АҚШ президенти Дональд Трамп 10 декабрь куни Марокаш ва Исроил унинг воситачилигида дипломатик алоқалар ўрнатиш ҳақида келишиб олганини эълон қилди — Марокаш сўнгги бир неча ой ичида яҳудий давлатини тан олган тўртинчи араб мамлакатига айланди, деб ёзади Meduza. Бунинг эвазига АҚШ Марокашнинг Ғарбий Саҳрои Кабир устидан суверенитетини тан олди, бу ҳудуднинг мақоми мустамлакачилик даврларидан буён ноаниқ бўлиб келмоқда. Унинг мустақиллиги учун курашаётган исёнчилар бир ой аввал 29 йил давом этган ярашув тугаганини эълон қилган эди.
Ғарбий Саҳрои Кабир Африкадаги шу пайтгача ўз тақдирини ўзи белгилаш ҳуқуқини амалга оширмаган ягона ҳудуддир
Африкада мустамлакачилик даврида ҳозирги Ғарбий Саҳрои Кабир ҳудуди Испанияга тегишли бўлган. 1975 йилда Мадрид бу ҳудудлардан воз кечди, аммо БМТ Бош ассамблеяси собиқ мустамлакаларнинг ўз тақдирини ўзи белгилаш ҳуқуқини кафолатлаган бўлишига қарамай, Испания Ғарбий Саҳрои Кабир ҳудудини Марокаш ва Мавритания ўртасида бўлиб берди. Бу мамлакат мустақиллигини эълон қилган тақдирда, у ерда бунгача кўп йиллардан буён мустақиллик учун қуролли кураш олиб борган Полисарио фронти ташкилотидан социалистлар ҳокимиятни қўлга киритишидан хавфсираган АҚШ босими остида амалга оширилди.Бунга жавобан, Полисарио фронти бир томонлама тартибда Саҳрои Кабир Араб Демократик Республикаси тузилганлигини эълон қилди, шундан сўнг Жазоир кўмагида Марокаш ва Мавританияга қарши уруш бошлади. Бир неча йилдан кейин Мавритания Ғарбий Саҳрои Кабир ҳудудига даъво қилишдан воз кечди. Марокаш эса АҚШ ва Франция кўмагида исёнчилар билан муваффақиятли уруш олиб борди. 1991 йилда томонлар ўт очишни тўхтатишга келишиб олди; бу вақтга келиб, Марокаш ҳудуднинг тахминан 80 фоизини назорат остига олган эди, қолган 20 фоизни Полисарио фронти назорат қиларди.
На Саҳрои Кабир Араб Демократик Республикасини, на Марокашнинг Ғарбий Саҳрои Кабир устидан суверенитетини тан олишни истаган БМТ воситачилигида томонлар ҳудуднинг бўлғуси мақоми ҳақида референдум ўтказишга келишиб олди. У 1992 йилдаёқ ўтказилиши керак эди, аммо унда кимлар қатнашиши мумкинлиги борасидаги зиддиятлар туфайли (Полисарио фронти Марокашни Ғарбий Саҳрои Кабирга минг кишини кўчириб, натижани ўз фойдасига ўзгартирмоқчи бўлганликда айблаган), референдум умуман ўтказилмай қолиб кетди. Кейинроқ томонлар музокараларни қайта бошлашга уриниб кўрди, аммо улар ҳар сафар натижасиз бўлди. Марокаш охир-оқибат референдум ғоясидан бутунлай воз кечди ва фақат ўз таркибидаги мухториятга рози бўлишини айтди.
АҚШ Ғарбий Саҳрои Кабирнинг мустақиллигини «нореал вариант» деб атади
Оқ уй расмий пресс-релизида Трамп маъмурияти Марокашнинг Ғарбий Саҳрои Кабир устидан суверенитетини тан олишни минтақанинг мустақиллиги «нореал вариант» эканлиги ва низонинг ягона ечими «фақат Марокаш суверенитети доирасидаги чинакам мухторият» бўлиши мумкинлиги билан изоҳлади. Оқ уйда таъкидлашларича, АҚШ ҳудуднинг ижтимоий-иқтисодий ривожланишини рағбатлантирмоқчи ва Daxла шаҳрида консуллик очиб, «минтақадаги иқтисодий ва ишбилармонлик имкониятларига туртки бермоқчи».АҚШнинг қарори, деб ёзади Reuters, аслида Вашингтон ўзининг минтақадаги сиёсатини ўзгартиришини билдириши эҳтимолдан узоқ: Дональд Трамп учун ушбу қадам Марокашнинг Исроил билан битим тузиши учун расмий ён босиш эди, холос, бу битим эса унинг Яқин Шарқни тартибга солиш ишидаги меросини мустаҳкамлайди. Марокаш ҳукумати, ўз навбатида, Трампнинг ён бериши шарофати билан мамлакат аҳолисининг кўпчилиги фаластинлик арабларга нисбатан хоинлик деб ҳисоблайдиган Исроил билан келишув фактининг ўзидан бўладиган салбий таъсирни силлиқлаш имкониятига эга бўлди.
АҚШнинг хатти-ҳаракатларини бошқа нуфузли давлатлар ва халқаро ташкилотлар қўллаб-қувватламаяпти. Евроиттифоқ ва БМТ Ғарбий Саҳрои Кабирнинг кимга тегишлилиги масаласи бўйича позициялари ўзгаришсиз қолишини маълум қилиб бўлди. Россия ташқи ишлар вазирлиги АҚШнинг ҳаракатлари «халқаро ҳуқуқ доирасидан мутлақо чиқиши»ни айтиб, улар «америкаликларнинг ўзлари ёқлаб овоз берган» БМТ Хавфсизлик кенгаши резолюцияларига зид эканини таъкидлади.
Атиги бир ой аввал Ғарбий Саҳрои Кабирда 29 йилдан буён давом этиб келган ярашув тугаган эди
АҚШнинг Марокашнинг Ғарбий Саҳрои Кабир устидан суверенитетини тан олиш қарори Полисарио фронти Марокаш ҳукуматининг тинч норозилик намойишларини бостириш бўйича шафқатсиз чораларидан кейин 29 йил давом этган ярашув сулҳига риоя қилушдан бош тортишини эълон қилганидан кейин бир ой ўтиб қабул қилинди.Ярашув сулҳи бекор қилинганига қарамай, Полисарио фронти ўшандан буён Марокаш томонидан назорат қилинадиган ҳудудларга жиддий ҳужумларни амалга оширишга уриниб кўрмади. Бу деярли бутун туташув чизиғи бўйлаб 1990 йиллардаёқ девор қурилгани, уни танк ва самолётлари бўлмаган Полисарио фронти жангчилари буза олмаслиги билан ҳам боғлиқ. Foreign Policy қайд этишича, урушнинг қайта бошлангани ҳақида эҳтимол дунё ҳамжамиятининг эътиборини Ғарбий Саҳрои Кабирга жалб этиш мақсадида эълон қилинган бўлиши, у Марокашдан БМТнинг муайян меъёрларига риоя қилишни талаб этишидан умид қилинган бўлиши ҳам мумкин.
Foreign Policy Ғарбий Саҳрои Кабирдаги вазиятни Шарқий Тимордаги низога қиёсламоқда, у 1975 йилда мустақиллик эълон қилганидан кейин дарҳол Индонезия томонидан босиб олинган эди. Индонезиянинг етакчи дунё мамлакатлари билан яхши алоқалари фонида унинг хатти-ҳаракатлари БМТ даражасида ҳеч қандай оқибатларни келтириб чиқармади. Фақат 1990 йилларда вазиятга ҳуқуқни муҳофаза қилувчи гуруҳлар ва Ғарб мамлакатларидаги фаоллар эътибор қаратганидан кейин, улар ўз ҳукуматларига босим ўтказа бошлади, улар эса Индонезиядан Тимор халқининг ўз тақдирини ўзи белгилаш ҳуқуқига риоя қилишни талаб қилишга мажбур бўлди. Индонезия ён берди ва 2002 йилда Шарқий Тимор мустақилликка эришди.
Изоҳ (0)