2020 йил дунё бўйича 10 миллион киши сил билан касалланган. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотига кўра, сил ўлим хавфи бўйича Covid-19 дан кейинги иккинчи юқумли касалликдир.
Республика ихтисослаштирилган фтизиатрия ва пулмонология илмий-амалий тиббиёт марказининг «Дарё»га маълум қилишича, Ўзбекистонда 2021 йилда сил билан касалланиш ҳар юз минг аҳолига нисбатан 35,5 нафарни ташкил қилган. Ўлим ҳолати эса ҳар юз минг аҳолига нисбатан бир нафар сил билан касалланган одамда қайд этилган. Ўзи учун макон-у замон, ёш-у жинс танламайдиган сил — давосиз эмас. 24 март эса Бутунжаҳон силга қарши курашиш куни.
Силга чалиниб, уни енга олган қаҳрамонларимизнинг бири қашқадарёлик бўлса, бошқаси Жиззахдан. Яна бирови Наманганда яшайди. Ташхиси деярли бир — иштаҳанинг йўқолиши, қаттиқ терлаш, тинимсиз йўтал бўлган бу ватандошларимизнинг ҳеч бири силга айнан нима сабабдан чалинганини билмайди.
Бири маҳалла-кўй, қариндош-уруғларининг қўлини бигиз қилиб кўрсатиши, ўзини олиб қочиб, ҳатто невараларига ҳам «анавининг бобоси сил бўлган, у билан ўйнама» деб уқтиришларидан қўрқиб, сил бўлганини ҳамон яшириб келади. Бошқаси бўлса, сир тутишдан қийналавериб айтган-қўйган. «Эшитган қулоқ кўникади. Жамият мослашишни хоҳламаса, ўзимиз кўниктиришимиз керак», — дейди у.
Улар сил диспансеридан тузалмаган касални чиқаришмаслиги, одамларнинг ҳадеб қўрқавериши асоссиз эканини таъкидлашади. Ҳатто жамиятдаги қўрқув ва дискриминациядан безиб, касалликнинг сил номи ўзгаришини хоҳлашларини айтишади. Суҳбатдошлар исмини ошкор қилишни хоҳламагани сабаб таҳририят уларга шартли ном беришга қарор қилди.Шермат Бердиев, 60 ёш. Қашқадарё вилояти Шаҳрисабз туманидан
«Терапевтнинг чала таҳлилига ишонсам, аҳволим бундан ёмон бўлиши аниқ эди»
2014 йили 53 ёшимда силга чалиндим. Эшитдим-у, тушунтириб бўлмас даражада ваҳимага тушганман. Шунчалик даҳшатли касалликки, умримнинг охирига етиб келдим, деб ўйлагандим.Нима сабабдан сил бўлганим номаълум. Аввал иштаҳам йўқолди. Ёғли овқатни кўрсам, кўнглим беҳузур бўлиб, ёнида ўтиролмай қолдим. Бирор нарса ейишимни сўраган яқинларимни силтаб ташлар, егим келмаяптими, емайман деб оёқ тираб, камига улардан хафа ҳам бўлардим.
Кейин йўталиб, иситмам чиқа бошлади. Терапевтга бордим. Шамоллагансиз деб, дорилар ёзиб берди. Ўн кунча муолажа олдим. Ҳаммаси кучайса кучайдики, ҳеч яхшиланмади. Тана ҳароратим ҳушдан кетадиган даражада кўтарилиб кетарди. Ўтиришнинг иложи йўқ, ётиб кўзим уйқуга кетди дегунча, бутун танам сув бўлиб терлар, ҳолсизланиб, бошимни кўтаролмай қолардим.
Асабийлашганимдан жиззаки бўлиб, ҳеч кимни кўришни хоҳламас, ёнимдан чиқиб кетишларини талаб қилардим. Охири бўлмайдиганга ўхшади. Терапевтга қайта бордим. Текшириб, бу гал ҳам укол-дори ёзаётганди, дўхтир рентгенга тушиб келай-чи, йўталим ёмонлигидан бир нарса бўлганга ўхшайди дедим-да, хонадан чиқдим.
Рентген таҳлилларни олиб келсам, бирдан ранги ўзгариб кетди. Ҳеч нарса демай, вилоят сил касалликлари диспансерига жўнатди. У ердагилар текшириб, сил ташхисини қўйишди. Анча ўтказиб юборганим, ўша заҳотиёқ диспансерга ётишим шартлигини айтишди.
«Диспансер ва дорилар. Силдан буларсиз даволаниб бўлмас экан»
Сил диспансерини жуда ёпиқ ҳудуд деб ўйлардим. Врачларга шароитим етарлилигини айтиб, уйда даволанмоқчилигимни билдирдим. Уйда қолсам, аҳволим баттар оғирлашиб, камига яқинларимни ҳам хавф остига қўйишимни билгач, кўна қолдим.Ўша кунлар жағи-жағига кириб, озиб-тўзиб кетган одамларни кўриб мен ҳам улар каби бўламанми, деган ваҳима босди. Бу ерда уч ой ётишни тасаввур қилишим билан юрагим орқага тортарди. Вақт ўтиб, кўникдим, фикрим ҳам ўзгарди.
Айнан шу қисматдошларим куч берди менга. Бир куни қўшни палатадаги келинчакнинг аҳволи оғирлашиб қолди. Дўхтирлар шоша-пиша ҳаракат қилиб, аранг сақлаб қолишди. Ҳушига келганда кўришга кирдик. Нима бўлди десам, ўлиб қолай дедим, амаки деб кулиб турибди. Ҳеч нарсани йўқотишдан қўрқмайдиган, остонада турган ўлимни ҳам кулиб қарши оладиган одамлар эди бари.
Касалхонага ётиш, овқат, дорилар-у, муолажаларнинг барчаси текин эди. Укол ёки томчи қўйишмади ҳисоб. Асосан дорилар билан даволандим. Бошида аксар беморлар менга фақат дори бераркан, уйимда ҳам ичаверардим, қуруқдан қуруқ кунимни ўтказиш учун касалхонага ётқизишяпти, деб ўйлашади. Дорилар қанчалик муҳимлигини дўхтирлар тушунтиришга ҳаракат қилмасин, кўплар ичмас ёки икки кун ичиб, қолган уч кунлигини ташлаб юборарди.
Тўғри, ҳар куни беш-олтитадан таблеткани ойлаб ичиш бир одамга оғирлик қилади. Ҳатто кўрса, кўнгли айнийдиган даражага етиб боради. Ошқозон, жигар, юрак каби ички органларга таъсир этмай қолмаслиги ҳам бор гап. Аммо силдан даволанаётган инсон дориларсиз тузалмаслиги ҳам аниқ.
Шундай мақола ўқиб қолгандим. АҚШда силга чалинган бир киши автомобиль ўғирлаб қочади. Ортидан полиция изма-из қувиб боришига қарамай, дори ичиш вақти бўлганда машинани диспансернинг олдига тўхтатиб, таблеткаларини ичиб, яна қочишда давом этади. Беморга дори ичиш муҳимлиги шу қадар сингдирилганки, ўғрилиги сабаб қўлга тушиши мумкин бўлса-да, уни ичишни унутмайди.
Вақт жуда секин ўтди. Доим ишлаб, меҳнатда юрган одам эмасманми, осмонга қараб ётиш азобдек туюларди. Берилган дориларни битта ҳам қолдирмай ичиб, врачлар нима тавсия қилган бўлса барини қилиб юрдим. Учинчи ой охирлай деб қолганда қайта-қайта таҳлиллар олишди, текширувлардан ўтказишди. Ниҳоят тузалди ташхиси билан уйимга жавоб бўлди.
Мирзо Улуғбек туманидаги 1-сон туман фтизиатрия диспансери бош шифокори Шаҳло Мирхолиқова дориларни мунтазам ичмаслик силнинг сурункали шаклини пайдо қилишини таъкидлади: «Агар дори воситалари номунтазам, узилишлар билан қабул қилинса, силнинг турғун ва сурункали шакли ривожланади. Бундай силни даволаш эса жуда мураккаб. Камида 18-24 ой давом этади. Шунинг учун сил билан касалланган беморлар, уларнинг қариндошлари ва барча турдаги тиббиёт ходимлари силни даволашда узилишларга йўл қўйиб бўлмаслигини билишлари шарт».
«Воз кечишса, кеча қолишсин. Касаллигимдан уялмайман…»
Касаллик аниқланиши билан уйимизни дезинфекция қилишганди. Сил бўлганимни қариндош-уруғ, маҳалла-кўй билишини хоҳламадим. Одамлар қўли билан бигиз қилиб кўрсатиши, тузалиб чиққанимда ҳам ёнимдан хавфсираб ўтишларини истамасдим.Аммо даволанишнинг илк ўн кунлиги кўп нарсани ўйлаб, мулоҳаза қилишга мажбурлади. Дардни Парвардигор берган бўлса, нега бандаларидан уялишим, қимтиниб юришим керак? Агар шу билан мендан узоқлашадиган ёки ришталарни узадиган бўлишса, майли билганларини қилишсин, дедим. Ўғил-қизларим, аёлимга мени сўраганларга сил бўлганим ва касалхонада эканимни айтишларини билдирдим.
Аммо нотўғри ўйлаган эканман. Шунча вақт ўтибдики, ҳеч бир ўзгарган муносабатни кўрмадим. Боримча қабул қилишади, далда керак бўлганда қўллашади. Оила аъзоларим аяб, ҳатто бу мавзудан гап бошлашмайди ҳам.
Ўйлашимча, силга чалинган ҳар бир одамнинг ўзи қадам ташлаши керак. Мана, мени ажратишади деб ўйлагандим, унақа бўлмади-ку. Яширавериб ўзимизни қийнаганимиз, кимдир билиб қолмасмикан деган таҳликада юрак ҳовучлаб юришимизга тўғри келаверади. Жамият мослашишни хоҳламаса, ўзимиз кўниктиришимиз керак.
«Кўрсатмаларга амал қилмай, ўзимни асрамаганим учун қайта касалландим»
Шифохонадан чиққач, уйда ичиш учун тўрт ойлик дорилар ёзиб беришди. Улар буюртма асосида ўзим рўйхатда турадиган поликлиникага келар ва ўша ердан бориб олардим. Шукрки, текин эди.Бир йилга яқин тетик яшадим. Кейин бирдан йўталиб, яна ҳолсизлана бошладим. Аломатларни олдингига ўхшатиб, яна диспансерга чопдим. Текширувлар танамда сил таначалари қайта пайдо бўлганини исботлади. Врачлар ўша заҳоти касалхонага ётқизишди.
Силдан тузалган одам олти ой, бир йил ўзини ҳамма нарсадан асраши керак экан. Буни айтишган бўлса ҳам, шифохона эшигидан чиққач, унутиб юборибман. Қорни қор демай, ёмғирни менсимай, жазирама иссиқларда ҳам касаллик ортда қолди деб юраверибман.
Муолажа-ю, дори-дармон аввалгиси билан бир хил эди. Икки ой деганда жавоб беришди. Бироқ яна қандайдир ножўя ҳаракат қилсам ёки айтилган дориларни вақтида ичмасам ва касаллик қайталаниб қолса, ўпкамнинг ярмини олиб ташлашларини айтишди.
Фтизиатр Мирхолиқованинг айтишича, сил наслдан наслга ўтмайди. «Сил бактериялари ҳаво томчи йўли орқали юқади ва организмда кўпаяди. Бунда сил учун хос бўлган яллиғланиш пайдо бўлади. Сўнг ўпка тўқимаси емирилади. Ковак деб номланувчи бўшлиқлар шаклланади.
Уларнинг ичида миллионлаб сил бактериялари мавжуд бўлади. Йўталганда, акса урганда, гаплашганда бактериялар атрофдаги ҳавога ажралиб чиқиши ва кўп вақт давомида мавжуд бўлиши мумкин. Агар силнинг юқумли шакли билан оғриган бемор узоқ вақт ёпиқ хонада қолса, бактериялар шунчалик кўпайиб кетадики, улар билан атрофдаги бошқа инсонлар ҳам нафас олишни бошлайди», — дейди у.
Уйга қайтганимда ҳеч нарса безовта қилмади. Аммо бир ойлар ўтгач, нафас олишда қийнала бошладим. Врачим «Худо хайрингизни берсин, амаки. Хоҳласангиз, касалхонанинг ўзида, хоҳласангиз уйингизда бир ой ҳеч иш қилмай юринг. Имкон қадар ётиб ухланг, дам олинг», деб қаттиқ огоҳлантирди. Ҳаракатчанлигим, бир ерда ўтирмай ҳадеб ғимирлайверишим яна панд беришига сал қолди.
Айтганини қилдим. Бир ой ҳеч қаерга чиқмасдан ётдим. Икки ойлар ўтиб врачлар чақирувига кўра сил касалликлари диспансерига бордим. Комиссия текшириб, ҳар қиш ва баҳорда бориб кўринишимни бўйнимга илди. Агар эҳтиёж бўлса, яна ётиб даволанишимни айтишди.
Шу пайтгача тахминан саккиз мартача диспансерда ётдим. Аслида ҳар қандай касалликнинг ҳам биринчи мартасида ваҳима босаркан. Кейинчалик кўникаркансиз. Ҳеч оғринмасдан, табиий қабул қиламан. Ўзимнинг яшашим, бу дунёдан яна нафас олишим учун-ку ҳаммаси.
«Аёл-қизлар силдан бутунлай соғайса ҳам, азият чекаверади»
Диспансердан чиққандан кейин уч ой давомида ухлагингиз келганда ухлаб, дам олгингиз келса, дам олишингиз, қатъий режимда ўзингизни асрашингиз керак. Мен-ку эркак кишиман. Ўзимга хон, ўзимга бек бўлиб хоҳлаганимни қилдим. Кузатувларимдан шу хулосага келдимки, сил бўлган аёлларга қийин. Улар тузалгандан кейин ҳам азият чекадиган асосий қатлам ҳисобланади.Иккита ҳолатдан кўнглим қаттиқ оғриган. 19 яшар фотиҳали бир қиз диспансерга ётқизилди. Беш кун ўтар-ўтмас, амаки-ю аммалари келиб, қизни олиб кетиш учун шифохонани бошига кўтаришди. Қуда томон шу ерга ётганини билса, тўйни бузади деб туриб олишганди. Хўп, қизнинг касалини яшириб, турмушга ҳам беришар. Ҳозирги ҳолатида қабул қилмаган куёв кейин кўнармиди? Шартта ажрашади-қўяди. Ўртада дилбандларининг аҳволи бундан-да оғирлашгани, жони азоб чеккани қолади-ку.
Кейин яна бир келинчак ётди. 25 кун ўтар-ўтмас қайнонаси келиб, чиқмасанг, ўғлимга бошқа хотин олиб бераман, деб туриб олганди. Барака топгурлар, даволанмасдан қандай чиқади? Ёш жонига азоб бериш шартми? Янаям юқумли бўлса. Эртага ўзингизга юқиб қолса, унгаям шу бечораларни айбдор санайсиз ахир.
Маълумот ўрнида:Республика фтизиатрия ва пулмонология илмий-амалий тиббиёт марказига кўра, 2021 йилда силга чалинган беморларнинг 53,8 фоизини эркаклар, 46,2 фоизини аёллар ташкил қилган.
«Сил — турмуш қуриш, болалар-у неваралар билан ўйнаш, касб-кор қилишга тўсиқ қўядиган дард эмас»
Силни давосиз деб ҳисоблардим. Бошимдан ўтгандан кейин билдимки, одатий касалликлар каби курашиб яшаш керак экан. Белида чурраси бор одам дори-дармон қилиб, оғриқлар билан курашиб яшайди. Сил ҳам шундан фарқ қилмайди. Касалланганимга етти йил бўлибди, худди аввалгидек юрибман. Айниқса, ёшларда буни енгиш ҳеч қандай муаммо туғдирмайди.Фақат юқумлилиги бор. Кимдадир аломатлар сезилса, атрофдагиларнинг саломатлиги учун ҳам бориб кўриниши, агар сил тасдиқланса, шифохонага ётавериши керак. Шароитлари ёмон эмас, уяладиган жойи ҳам йўқ. Қачонгача касаллигимиз ёки нуқсонимиз сабаб бир-биримиздан хижолат чекиб, айбдордек яшашимиз керак? Одамларнинг бизнинг касалимиздан ҳам бошқа ташвиши кўп, деб ўйлайман. Бир гапирар, икки гапирар, учинчи марта эсидан ҳам чиқиб кетади.
Қолаверса, силга чалинган одамдан ҳадеб ҳайиқиш, қўрқиш ҳам асоссиз. Сил диспансеридан тузалмаган одамни чиқариб юборишмайди. Чет элдан келтирилган кучли техникалар ёрдамида текшириб, таҳлиллар олинади, ишонч комил бўлгандагина, рухсат тегади.
Касб-корни қилиш, турмуш қуриш, турмушга чиқиш, болалар-у неваралар билан ўйнашга ҳам тўсиқ қўядиган дард эмас. Ахир силдан-да юқумли коронавирус билан яшашга ўргандик-ку.
Фақат қоидаларга амал қилинмаса, ўзини асрамаса, қайталаниши мумкин. Аслида 30 ёшдан ошган ҳар бир инсонда сил таначалари бўлади. Иммунитет тушиб кетиши билан таначалар жонланишни бошлайди.
«Силнинг аломатлари: йўтал, қувватсизлик, 37-37,5 даражагача тана ҳароратининг кўтарилиши, кўп терлаш, кўкрак қафасидаги оғриқлар, иштаҳанинг йўқолиши, вазнни йўқотиш, чарчаш. Одамлар бу аломатларга кўпинча эътиборсиз бўлиб, тиббий ёрдамга мурожаат қилмайдилар. Ёки ўзларини ўзлари даволашади. Кейинчалик барча белгилар кучайиб, уларга қон туфлаш қўшилиши мумкин. Йўтал сил касаллигининг энг ажралиб турувчи аломатидир. Агар кимдадир икки ҳафтадан ортиқ давом этаётган бўлса, сил касаллигига гумон қилиниб, текширувдан ўтиши керак», — дейди шифокор Мирхолиқова.
Лола Шукурова, 31 ёш. Жиззах вилояти Зарбдор туманидан
«Талабалигимда оч юрардим. Иммунитетим тушиб, силни юқтириб олибман»
2009 йил дард билан келди. Институтнинг 2-курсида ўқир, ота-онамдан узоқда, ижарада яшардим. Қишда уйимизнинг иситиш тизими баъзан ишламай қолар, хоналари совиб кетарди. Бир куни ювиниб, сочимни ювиб чиқдим-да, совуқлигини ҳам пайқамай, ухлаб қолибман. Уйғонсам, иситмам чиқиб ётибди. Ўша кундан бошлаб деярли бутун январь давомида тана ҳароратим тушмади.Бу пайтда сессиялар ҳам бошланган, «отработка»ларни топширишим, имтиҳонлардан ўтишим керак эди. Дарсга бормасликнинг иложи йўқ. Оддий ампициллин дорисини ичиб, ўтиб кетар деб юравердим. Ўтмади. Доимий терлаш ва йўтал ҳам қўшилди. Иссиқ кийимларимни ечсам, жиққа ҳўл бўларди. Йўталим қолар деб, томоғимни тузли сувга ғарғара қилсам ҳам, кор қилмади. Бошим ёстиққа тегди дегунча ваража қилар, қанчалик ўранмай, совқотаверардим. Камига иштаҳам бўлмай, ҳеч нарса еёлмай қолдим.
Ҳолсизликдан оёқлари кишанланган одамдек оғир қадам ташлардим. Оддий кўрпа-тўшагимни йиғолмас, ўқишда зиналардан чиқолмай қолардим. 70 килограммли дўмбоқ қиз шу бир ойнинг ичида 56 кило бўлиб қолгандим.
Имтиҳонлар тугаб, уйдагиларни кўриш учун қишлоққа бордим. Ўша кеча шу даражада кучсизланиб кетдимки, ўрнимга бир ётганча туролмадим. Шунда тобим йўқлигини ота-онамга айтдим. Текширтирсак, сил аниқланди. Эшитиб ваҳимага тушдик. Талаба бўлганим учун ота-онамнинг ҳамма харажатларимга имкони етмас, кўпинча овқатланмасдан, оч юрардим. Шунинг ортидан иммунитетим тушиб, силни кимдандир юқтириб олган эканман.
Шифокор Мирхолиқовага кўра, оддий бактерияга кўпайиш учун 30 дақиқа зарур бўлса, сил (кох) таёқчаси 15 соатдан 18 соатгача кўпаяди. Бу унинг текширилиш вақтини сезиларли даражада узайтиради. Силнинг микобактерияси энг экстремал шароитларда, иссиқда ҳам, совуқ-у қорда ҳам омон қолади. Ёруғлик ва намликка, кўпгина кимёвий моддаларга бардошлидир.
«Ўзига тўқ аёлларни диспансерда кўриб ҳайрон қолганман»
Икки ой диспансерда қимирламай даволандим. Бошида кунора қаттиқ йўталиб, қон тупуриб қолардим. Дори ва муолажалар таъсир кўрсатиб, бу ҳолат кейинчалик қолиб кетди. Ўпкамда сув ҳам тўпланган экан. Сурхондарёлик Ўктам ака деган врач иккинчи ёки учинчи кунда операция билан сувни олиб ташлаганди. Аҳволим яхшилана бошлади. Иштаҳам очилиб, олдимда нима бўлса, ердим.Тўғри, икки ой касалхонада ётиш учун узоқ вақт. Ғам-ғуссага ботиш ҳам мумкин. Лекин атрофимда ҳамма ўзимга ўхшаган одамлар билан касаллигим ҳам эсдан чиқиб кетганди. Ҳангома қилиб, кун қандай тугаганини билмай қолардим.
Ўзига тўқ оилаларнинг аёлларини сил диспансерида кўриб, ҳайрон қолганман. Уларда йўқчилик бўлмаса, қорни доим тўқ юрса, қандай силга чалинган экан, деб ўйлардим. Оёқ силига чалинган бир қиз бор эди. У билан дугона бўлиб қолгандик. Умуман жойидан туролмас, аяси олиб ётарди. Жуда бир фариштали, чиройли қиз эди. Ўшандан бери у каби нурли қизни учратмадим. Талабалик пайтида бетон хонадан нам ўтказиб, силга чалинган экан. Жудаям кичкина бўлиб кетганди. Уни ҳалигача кўп эслайман. Тузалиб кетдимикан, деб ўйлайман.
Сил юқумли бўлса ҳам, ичкарида бир-биримиз билан бемалол гаплашиб юраверардик. Фақат шифокорлар ниқоб тақиб оларди. Юқиб қолмасин деб, қандайдир ортиқча ҳаракат қилганини ёки жирканганини кўрмаганман. Ота-онам кўришга келганларида ҳаммамиз ниқобда бўлардик.
Чиқиб кетаётганимда шифокорлар қаттиқ грипп бўлмаслигим кераклигини тайинлашган. Худога шукрки, силга қайта чалинмадим. Ўзимда бирор шамоллаш аломати сезилса, дарров кўриниб, укол-дори қиламан. Кўп терлаяпман, ваража қиляпман деган одамларни кўрсам, вой, силнинг бошланиши шунақа бўларди деб ўйлаб қоламан.
«Шифокорлар беморларни текшириш жараёнида респиратор тақади. Бемор қабулидан кейин хона ҳавоси алмаштирилади. Дезинфекция эритмалари билан бир кунда уч-тўрт маҳал ювилади», — дейди Шаҳло Мирхолиқова.
«Сессияни беш баҳога ёпаман деб, касалликни ўтказиб юборибман»
Сил бўлганимни ҳаммадан яширганмиз. Уйдагилар сир сақлаш керак, дейишгани учун курсдошларимга ҳам бошқа бир касаллик билан бетоб бўлганимни айтганман. Танишларимиз кўришга борамиз, қаерда ётибди деб кўп сўрашган, уйимизга ҳам боришган. Онам у Жиззахда эмас, Тошкентда ётибди деб қўя қолганлар. Мени кўришга келаверсалар қўшнилар, таксичилар ҳадеб қаерга борасиз, деб сўрашаркан. Улар бўлса, ишим бор-да деб, тез кетиб қоларканлар.Муолажалар текин эди. Фақатгина иккита қимматроқ дорини ўзимиз сотиб олардик. Ҳар куни касалхонага қатнаган онамнинг йўл харажатларининг ўзига анча пул кетиб қолган. Бир тарафда мен, бошқа томонда дадам ошқозон касаллиги билан ётиб қолгандилар. Дард қўша келганидан ўша пайтлари молиявий қийналиб қолгандик.
Сессияни бешга ёпаман деб касалликни ўтказиб юборган эдим. Ўша семестрим бешга ёпилибди. Аввал ҳеч насиб қилмаган эди. 88 минг сўм стипендия олганман. Онам мана стипендиянг, деб касалхонага олиб келардилар.
Силга чалиниб, ҳаётимда ниманидир йўқотмадим. Турмушга чиқдим, фарзандим ҳам бор.
Шифокор Мирхолиқованинг тажрибасида турмуш қуриш арафасидаги жуфтликларнинг ҳам сил билан касалланиш ҳолати кузатилиб туради: «Никоҳдан ўтаётганда ёшлардан бирортасида сил аниқланса, иккисига ҳам очиқ-ойдин айтилади. Яқинда бир жуфтлик қабулимизга келди. Улардан бирида сил аниқланган эди. Иккисига секин-аста силнинг қандай касаллик экани, даволаш мумкинлигини тушунтирдик. Бемор ётиб даволанди. Соғайгач, тўйлари ҳам бўлди. Ҳозир иккиси ҳам назоратимизда туради. Аҳволи яхши», — дейди у.
Холмурод Ҳақназаров, 64 ёш. Наманган шаҳридан
Ҳозирги замонда ойлаб уйда бўлмасангиз ҳам, йўқлигингиз билинмас экан
60 ёшимда сил билан касалландим. 2018 йили диспансерда ётиб, даволаниб чиқдим. Ҳаммаси йўталдан бошланди. Бир ҳафтадан ортиқ дорилар ичиб юрдим, ўзимни совуқдан асрадим, қолмади. Иштаҳам йўқолган, кўнглим ҳеч овқатни тусамасди. Кўриниш учун поликлиникага бордим. Ўпкамни рентгенга туширишди.Ҳеч ишонгим келмасди. Бақувват одам эдим-да. Авваллари хасталанмаган, ҳатто бошим оғримас, дори-дармонлар ҳам мендан йироқ эди. Нега сил бўлганимнинг аниқ сабаби ҳам йўқ. Шифокорлар ўзингиз билмаган ҳолда кимдандир юқтириб олгансиз, деган тахминни айтишди.
Силга чалинганим ҳақидаги хабар оиламдан ташқарига чиқмади. Айтмасликни ўзимиз маъқул топдик. Ҳозирги замонда ойлаб уйда бўлмасангиз ҳам, йўқлигингиз билинмай қоларкан. Сўрашганда хизмат сафарига кетганлар, деб қўйишибди. Оила аъзоларимнинг ҳаммасини текширувдан ўтказишди. Уйимизни дезинфекциялашди. Шукрки, бошқа ҳеч кимдан чиқмади.
Ўша заҳотиёқ сил касалликлари шифохонасига ётқизишди. Бир ярим ойларда аҳволим анча яхшиланди. Ҳар куни таҳлиллар олиб, ўзгаришларни кузатиб боришди. 56 кунда жавоб бўлди. Фақат яна тўрт ой дори ичишим шартлигини, бу дориларни ҳам поликлиникадан текинга олишимни айтишди.
Уйга боргач хонамни ҳам, идиш-товоқларимни ҳам алоҳида қилдим. Диспансерда соғлом ташхисини қўйишганига қарамай, яқинларимни кўзим қиймади. Дориларни вақтида ичиб юравердим.
Шаҳло Мирхолиқова беморлар маълумотлари шифокорлар томонидан ҳам сир сақланишини айтиб, сабабини менталитет ва ўзбекчиликка йўйди: «Сил касаллиги аниқланган беморнинг оила аъзолари бундан хабардор қилинади. Улар ҳам тиббий кўрикдан ўтказилади. Сил касалликлари диспансери ҳар бир бемор рўйхатда турган поликлиника шифокорига бу ҳақда маълумот беради ва буни овоза қилмаслик тўғрисида огоҳлантиради. Менталитетимизни биласиз, жамиятда ажратиб қўйишлар бўлмаслиги учун», — дейди у.
«Касалликнинг сил деган номи ўзгарса эди...»
Беш ойлар ўтиб, бирдан йўтала бошладим. Ўғлим хавотирланиб текширувга олиб борди. Қўрққанимиз бўлибди. Сил таёқчалари ўпкамда қайтадан пайдо бўлибди. Ўғлим: «Дада, тезда ётишингиз керак экан, буниси аввалгидан ҳам оғирроқ экан», деди. Яна ҳеч кимга сездирмай ётдим. Ўзингизни уринтириб қўйманг, дейишганига қарамай, тузалдим-ку деб, ер чопишми, шағал ёйишми, нима иш бўлса, қилавергандим. Ўзимни асрамаганимдан бўлди ҳаммаси.Тўлиқ икки ой даволандим. 2019 йил январда касалхонадан чиқдим. Олдинда яна 24 ой дори ичишим керак эди. 2021 йил ноябрь ойида дориларим тугади. Шукр, ўшандан бери ҳеч нарса безовта қилмайди. Аммо аҳволингиз яхши бўлса ҳам, айтилган дориларни вақтида ичишингиз керак экан.
Даволаниб чиққанимдан бери ҳар ой оилам билан биргаликда шифокор қабулига бораман. Қон босимларимизни ўлчашади, балғам олишади, қон таҳлиллари топширамиз. Аслида шифокорлар чақирмаса ҳам, бораверамиз. Саломатлигимиз учун бир ойда бир кунимизни текширувга ажрацак, нима қилибди?
Сил ўйлаганимдек давосиз эмас экан. Фақат номи ёмонроқ-да. Одамлар эшитиши билан ўзини узоқ тутади. Айнан шунинг учун ҳам ҳалигача ҳаммадан сир тутаман. Касалликнинг сил деган номи ўзгаришини хоҳлардим. Турли камситиш, ажратиб қўйишлар ўзимдан ҳам кўра болаларим, невараларимга таъсир қилишидан қўрқаман. Бунинг бобоси сил бўлган, у билан ўйнама деб, невараларимни ажратишлари мумкин эмас деб ким айта олади?
ЖССТ маълумотларига кўра, глобал миқёсда сил билан касалланиш йилига тахминан икки фоизга камайиб бормоқда. 2015—2020 йиллар давомида умумий қисқариш 11 фоизни ташкил этган. 2000—2020 йиллар давомида сил касаллигини ташхислаш ва даволаш орқали тахминан 66 миллион кишининг ҳаёти сақлаб қолинган.
Республика ихтисослаштирилган фтизиатрия ва пулмонология илмий-амалий тиббиёт марказининг тақдим этишича, Ўзбекистонда сил билан касалланиш 2006 йилдан бошлаб мунтазам равишда камайиб келмоқда. 2021 йилда сил билан касалланган беморлар сони 2019 йилга нисбатан 18,6 фоиз, 2018 йилга нисбатан эса 16,7 фоизга камайган.
Эътибор қаратадиган жиҳати шундаки, ушбу кўрсаткич 2020 йилда аниқланган беморлар сонига нисбатан 9,6 фоизга ошган. Сабаб сифатида 2020 йилдаги карантин ва ниқоб тақиш тизимининг жорий қилиниши сил касалининг юқиш хавфини камайтиргани, 2021 йилда сил аниқланган беморларнинг аксари Covid-19 га чалиниб, иммунитети пасайган одамлар экани кўрсатилади.
Изоҳ (0)