“Statistika soxta bo‘lganidan ko‘ra yashirilgani yaxshiroq” — Behzod Hoshimov

O‘zbekistonda 2020-yil avgust oyidan beri mamlakatdagi umumiy o‘lim holatlari bo‘yicha statistik raqamlar e’lon qilinmayapti. Iqtisodiyotchi Behzod Hoshimovning fikricha, ushbu holatda “feyk statistika berilmayotganining o‘zi ham yaxshi”. U bu haqda Lazizbek Hamidovning “Ular” dasturida qilgan chiqishida aytib o‘tdi.

O‘zbekistonda 2020-yil iyulida umumiy o‘lim ko‘rsatkichi shu oy uchun so‘nggi yillarda shakllangan o‘rtacha ko‘rsatkichdan 26,4 foizga, Toshkent shahrida 166 foizga, Toshkent viloyatida 43,8 foizga, Navoiy viloyatida 51,7 foizga yuqori bo‘lgan. Taxminan shu vaqtda, iyul—avgust oylarida, O‘zbekistonda koronavirus pandemiyasi cho‘qqiga chiqqan, kasallikka chalinish va ushbu kasallik asoratlari oqibatidagi o‘lim holatlari keskin ko‘paygan edi.

2020-yil avgustidan boshlab umumiy o‘lim holatlari bo‘yicha rasmiy statistik ma’lumotlar e’lon qilinmayapti. Davlat statistika qo‘mitasi oktabr oyida to‘qqiz oylik yakunlari bo‘yicha demografik holatga doir axborotnomasida umumiy o‘lim statistikasini e’lon qilishi lozim edi, biroq ushbu ma’lumotlar hozirga qadar e’lon qilinmagan. 2020-yil uchun faqat yanvar—iyul oylariga taalluqli o‘lim statistikasi ma’lum, xolos.

Qo‘mita ushbu holat yuzasidan noyabr oyida bergan izohida o‘lim statistikasini shakllantirish uchun mas’ul hisoblangan Adliya va Sog‘liqni saqlash vazirliklari tegishli ma’lumotlarni qo‘mitaga taqdim etmaganini ma’lum qilgan edi. O‘shanda Adliya vazirligi qo‘mitaning bu bayonotini rad etib, ma’lumotlar taqdim etilganini bildirgan bo‘lsa, Sog‘liqni saqlash vazirligi OAVning bu boradagi so‘rovlariga javob bermagan.

Statistikani yashirish va statistikani noto‘g‘ri chizish — juda farqli. Chizilgan statistika bo‘yicha haqqoniy ma’lumotni mamlakatda hech kim bilmaydi. Sovet iqtisodiyotchilarining kitoblarida aytilmoqchi bo‘lgan asosiy gap shuki, sovet iqtisodiyotida barcha statistika chizilgan edi, haqqoniy ma’lumotni, iqtisodiyotda aslida nima bo‘layotganini KGB ham, mamlakatdagi birinchi raqamli odam ham bilmasdi. Vaholanki, shu soxta statistika o‘sha birinchi raqamli odam uchun chizilardi.

O‘sha kitoblarda shunday yoziladi: “Xalq va chet elliklar uchun alohida statistika bor, o‘zimiz uchun alohida statistika bo‘lgan, deb o‘ylashingiz mumkin. Yo‘q, statistika bitta edi va u soxta edi, qancha narsa ishlab chiqarilganini hech kim aniq bilmasdi”. Masalan, O‘zbekistonda, SSSRda haqiqatda qancha paxta yetishtirilganini hali ham bilmaymiz. Birorta odam bilmaydi. Agar statistikani yashirish va chizish o‘rtasida tanlov bo‘lsa, men, menimcha, yashirishni tanlardim.

Masalan, hozir o‘lim statistikasini feyk qilmoqchi bo‘lishsa, haqiqatda qancha odam o‘lganini keyin hech qachon bila olmay qolamiz. Hozir esa umid bor — hozir chiqmayotgan bo‘lsa ham, qachondir chiqar. Masalan, yangi O‘zbekistondan avvalgi O‘zbekistondagi haqiqiy inflyatsiyani birorta iqtisodiyotchi bilmaydi. Eng katta iqtisodiyotchidan so‘rasangiz ham, haqiqiy statistikani bilmaydi. Faqat chizilgan statistikani biladi.

Ishsizlikni hisoblaydiganlar bilan gaplashganimda, bir voqeani aytib berishgandi. Avvallari ishsizlik bo‘yicha statistika ham chizilgan ekan. Chizilgan degani — o‘zlari o‘tirib chizishgan. Hozir chizilmayapti, ishsizlik bo‘yicha hozirgi statistikaga ishonsa bo‘ladi. Oldin hech kim bilmasdi, chunki yig‘adigan odamlarning o‘zi chizardi.

Behzod Hoshimov, iqtisodiyotchi