«Статистика сохта бўлганидан кўра яширилгани яхшироқ» — Беҳзод Ҳошимов

Ўзбекистонда 2020 йил август ойидан бери мамлакатдаги умумий ўлим ҳолатлари бўйича статистик рақамлар эълон қилинмаяпти. Иқтисодиётчи Беҳзод Ҳошимовнинг фикрича, ушбу ҳолатда «фейк статистика берилмаётганининг ўзи ҳам яхши». У бу ҳақда Лазизбек Ҳамидовнинг «Улар» дастурида қилган чиқишида айтиб ўтди.

Ўзбекистонда 2020 йил июлида умумий ўлим кўрсаткичи шу ой учун сўнгги йилларда шаклланган ўртача кўрсаткичдан 26,4 фоизга, Тошкент шаҳрида 166 фоизга, Тошкент вилоятида 43,8 фоизга, Навоий вилоятида 51,7 фоизга юқори бўлган. Тахминан шу вақтда, июль—август ойларида, Ўзбекистонда коронавирус пандемияси чўққига чиққан, касалликка чалиниш ва ушбу касаллик асоратлари оқибатидаги ўлим ҳолатлари кескин кўпайган эди.

2020 йил августидан бошлаб умумий ўлим ҳолатлари бўйича расмий статистик маълумотлар эълон қилинмаяпти. Давлат статистика қўмитаси октябрь ойида тўққиз ойлик якунлари бўйича демографик ҳолатга доир ахборотномасида умумий ўлим статистикасини эълон қилиши лозим эди, бироқ ушбу маълумотлар ҳозирга қадар эълон қилинмаган. 2020 йил учун фақат январь—июль ойларига тааллуқли ўлим статистикаси маълум, холос.

Қўмита ушбу ҳолат юзасидан ноябрь ойида берган изоҳида ўлим статистикасини шакллантириш учун масъул ҳисобланган Адлия ва Соғлиқни сақлаш вазирликлари тегишли маълумотларни қўмитага тақдим этмаганини маълум қилган эди. Ўшанда Адлия вазирлиги қўмитанинг бу баёнотини рад этиб, маълумотлар тақдим этилганини билдирган бўлса, Соғлиқни сақлаш вазирлиги ОАВнинг бу борадаги сўровларига жавоб бермаган.

Статистикани яшириш ва статистикани нотўғри чизиш — жуда фарқли. Чизилган статистика бўйича ҳаққоний маълумотни мамлакатда ҳеч ким билмайди. Совет иқтисодиётчиларининг китобларида айтилмоқчи бўлган асосий гап шуки, совет иқтисодиётида барча статистика чизилган эди, ҳаққоний маълумотни, иқтисодиётда аслида нима бўлаётганини КГБ ҳам, мамлакатдаги биринчи рақамли одам ҳам билмасди. Ваҳоланки, шу сохта статистика ўша биринчи рақамли одам учун чизиларди.

Ўша китобларда шундай ёзилади: «Халқ ва чет элликлар учун алоҳида статистика бор, ўзимиз учун алоҳида статистика бўлган, деб ўйлашингиз мумкин. Йўқ, статистика битта эди ва у сохта эди, қанча нарса ишлаб чиқарилганини ҳеч ким аниқ билмасди». Масалан, Ўзбекистонда, СССРда ҳақиқатда қанча пахта етиштирилганини ҳали ҳам билмаймиз. Бирорта одам билмайди. Агар статистикани яшириш ва чизиш ўртасида танлов бўлса, мен, менимча, яширишни танлардим.

Масалан, ҳозир ўлим статистикасини фейк қилмоқчи бўлишса, ҳақиқатда қанча одам ўлганини кейин ҳеч қачон била олмай қоламиз. Ҳозир эса умид бор — ҳозир чиқмаётган бўлса ҳам, қачондир чиқар. Масалан, янги Ўзбекистондан аввалги Ўзбекистондаги ҳақиқий инфляцияни бирорта иқтисодиётчи билмайди. Энг катта иқтисодиётчидан сўрасангиз ҳам, ҳақиқий статистикани билмайди. Фақат чизилган статистикани билади.

Ишсизликни ҳисоблайдиганлар билан гаплашганимда, бир воқеани айтиб беришганди. Авваллари ишсизлик бўйича статистика ҳам чизилган экан. Чизилган дегани — ўзлари ўтириб чизишган. Ҳозир чизилмаяпти, ишсизлик бўйича ҳозирги статистикага ишонса бўлади. Олдин ҳеч ким билмасди, чунки йиғадиган одамларнинг ўзи чизарди.

Беҳзод Ҳошимов, иқтисодиётчи