XIII аср ўрталарида, яъни 1240 йил 15 июль куни Александр Ярославич бошчилигидаги рус армияси Нева дарёсида шведларга қарши жанг қилди. «Дарё» Нева дарёси бўйидаги жанг тарихи ҳақида ҳикоя қилади.
Нева дарёси уруши — Новгород ҳамда Карелия Республикалари ўртасида швед, норвег, фин ва тавастияликларга қарши кечган жанг. Урушдан мақсад эса Нева дарёси этаги ва Ладога шаҳарлари устидан назорат ўрнатиш эди. Бунинг ортида эса юз йиллардан бери Новгрод назоратида бўлган Болтиқ денгизидан Шарқий Европа орқали Византия томон тижорий сув (денгиз ва дарё) йўлларининг асосий қисмига эгалик қилиш ётар эди.
Шведларнинг фронт чизиғига келиши
1240 йилнинг ёзида шведларнинг кемалари дарё бўйига келди. Қўшинларда Швеция, Норвегия ва фин қабилаларидан сум ва эм кабиларнинг жангчилари ҳамда католик епископлари ҳам бор эди. Уларнинг мақсади қўшни қабилаларни босиб олиш ва уларнинг орасида католик қарашларни ёйишга хизмат қилувчи қалъа қуриш бўлган. Новгород чегараларининг «қоровуллари» бор эди: Финландия кўрфазларининг икки соҳилида ҳам фин-угор қабиласидан бўлган «денгиз қўриқчиси» мавжуд эди.Шу йилнинг июль ойида швед флотларидан хабар топган Пелгусий шу заҳотиёқ Александрни бу ҳақда хабардор қилиш учун одам юборди. Рақиблар яқинлашиб қолганидан хабар топган Александр Ярославич отасидан кўмак сўрамасдан, ўз кучларини ишга солишга қарор қилди. Қирол кичик гуруҳ тузди, бу ишлар тезлик билан амалга оширилгани учун кўплаб новгородликлар қўшилишга улгурмади. Шунингдек, уларга йўл-йўлакай Ладога қалъасидан бўлган жангчилар ҳам қўшилди.
Одатга кўра, жангчилар Авлиё София ибодатхонасига йиғилди ва у ерда архиепископ Спиридондан дуо олиб, Александрдан илҳомлантирувчи нутқ тингланди. Александрнинг отряди Волхов бўйлаб Ладога томон ҳаракатланди, сўнг Ижора бўғизига қайрилди. Армия асосан отлиқ жангчилардан иборат эди, аммо вақт йўқотмаслик учун пиёда қўшинлари ҳам ташкил қилинган эди.
Жанг ҳақида
1240 йилнинг 15 июль куни жанг бошланди. Рус армиясида князлик отрядидан ташқари асли новгородликларнинг камида учта отряди, шунингдек, ладогаликларнинг ҳам отряди мавжуд эди. Новгороднинг биринчи йилномаларида нашр қилинган «Ҳаёт» китобида уруш пайтида жанг қилган олтита аскар (уларнинг учтаси шаҳзоданинг жангчилари ва учтаси Новгороднинг жангчилари) ҳақида сўз юритилган:
Гаврило Олексич «князнинг қўлларини тортиб олганини кўриб, княз билан бирга югуриб ўтган йўлаклар орқали кемага ўтирди». У ерга қулаб тушди, лекин яна жангга қўшилди.
Фақатгина битта болта билан қуролланган Сбислав Якунович душман қўшинининг марказига югурди ва ундан кейин Александрнинг овчиси Яков Полочаниннинг узун қиличини нишонга олди. Ўсмир Савва швед лагерининг қоқ марказига кириб, «катта олтин гумбазли чодирнинг таянчларини олиб ташлади», таянчини йўқотган чодир эса қулаб тушди. Новгородлик Миша ва унинг пиёда қўшинлари эса душманнинг учта кемасини сув тубига ғарқ қилди. Александ Ярославичнинг хизматкори Ратмир бир нечта шведларга қарши жанг қилиб, яраланди ва вафот этди.
Уруш тунга бориб тўхтади. Душманлар тарқалиб кетди: мағлубиятини тан олган шведлар омон қолган кемаларида ортга чекиниб, бошқа томонга қараб отланди. Швед армиясига қолдиқларни олиб чиқишга тўсқинлик қилинмади. Русларда унчалик ҳам катта йўқотиш бўлмади — 20 та аскар, шведларда эса юзлаб. Бундан ташқари, урушнинг эртаси куни Нева дарёсининг бошқа соҳилларининг маҳаллий аҳолиси швед аскарларининг кўплаб жасадларини топганликлари айтилади.
Жанг натижалари
Шведлар ер тишлатилди ва шу тариқа Ладога ва Новгородга юришларнинг олди олинди. Шу билан биргаликда Швеция ва Орден томонидан келишилган ҳаракатлар тўхтатиб қолинди. Бироқ ғалабадан кейин Александрнинг иш юритишдаги роли кучайиши мумкинлигидан қўрқиб, Новгород боярлари князга турли хил найрангларни қўллашни бошлади. Александр Невский отасининг олдига борди, лекин бир йил ўтгач, Новгород аҳолиси яна князга Ливон ордени билан урушни давом эттиришни таклиф қилди.Нева дарёсида кечган урушдаги ғалабадан сўнг Александр Ярославичга Невский номини бериш таклиф қилинди. Шундан сўнг у Александр Невский номи билан атала бошлади.
Миржалол Қосимов тайёрлади.
Изоҳ (0)