Маълумки, буйраклар қорин бўшлиғида, умуртқа поғонасининг иккала томонида пастки орқа даражасида жойлашган жуфт органлардир. Буйрак функцияси ортиқча суюқлик ва метаболизмнинг чиқиндиларини чиқариб юбориш билан чекланган, деган фикр мутлақо нотўғри. Аслида, буйраклар бутун организмнинг тўлиқ ишлашида ҳал қилувчи рол ўйнайдиган ва у учун кўплаб ҳаётий жараёнлар учун масъул бўлган органдир.
- Калий тузи, хлор, водород, кальций, магний ва бикарбонатлар каби минераллар ва бошқа кимёвий моддаларни тартибга солади. Организмдаги суюқликнинг оптимал таркибини сақлайдиган буйраклардир. Патология ҳолатида юқоридаги моддаларнинг концентрацияси номутаносибликка олиб келади, бу юрак ритмининг бузилишига, мушаклар фаолиятининг ўзгаришига, суяк, тишларнинг ҳолатининг ёмонлашишига ва бошқа салбий оқибатларга олиб келиши мумкин.
- Турли хил гормонлар (ренин, алдостерон, ангиотензин, простагландин ва бошқалар) ишлаб чиқарилиши ва организмдаги сув ва тузнинг тартибга солиниши ҳам бевосита буйраклар фаолиятига боғлиқ.
- Д витамини гормонал шаклга айланади ва буйраклар туфайли фаоллашади, бу эса озиқ-овқатдан кальцийнинг сўрилишини, суяк ва тишларнинг нормал ўсишини таъминлайди.
- Гемоглобин даражаси ҳам бевосита буйраклар ишига боғлиқ, чунки эритропоэтин айнан шу органларда синтезланади — қизил қон таначалари ёки эритроцитлар ишлаб чиқариш учун жавоб берадиган гормон. Буйрак касаллиги билан унинг ишлаб чиқарилиши камаяди, бу анемиянинг асосий сабабига айланади.
Оғриқ
Қоида тариқасида, оғриқ организмдаги нохуш жараёнларнинг биринчи сигналидир, аксарият ҳолларда бу буйрак патологиясига хос эмас. Истисно тариқасида буйрак ва пешоб йўллари билан боғлиқ бир қатор касалликлардир – буларга уролитиёз, поликистик касаллик ва бошқа баъзи касалликлар киради.
Кисталарнинг мавжудлиги ёки буйрак тошларининг ҳаракатидан келиб чиқадиган механик босим чидаб бўлмас оғриқларга олиб келиши мумкин. Юқоридаги ташхисларни тасдиқлаш ва буйрак соҳасидаги ноқулайлик сабабини аниқлаш учун минимал клиник ва инструментал текширув етарли. Буйрак функциясининг пасайиши ва натижада буйрак етишмовчилигининг ривожланиши оғриқ билан бирга кузатилмайди.
Шиш
Шиш — буйрак функцияси бузилишининг энг кенг тарқалган белгиларидан бири. Улар асосан юз соҳаси, айниқса, кўз қовоқлари, шунингдек, оёқ ва қўлларда кузатилади. Шиш юриш пайтида ноқулайлик туғдиради. Буйраклар ишидаги муаммо ёмонлашгани сабабли шиш синдроми тобора кучайиб боради. Кучли шишнинг тўсатдан пайдо бўлиши кўплаб буйрак касалликларининг бошланишига хосдир. Шишнинг буйрак патологиясининг ўзига хос белгиси эмаслигини аниқ тушуниш керак. Буйрак етишмовчилигининг охирги босқичида ҳам уларнинг мавжудлиги мажбурий бўлмайди. Буйрак функциясининг бузилиши билан бир қаторда, шиш бошқа кўплаб жиддий касалликларда учрайди ва тўлиқ текширувни талаб қилади.
Ошқозон-ичак трактининг бузилиши
Буйрак фаолияти ёмонлашганда, заҳарли моддалар организмда табиий равишда тўпланади, бу охир-оқибат иштаҳани йўқотиш, кўнгил айниши, қайт қилиш ва ошқозон-ичак трактининг бошқа кўплаб касалликларига олиб келади. Терининг ва шиллиқ қаватининг қичиши кўриниши билан бирга бўлиши мумкин. Тиббий маълумотсиз бундай аломатларни буйраклар билан боғлаш жуда қийин, шунинг учун агар улар пайдо бўлса, мураккаб диагностика ва мутахассис маслаҳати зарур.
Юқори қон босими
Юқори қон босими ҳам буйрак касаллигининг мумкин бўлган аломати ҳисобланади. Гипертониянинг ўзи буйрак етишмовчилиги учун хавф омили эканлигини эсга олиш керак. Шунинг учун қон босимининг ошиши буйракнинг шикастланишига олиб келади ва буйрак функциясининг бузилиши, ўз навбатида, гипертонияни ёмонлаштиради. Шунинг учун ҳар қандай ҳолатда ҳам қон босимини назорат қилиш тавсия этилади.
Анемия
Буйраклар қон айланишида бевосита иштирок этади: айнан уларда эритропоэтин ишлаб чиқарилади — бу қизил қон ҳужайралари ишлаб чиқарилиши туфайли қондаги гемоглобиннинг нормал даражасини таъминлайдиган гормон. Буйраклар томонидан эритропоэтин синтезининг пасайиши уларнинг иши бузилган тақдирда анемияга олиб келади, бу бир қатор аломатлар билан тавсифланади: заифлик, чарчоқ, терининг рангсизлиги, соч тўкилиши, тирноқ пластинкасининг мўртлиги ва бошқалар.
Анемия ҳам буйрак етишмовчилигининг ўзига хос белгиси эмас, лекин баъзида узоқ вақт давомида гемоглобиннинг пасайиши буйраклар фаолиятининг ягона белгисидир. Бу бевосита буйрак функцияси билан боғлиқлигини кўрсатадиган характерли хусусият анемияни даволашда анъанавий терапиянинг самарасизлиги ҳисобланади.
Пешобнинг миқдорий ва сифат таркибидаги ўзгаришлар
Агар буйрак муаммосига шубҳа қилинса, биринчи навбатда пешоб рангига эътибор бериш керак. Кўпик, қон ёки бошқа аралашмалар мавжудлиги дарҳол лаборатория диагностикаси ва даволашни талаб қилади. Шунингдек, кунлик миқдорнинг камайиши буйракларда муаммо борлигини кўрсатиши мумкин.
Буйраклар бутун организмнинг ишини тартибга солишда иштирок этади, яъни уларнинг ишидаги ҳар қандай муаммо бошқа барча органлар ва тизимлар ишининг яхлитлигини бузилишига олиб келади.
Буйрак патологиясининг олдини олиш учун юқорида кўрсатилган белгиларнинг биринчи пайдо бўлишида имкон қадар тезроқ шифокор билан маслаҳатлашиш, буйрак касалликларини даволаш учун кенг қамровли клиник ва лаборатория текширувидан ўтиш керак.
Изоҳ (0)