Сиз ўзга сайёраликлар мавжудлигига ишонасизми? 60 йилларда жаҳон матбуотида ўзга сайёраликлар ташрифи билан боғлиқ турли фантастик қиссалардан тортиб, сариқ матбуотни эгаллаб олган уйдирма мақолаларгача кўп учрар эди. Ҳатто 1967 йилда коинотдан келаётган аниқ даврийликка эга радиосигналларни ҳам ўзга сайёраликлар йўллаган, деган илмий назария пайдо бўлганди ва ўшанда кўпчилик уларнинг мавжудлигига ишона бошлаганди. «Дарё» Юпитер ва Сатурнни яқиндан тадқиқ қилишни мақсад қилган Voyager-1 аппаратининг парвозига 43 йил бўлгани муносабати билан қизиқарли фактларни тақдим этади.
Кейинроқ аслида ўша сигналлар пулсар юлдузлардан келиши ва ҳеч қандай «ўзгалар» томонидан жўнатилмаслиги аён бўлди. Шундай бўлса-да, жамиятда ва ҳатто энг юқори сиёсий доираларда ҳам бу мавзу кун тартибидан мутлақо олиб ташланган дейиш қийин. Чунки шахсан АҚШ президенти Жимми Картернинг ўзга сайёраликларга «салом йўллаганини» бошқача изоҳлаб бўлмайди.
1970 йиллардан бошлаб коинотни тадқиқ қилиш мақсадида сайёралараро автомат космик станциялар учирила бошланди. Хусусан, биз аввалроқ «Вега» зонди, Марс-6 миссияси ҳамда Messenger аппаратлари ҳақида ҳикоя қилган эдик. Ўша йиллари учирилган аппаратлар ичида, шубҳасиз, энг муваффақиятлилари – эгизак Voyager’лар бўлади. 1977 йилнинг 20 август ва 5 сентябрь саналарида кетма-кет учирилган ушбу автомат космик станциялар мана 40 йилдан зиёд вақт мобайнида ҳамон ишлаб тургани билан ҳақли равишда муҳандислик мўъжизаси ҳисобланади.
Бугун 5 сентябрь ушбу эгизак космик аппаратлардан биринчиси – Voyager-1 учирилганига 43 йил тўлди. Юқорида айтганимиздек, у ҳамон ишлаб турибди ва ҳозирда инсон қўли билан ясалган нарсалар ичида Ердан энг олисга узоқлашган аппарат ҳам ҳисобланади. Шунингдек, у инсон ясаган техника воситалари ичида энг катта тезликка эришган аппарат ҳамдир.
Voyager-1 аппаратининг асосий вазифаси газ гигантлари – Юпитер ва Сатурнни яқиндан тадқиқ қилиш бўлган. Ҳақиқатан ҳам Voyager-1 ушбу икки энг йирик сайёранинг ҳамда уларнинг табиий йўлдошларининг тарихан энг биринчи яқин тасвирларини олган ва Ерга юборган. У 1979 йилда Юпитерга етиб борган ва кейинги йили, аниқроғи, 1980 йилнинг ноябрида у Сатурнга ҳам ташриф буюрган. Ушбу сайёраларни ўрганиш борасидаги асосий вазифани бажаргандан кейин Voyager-1 қўшимча миссияни бажариш сари отланган ва унга кўра, Қуёш системасининг энг четки қисмлари, хусусан, Койпер белбоғи ва гелиосферанинг чегарасини тадқиқ қилишга киришилган.
Аппарат плутоний-238 изотопи асосидаги радиоактив ёқилғи эвазига ҳаракатлангани боис ва муҳандислик ҳисоб-китобларининг мукаммал бажарилгани туфайли у белгиланган асосий миссиянинг бажарилганидан кейинги бир неча ўн йилликлар мобайнида ҳам ишчи қобилиятини сақлаб қолаётгани ҳайратланарлидир.
Унга радиоактив ёқилғили генератордан ташқари яна бир неча илмий ускуналар, хусусан, иккита компьютер ўрнатилган бўлиб, уларни радиоалоқа воситасида қайта дастурлаш мумкин ва айнан шу нарса Voyager-1 фаолиятини созлаб, назорат қилиб, зарур бўлса, тузатиш ва қўшимчалар киритиб бориш имконини беради. Компьютерлардан ташқари аппарат бортида телевизион камера, инфрақизил ва ультрабинафша спектрометри, плазма детектори ҳамда паст энергияли зарядланган зарралар детектори ва космик нурлар детектори сингари ускуналар ўрнатилган.
Айнан ушбу детекторлар воситасида олимлар 2012 йилнинг август ойи охирида Voyager-1 Қуёш системасини узил-кесил тарк этганини аниқлаган. Яъни ушбу датчиклар ўшанда Қуёш сферасидаги зарядланган зарралар оқимининг кескин камайгани ва аксинча, юлдузлараро фазодаги юқори энергияли космик нурлар миқдорининг кескин ортганини пайқаган. Бу нарса эса Voyager-1 ва ниҳоят Қуёш тизимидан чиқиб кетганини далилловчи кўрсаткич сифатида қабул қилинган.
Voyager-1 бортида илмий ускуналардан ташқари яна бир муҳим «юк» – олтин пластинка жойлаштирилган. Ғояга кўра, қачонлардир келиб Voyager-1’ни ўзга сайёраликлар тутиб олса, ушбу пластинка орқали Ер сайёраси ва ундаги табиат ва одамлар ҳақида маълумот олиши мумкин бўлади. Олтин пластинкада коинотдаги бир неча пулсарларга нисбатан Қуёш ва Ернинг жойлашув координаталари, шунингдек, Ер сайёраси табиатига оид расмлар, хариталар, ДНК структураси, ҳужайранинг бўлиниб, кўпайиш схемаси ҳамда турли жониворларнинг товушлари ёзиб қўйилган.
Олтин пластинкада инсон фаолиятига оид маълумотлар ҳам мавжуд бўлиб, хусусан, Моцарт, Стравинский, Бах мусиқалари, Перу, Болгария, Озарбайжон халқ қўшиқлари, грузин хор ашуласи, Хитой, Япония ҳамда Индонезия халқлари мумтоз мусиқаси оҳанглари билан тўлдирилган. Пластинканинг кириш қисми дунёнинг 55 хил тилида, шу жумладан, ҳозирда ўлик тил ҳисобланадиган бир неча қадимий тилларда (шумер тили, лотин тили ва ҳоказо) йўлланган саломлашув хитоблари билан бошланади ва якунда АҚШнинг ўша йиллардаги президенти Жимми Картернинг ўзга сайёраликларга йўллаган мурожаати билан тугайди.
Мурожаатда, шунингдек, ўша йиллардаги БМТ бош котиби бўлган Курт Валдхайм ҳам иштирок этган. Мурожаатда, жумладан, шундай дейилади: «Бу аппарат тўрт миллиард одамга эга бўлган Ернинг, аҳолиси 240 миллион нафар бўлган давлатида яратилган. Одамзод ҳали ҳамон алоҳида миллат ва давлатларга ажралган ҳолда яшамоқда, лекин мамлакатлар сайёрадаги умумий цивилизация учун интилмоқда. Биз коинотга ушбу муждани юбормоқдамиз. Ишонамизки, у миллиардлаб йиллар мобайнида тирик қолади ва агар келгусида қандайдир цивилизация уни топиб олса, унда бизнинг уларга айтар гапимиз қуйидагилардир: Бу олис кичик бир оламдан совға, бунда бизнинг товушларимиз, илм-фанимиз, тасвиримиз, мусиқамиз, фикрларимиз ва ҳиссиётларимиз (жойланган). Биз сизларнинг замонангизда ҳам мавжуд бўлиш учун, ҳозир ўз замонамизда яшаш учун курашяпмиз. Биз ҳозирда қаршимизда турган муаммоларни бир кун келиб ечишимизга ва кун келиб галактик цивилизацияга қўшилишимизга ишонамиз. Бу хабар бизнинг умидларимиз, қатъиятимиз ва коинотга нисбатан яхши ниятларимизни баён қилади».
Юқорида ҳам айтганимиздек, стартга чиққанига 43 йил бўлган бўлса-да, Voyager-1 ҳозирда ҳам ишлаб турибди. У айни пайтда Қуёшдан 150,3 астрономик бирлик масофасида Ердан 22,5 миллиард километр нарида учиб бормоқда. Аппарат ёқилғиси тахминан 2025 йилгача етиши мўлжалланган. Шундан кейин у галактика бўйлаб, юлдузлараро фазода эркин ҳаракатда давом этади.
Музаффар Қосимов тайёрлади.
Изоҳ (0)