Монополияга қарши курашиш қўмитаси бошқарма бошлиғи Улуғбек Давлатов «Дарё» нашрига берган интервьюсида Ўзбекистонда шакар, буғдой ва ун экспорт-импорти, ушбу маҳсулотлар нархида кузатилиши мумкин бўлган ўзгаришлар ҳақида гапирди.
Россия ва Украинада шакар экспорти тақиқланиши Ўзбекистон ички бозорига қандай таъсир қилади?
Бугунги кунда кўп давлатлар геосиёсий вазиятдан келиб чиқиб шакар ва ун маҳсулотлари экспортига чекловлар жорий этмоқда. Хусусан, Россия ва Украина ҳам. Аввало, шакар маҳсулоти билан боғлиқ ҳолат ҳақида гапирсак. Ўзбекистонда 2021 йилда шакар импортига божхона божи ўрнатилган. Ўтган йили деярли тайёр шакар импорт қилинмаган. Ўзимизда 2 та маҳаллий шакар ишлаб чиқарувчи завод мавжуд. Ҳар бирининг ишлаб чиқариш қуввати 600 минг тоннани ташкил этади. Улар маҳсулот хом ашёсини Бразилиядан олиб келади. Маҳсулот эса ўзимизда ишлаб чиқарилади.
Ўтган йили 500 минг тоннадан зиёд шакар ички бозорга реализация қилинган бўлса, бор-йўғи 24 минг тонна тайёр шакар импорт қилинган. Шундан 5 минг тоннаси Россия, 3 минг тоннадан ортиқроғи Украинадан импорт қилинган. Россия ва Украинада шакар экспортига чекловлар жорий этилиши ички бозоримизга таъсир қилмайди. Бунинг таъминот бўйича ҳам, нарх борасида ҳам таъсири йўқ.
Ҳозирда захирамизда 260 минг тоннадан зиёд шакар ресурсимиз мавжуд. Яъни бундан 50 минг тоннаси тайёр шакар, 200 минг тоннасининг хом ашёси олиб келинган (ресурс бор). Биржа савдоларида ойига 40-50 минг тонна шакар сотилади. Бугунги кундаги ресурсимизнинг ўзи камида 6 ойга етади. Бундан ташқари, ҳар куни қўшимча етказиб беришлар жорий қилинган. Масалан, 260 минг тонна ресурсимиз бўлса, эрта ё индинга унинг устига 50 минг тонна қўшилади. Бу доимий реализация қилиб борилмоқда.
Шакар учун хом ашё тўлиқ таъминлаб бериляпти. Кейинги йилгача ҳам шакар хом ашёсини етказиб бериш бўйича муаммолар бўлмайди. Бу ҳақидаги хавотирлар ўринсиз.
Дунёда шакар нархининг ўсиши Ўзбекистонда ҳам маҳсулот қимматлашишига олиб келадими?
Жаҳон биржаларида нархлар кескин ўсяпти. Лекин хорижий ҳамкорлар билан эришилган келишувга асосан бизда арзон биржа котировкалари бўйича битим имзолаб олинган. Биржадаги нарх кескин ошишига қарамасдан бизга хом ашё етказиб берилади.
Бундан ташқари, логистикада ҳам, денгиз орқали ташишда ҳам анча муаммолар бор. Масалан, суғурта ва ҳарбий тўловлар ошмоқда. Бизнинг ишлаб чиқарувчилар эса нархлар кўтарилишидан аввал, 2022 йил якунигача арзон нархларда хом ашё етказиб бериш бўйича шартнома имзолашган. Логистика нархлари ошса-да, келишувга асосан бизга маҳсулотлар арзон нархда етказиб берилади. Бу биржада котировкалар ошиши, логистика нархлари кўтарилиши ҳам бизнинг маҳсулотлар нархига кескин таъсир этмайди, дегани. Нархлар барқарор, бир хил ушлаб турилади.
Тўғри, нархлар умуман ошмайди, дея олмаймиз. Чунки валюта курси ошмоқда. Бу нархларга 1-1,5 фоизгача таъсир этиши мумкин.
Бизда шакар ишлаб чиқарувчи 2 та завод («Ангреншакар» ва «Хоразмшакар») монополист корхоналар реестрига киритилган. Уларнинг устун мавқейини суиистеъмол қилмаслиги, нархларни сунъий оширмаслиги доимий назорат қилинади. Улар ҳар ойда ҳисобот топширади.
Россия ва Украина буғдой ҳамда ун экспортига тақиқ қўйди. Ўзбекистонда бу маҳсулотлар нархи ва ҳажми аҳоли талаби учун етарлими?
Буғдойга келсак, қишлоқ хўжалиги вазирлиги берган ахборотга кўра, 2021 йилда қарийб 7 миллион тонна буғдой етиштирилган. Шундан 3 миллион тоннаси захирага олинган. Қолгани деҳқон ва фермер хўжаликлари ихтиёрида қолдирилган. Бундан ташқари, бизда вақтинчалик тартиб жорий қилинган. Асосан, буғдой унининг нархи ҳам давлат назоратида турибди.
Биз ун ва буғдойни, асосан, Қозоғистондан импорт қиламиз. Статистикага кўра, 2021 йилда Қозоғистондан 2 миллион тоннадан зиёд буғдой ва 400 минг тоннадан кўп тайёр ун импорт қилинган.
Россиядан ун импорти умумий импортимизнинг 1 фоизини ҳам ташкил этмайди. 2021 йилда Украинадан буғдой ёки ун маҳсулоти умуман импорт қилинмаган. Россия ва Украинада унга жорий қилинган чекловлар бизнинг импортимизга таъсир кўрсатмайди.
Дунёда бўлаётган воқеалар Қозоғистонга ҳам ўз таъсирини ўтказади. У ерда нархлар ошиши кузатилиши табиий. Аммо биз ҳукуматлараро келишувга эришганмиз. Унга асосан, маҳсулотлар келишилган нархда етказиб берилади. Нархлар ошиб кетмайди.
Республика бўйича ҳам нархларни кескин ошиб кетмаслиги учун чоралар кўрилмоқда. Маҳаллий ун назорати «Ўздонмаҳсулот» корхоналари томонидан амалга оширилмоқда. Жойларга чиқиб нархлар ўрганилади. Агар сунъий оширилган нархлар аниқланса, тегишли чоралар кўрилади. Маҳаллий ун нархи давлат томонидан назоратга олингани учун импорт қилинган унни нархи ҳам назоратда ушлаб турилибди.
Изоҳ (0)