«Дарё» колумнисти, россиялик сиёсатшунос Михаил Магид бугунги Исроил сиёсий элитасида бораётган воқеалар ҳақида ҳикоя қилади. У бош вазир Бинямин Нетаньяхунинг парламент билан ихтилофи ҳамда бу ихтилоф ортида турган идеологик қарама-қаршилик илдизларини таҳлил қилади.
Исроил прокуратураси бош вазир Бинямин (Биби) Нетаньяхуни коррупцияда айбламоқда. Айблов уч хил эпизод бўйича: порахўрлик, қаллоблик ҳамда ишончни суиистеъмол қилиш борасида илгари сурилган ва суд бошланган. Матбуот эса Масияху шоҳона қамоқхонасида Биби қандай вақт ўтказиши ҳақида ёзмоқда. Бош вазир эса қарши ҳужумга ўтган. У Олий суднинг ваколатларини чекловчи ва аввалги суд тизимини барбод қилувчи янги қонунларнинг қабул қилинишига эришмоқчи.
Нетаньяхунинг ҳаёти ва Исроил тарихининг оғриқли нуқталари билан боғлиқ муҳим тафсилотлар мавжуд. Исроилдаги жорий сиёсий инқирозга кўп жиҳатдан ушбу тафсилотлар изоҳ бўла олади.
Бенямин Нетаньяху Исроил давлати ташкил қилинганидан бир йил ўтиб, 1949 йилда сионизмнинг ревизионист оқими етакчиси бўлган Зев Жаботинскининг шахсий котиби ва тарих фани профессори Бенсион Нетаньяху оиласида туғилган. Исроил давлати тузилганидан кейинги 1950–1960 йиллар Бенсион сингарилар учун таҳликали вақт бўлган. У ҳам ўз бошлиғи каби ўнг-радикал миллатчилик қарашлар эгаси эди. Эҳтимол, Бенсион Исроилнинг ўша пайтдаги ревизионистлари етакчиси бўлган Манахем Бегиндан ҳам кўра арабларни қаттиқроқ ёмон кўрадиган одам бўлган бўлса керак.
1930 йилларда таниқли ревизионистлардан бири Абба Ахимеир «Фашист кундаликлари» номли китоб ёзган ва ушбу китоб номи ҳазил ном эмас эди. Бу оқим вакилларидан айримлари «Гитлер – зўр одам ва агар антисемитизм бўлмаганида, бошқа ҳамма нарса яхши» – деган фикрда бўлган. Уруш йилларида эса энг радикал ревизионистлар Гитлерга ҳамкорлик ҳам таклиф қилган ва уларнинг мақсади Фаластинни инглизлардан тортиб олиб, у ерда яҳудий давлати ташкил қилиш бўлган.
Ревизионистлар сионизм ичида биринчи рус инқилобидан то 1977 йилгача ҳукмронлик қилган оқим – социал-демократлар оқимининг рақиблари бўлган. Араблар билан муроса йўлининг душмани бўлиш билан бирга ревизионистлар, шунингдек, социалистик мамлакатларга хос бўлган, давлатнинг иқтисодиёт устидан ҳукмронлиги масаласини ҳам қаттиқ қоралаган. Тарихчи Энрст Нолте айтганидек, ревизионистлар «1919–1945 йиллардаги фашизм даврида» шаклланган бўлиб, сионизмнинг ўнгчилари бўлмиш бу оқим вакиллари бир неча ўн йилликлар мобайнида фашизмга хос муайян белгиларга эга бўлган (радикал миллатчилик, давлат ва раҳнамоларнинг шахсига сиғиниш, ҳар қандай социалистларни ёмон кўриш).
Ревизионистлар арабларнинг тинч аҳоли вакилларига нисбатан террорлар уюштирган ва яҳудийларнинг ҳам социалистик руҳдаги намойишларига ҳужум қилган; намойишларни издан чиқариш учун штрейк-брехерлар ташкил қилинган. Ўз рақибларини улар «болшевиклар» деб номлаган. Яҳудий социалистлари ва ревизионистлар ўртасидаги ўзаро нафрат жуда катта эди. Яҳудий ишбилармонларининг маълум қисми социализм таҳдиди, яъни хусусий корхоналарни эгаларидан тортиб олиниши масаласига ечим сифатида ревизионистларни мақбул кўрган. Европада ҳам бизнес вакиллари томонидан фашизмнинг молиялаштирилиши ва йирик бизнес эгаларининг ўғлилари томонидан ҳаракат тўлдирилиб, қўллаб-қувватланишига ҳам айни шу нарса сабаб бўлган эди.
Бўлажак Исроил давлатининг ўзаги шаклланган Фаластинда ва кейинчалик, Исроилнинг ўзида бир пайт иш фуқаролар уруши бошланишига қараб кетаётган эди. Радикал ўнгчилар вакиллари ўзларининг «Эцел» ва «Лехи» номли жангари гуруҳларини ташкил қилган эди ва улар янада яхшироқ қуролланишга уринишаётган пайтда Исроил армияси ушбу гуруҳлар учун қурол-яроғ олиб кетаётган «Альталена» кемасини чўктириб юборган. Натижада, Тель-Авивда сионизмнинг социалистлари ва ревизионистлари ўртасида можаро келиб чиққан.
Моҳиятан Испаниядаги фуқаролар урушининг Исроилдаги қисқа муддатли талқини бўлган ўша можарода социал-сионист республикачилар ғолиб чиқди ва юз берган воқеани «фашистик қўзғолонни бостирилди» деб аташди. Иш катта миқёсли яҳудий фуқаролар урушига айланиб кетмаганига сабаб эса ҳар икки тараф ҳам Исроилни араблар қамал қилишидан қўрқишгани бўлди ва тақдир билан ўйин қилмасдан, аксинча, кучли душманга қарши бирлашишни маъқул кўришди.
Тақдирни қарангки, Фаластин арабларини Исроил эгаллаб олган жойлардан сиқиб чиқариш лойиҳасини ўта-ўнгчи яҳудийлар эмас, балки социал-сионистлар амалга оширди. Лекин ревизионистлар шунда ҳам норози бўлди. Гап шундаки, Исроил ташкил қилинишидан кейинги илк ўн йилликларда унинг сиёсий ва иқтисодий ҳаётида социалистлар мутлақ ҳукмронлик қилган. Армияни, полицияни, маъмурий бошқарувни, ҳукуматни, ОАВ ва касаба уюшмалари айнан улар назоратида бўлган. Мактабларда ўқитувчилар болаларга социалистларнинг рақиблари давлат душманлари бўлади деб тушунтирган. Саноатни бошқаришда давлат аппарати катта таъсирга эга бўлган, шу орқали яхши иш жойлари тақсимотида ҳам (шунингдек, катта хусусий сектор ҳам мавжуд бўлган).
Бошқа оқим вакилларига – ревизионистларга, сталинистларга ҳамда диний партияларга сайловларда қатнашишга имкон берилган бўлса-да, (ҳар қалай, система СССРникидан фарқ қилар эди), барибир улар ушбу тадбирда бегонадек эди. Боз устига, мухолифат жуда кучли назорат остида тутилган. Махсус хизматлар аппаратини тўлалигича назорат қилган Исер Харел бош вазир Давид Бен Гурионнинг дўсти эди ва у давлатдаги иккинчи шахс бўлиб, улар иккаласи Исроил сиёсатидаги кўплаб муҳим масалаларни дўстона тушлик устида ҳал қилиб қўяверишган.
Расман Исроил кўп партиявийликка асосланган, демократик давлат бўлиб, амалда эса давлатнинг энг тепасида ўтирган социал-сионистларнинг қатъий диктатурасига асосланган мамлакат эди. 1977 йилда тарихда биринчи бор Исроилда ревизионистлар партияси – Ликуд сайловларда ютиб чиқиб, ҳукумат тепасига келгунича иш шу зайлда давом этди. Ўшандан буён эса ҳукумат коалицияларида ревизионистларнинг, социал-сионистларнинг ва бошқа партияларнинг ворисларидан иборат вакиллар бир-бирини алмашлаб келмоқда.
1950–1960 йиллардаги Бибига қайтсак. Бундай вазиятда унинг отаси ўз жойида узоқ вақт қола олмасди. Охир-оқибат уни университетдан кетишга мажбур қилишди. Оила АҚШга муҳожирликка кетди ва вақти-вақти билан Исроилга келиб туришди. Биби ўз отасини таъқиб қилганларга ва улар ташкил қилиб олган «ичкаридаги» давлатга нисбатан нафрат билан яшади.
Ревизионистларнинг вориси бўлган «Ликуд» партияси ва ушбу партиянинг националистик блоки вакили бўлган Нетаньяхунинг бошқарув даври бу «Альталенанинг қайтиши» ҳисобланади. Ундаги шахсларнинг қарашлари маълум маънода ўзгарган бўлса-да ҳамда 1930–1940 йиллардаги ревизионистларнинг ғояларини такрорламаса-да, лекин ушбу ўнгчилар блоки ўз атрофида бир пайтлар социал-сионистлар бошқарувидан жабр кўрганларни ёки ўзини жабрланганларнинг вориси деб билгувчиларни тўплаган.
Булар Исроилга араб мамлакатларидан келган яҳудийлар (улардан аксарияти Исроилга Европадан келган яҳудийлар томонидан камситилишдан арз қилишарди), ултра-ортодоксал диндор иудейлар (уларга Исроил давлатининг дунёвий характери ёқмасди), ўта миллатчи яҳудийлар ва шунингдек, ўзига Бен Гурион ҳукумати етарлича эътибор қаратмаган деб ҳисоблаган камбағал яҳудийлардан иборат одамлардир. Нетаньяхунинг «ичкаридаги» давлат билан жангининг асл илдизи шу ерда бўлиб, Исроилда ҳақиқатан ҳам социал-сионистлар ва уларнинг тарафдорлари билан ворислари ҳануз давлат ва жамият бошқарувининг муҳим соҳаларини – энг биринчи навбатда, армия ва суд тизимини назорат қилиб турибди.
Биби ва суд органлари ўртасидаги уруш бу нафақат сиёсий етакчи ва давлат машинасидаги унга бўйсунмайдиган қисмлар ўртасидаги уруш бўлибгина қолмасдан, балки бу ҳали Исроил давлати ташкилланмасидан аввал бутун сионизм ҳаракатини ларзага солган эски урушнинг давоми, «Альталена» учун қасос ҳамдир.
Муаллиф фикри таҳририят нуқтаи назаридан фарқ қилиши мумкин.
Изоҳ (0)