингари ўша вақтда фақат тасаввурга сиғадиган ақл бовар қилмас конструкциялар чизмаларини қоралайди. 1500 йили Миланни тарк этган Леонардо ҳаётининг қолган қисмини сафарларда ўтказади.
Умрининг атиги 4 йилини ўтказганига қарамай, айнан Римда унга атаб музей қурилган. Ундаги учта залда Леонардо чизмалари асосида барпо этилган аппаратлар, суратларининг нусхаси, кундалик ва қўлёзмаларининг фотоларини кўриш мумкин. 2009 йили Discovery телеканалида «Да Винчининг аппаратлари» номли фильмлар мажмуи тақдим қилинган. Ҳужжатли фильмнинг ҳар 9 қисми қурилиш ва Леонардонинг асл чизмалари асосида механизмларни синаб кўришга бағишланган.
Шахсий ҳаёти асарларидек сирли, сержумбоқ
Леонардонинг шахсий ҳаётини унинг асарларига ўхшатиш мумкин. Бир қарашда ҳамма нарса равшандек, аммо етарлича махфий ва сир-саноатга бой. Уни ҳар ким ўзича тушуниши, бироқ буларнинг бари қанчалик рост ёки ёлғон эканини Яратгандан бошқа ҳеч ким билмаслиги мумкин.Мусаввир кундалигига махсус шифрдан фойдаланган ҳолда қайдлар қилиб борган. Шифрлар очиқланса-да, тадқиқотчилар унинг ҳаёти билан боғлиқ аниқ маълумотларни қўлга кирита олмаган. Ўз ишининг устаси эканига ҳеч қандай исботнинг кераги бўлмаган Да Винчининг шогирд ва дўст-у биродарлари кўп бўлган, аммо унинг қалбини забт этган аёл бўлганми, шундай бўлса у ким эди — буниси мавҳум.
Бунинг боиси уч тахмин билан боғланади. Биринчиси, унинг ўзи шахсий ҳаётини бошқаларга кўз-кўз қилишни истамаган. Иккинчиси, шунчалик машғуллигидан муносабатларга вақти бўлмаган. Учинчиси эса бу дунёқараши билан боғлиқ бўлиши мумкин.
Синоатга бой асарлар
Бунгача анча-мунча сурат чизиб қўйган бўлса-да, илк йирик асари Сан Доната монастири буюртма берган «Сеҳргарларга сиғиниш» картинаси ҳисобланади. «Хабарнома»сини тахминан 1472 йили, «Мадонна Бенуа»сини 1478 йилда чизиб битирган бўлса, Арно водийси қалам билан тасвирланган пейзажи 1475 йилда яратилган. «Ангяри жанги», «Қоядаги мадонна», «Махфий кечалар» деворий расми, «Иоанн Крестител», «Тошқин» номли асарлари авлодларга қадар етиб келган.
Асарларидаги қаҳрамонларнинг юз ифодаси нозик маҳорат билан тасвирлагани боис уларнинг ички дунёси ҳам очиб берилгандек таассурот қолдиради. Ҳозирги кунда Париждаги Лувр музейининг энг қимматбаҳо экспонатларидан ҳисобланган, дунёга машҳур «Мона Лиза» асари бунга яққол мисол. Хиёл табассум қилган, аммо шу билан бирга ғамгин тасвирланган аёл неча асрдирки, тадқиқот ва изланишларга, бадиий асар-у фильмларга мавзу бўлиб келмоқда. 15 йил ишланган, полотно усулида чизилган суратдаги аёлнинг кимлиги ҳақида турли тахминлар бор. «Мона» – «Мадонна» сўзининг қисқартмасидан олиниб, Лиза хоним деган маънони англатади. Бошқа бир номи Жаконда бўлган хоним, флоренсиялик савдогар Франческо дел Жокондонинг рафиқасилигидан тортиб, бу да Винчининг ўзи, яна аёл либосидаги шогирди Салаи бўлиши мумкинлиги ҳақида ҳам турли тахминлар мавжуд.
Буларнинг қай бири ҳақиқат экани эса суратдаги аёлнинг юз ифодаси сингари сирли. Да Винчининг ушбу ижод намунасини ўрганган олим ва тадқиқотчилар Мона Лиза бўёқларининг остида бир нечта тасвир яширингани, булар ҳали фанга маълум бўлмаган белгилар экани, математиканинг ошуфтаси бўлган да Винчи бу билан ҳеч ким хаёлига ҳам келтирмаган нарсага ишора қилгани айтилади.
Ден Брауннинг «Да Винчи сири» асарида рассомнинг суратлари синоатларга бойлиги ўз аксини топади. Бесцеллер бўлган роман асосида 2006 йилда худди шу номли фильм суратга олинади. Кинолента дин мутасаддилари томонидан кўплаб танқидларга сабаб бўлганига қарамай, бир ойнинг ўзида энг кассабоп фильмга айланган.
10 йил фарқ билан чизилган «Мадонна Бенуа» ва «Мадонна Литта» картиналари айни вақтда Россиядаги Давлат Эрмитаж музейида, идеал пропорцияларни ўзида мужассам қилган «Вицувиан одам» эса Венециядаги Академия галлереясида сақланади.
Вазарининг ёзишича, мусаввир қирол Францис I қўлидан жон берган. Ўлимидан икки йил аввал ўнг қўли фалаж бўлиб қолган мусаввир атрофдагиларнинг ёрдамисиз қийинчилик билан ҳаракатланган. Келажак авлодга санъат ва илм-фан борасида мислсиз мерос қолдирган да Винчи 67 ёшида Францияда ҳаётдан кўз юмиб, Амбуаз қасрига дафн этилган. Замонавий тадқиқотлар унинг ўлимига инсульт сабаб бўлган деган қарорга келган.
Изоҳ (0)