Расмий маълумотларга кўра, дунёда бир миллиарддан ортиқ турли даражада ногиронлиги бор одамлар яшайди. Бу эса ер юзи умумий аҳолисининг 15 фоизини ташкил қилади, улар «дунёнинг энг йирик озчилиги»дир.
2006 йилда БМТ Бош Ассамблеяси БМТ Ногиронлар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш Конвенсиясини ва ногиронлиги бор одамларнинг ҳуқуқларини ва шаънини ҳимоя қилишга қаратилган Факултатив Протоколини қабул қилди. У 2008 йилда кучга кирди.
Конвенсия йигирма биринчи асрда қабул қилинган инсон ҳуқуқлари тўғрисидаги биринчи шартнома; халқаро қонун тарихида инсон ҳуқуқлари тўғрисидаги энг тез келишилган шартнома ва интернет орқали олиб бориладиган кенг миқёсдаги консултациялардан келиб чиққан биринчи шартнома ҳисобланади.
БМТ Ногиронлар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш Конвенсияси ўзининг имзолаш учун очилган кунидан бошлаб ҳар қандай бошқа инсон ҳуқуқлари тўғрисидаги Конвенсиялардан ҳам кўпроқ имзоларни қабул қилди. Конвенсия янги инсон ҳуқуқларини ўрнатмасада, давлатларга ногиронлиги бор одамларга нисбатан, ўта аниқлик билан, уларни ҳурмат қилиш, ҳимоя қилиш ва қўллаш мажбуриятларини кўрсатиб беради.
Мавжуд инсон ҳуқуқлари тўғрисидаги Конвенсиялар ногиронлиги бор одамларнинг ҳуқуқларини қўллаш ва ҳимоя қилишда айтарли имкониятларни таклиф қилган бўлса ҳам, лекин маълум бўлди-ки, бу салоҳиятдан фойдаланилмади. Ҳақиқатдан, ногиронлиги бор одамларнинг инсон ҳуқуқларини инкор қилишда давом этдилар ва улар дунёнинг барча нуқталарида жамиятнинг бир четида сақланиб келдилар. Бундан Конвенсия нафақат давлатлар томонидан ногиронлиги бор одамларни камситилмасликларини аниқлаштириб беради, балки улар жамиятда қадр-қиммати билан ҳаётдан завқлана олишлари учун қулай шароитлар яратиб беришда кўплаб қадамларни баён қилади.
Шундай қилиб, Конвенсия, бошқа инсон ҳуқуқлари шартномаларидан фарқли ўлароқ, давлатлар томонидан камситилишни тақиқлаш ва ҳамма учун тенг ҳуқуқликка эришиш борасида чора-тадбирларни ўрнатиш йўлида янада чуқурроқ ёндошишга имкон яратиб беради. Уларда ногиронларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қадр-қимматларини рағбатлантириш ва ҳимоя қилиш, шахсий, сиёсий, иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳуқуқларини ва бу ҳуқуқлардан бошқалар билан тенг равишда фойдаланиш имкониятларини кафолатлаш тамойиллари белгилаб қўйилган. Ушбу Конвенсияда ногиронларнинг ҳуқуқлари ва асосий эркинликлари, хусусан, уларнинг яшаш, фуқаролик, ҳуқуқий ҳимояланиш, таълим олиш, саломатликларини сақлаш, бошқалар билан тенг равишда меҳнат қилиш, сиёсий, ижтимоий, маданий ҳаётда, бўш вақтни ўтказиш, дам олиш ва спорт билан шуғулланишда иштирок этиш, ўзлари ва оиласи учун етарлича турмуш шароитига эга бўлиш ва ижтимоий ёрдам ҳуқуқлари эътироф этилган ва уларни амалга оширишнинг ҳуқуқий кафолатлари белгиланган. Бунда, айниқса, ногирон аёллар, болалар ва кексалар ҳуқуқлари ва эркинликларини таъминлашга алоҳида эътибор қаратилган. Шу билан бирга, ушбу Конвенсияни ратификация қилган ёки унга қўшилган давлатларнинг ногиронларнинг мустақил турмуш кечиришлари ва турмушнинг барча жабҳаларида ҳар тарафлама иштирок этиш имкониятига эга бўлишлари учун уларнинг бошқалар билан тенг равишда ижтимоий муҳитдан, транспорт, ахборот ва алоқа, шу жумладан ахборот-коммуникация технологиялари тизимидан, шаҳарларда ва қишлоқ жойларида аҳоли учун тақдим этиладиган бошқа объектлар ва хизматлардан фойдаланиш имкониятларини таъминлаш борасидаги мажбуриятлари кўрсатилган.
Конвенсияда қайд этилган қоидаларга риоя этилиши ва иштирок этувчи давлатларнинг мазкур масала бўйича мажбуриятларининг ижросини таъминлашни мувофиқлаштириш ва бунинг мониторингини амалга ошириш мақсадида БМТнинг Ногиронлар ҳуқуқлари бўйича қўмитаси ташкил этилган. «Ногиронларнинг ҳуқуқлари тўғрисидаги Конвенсияга Факултатив протокол»да ушбу Қўмитанинг ўз юрисдиксиясида бўлган шахсларнинг ёки шахслар гуруҳининг ёхуд улар номидан ушбу иштирок этувчи давлат томонидан Конвенсия қоидалари бузилишининг жабрдийдалари эканлиги тўғрисидаги аризаларини қабул қилиш ва кўриб чиқиш ваколатлари белгилаб қўйилган. «Ногиронлар ҳуқуқлари тўғрисидаги Конвенсия»ни қабул қилишдан ногиронларга янада тенг имкониятларни таъминлаш учун миллий, минтақавий ва халқаро даражалардаги стратегиялар, режалар, дастурлар ва тадбирларни рағбатлантириш мақсади кўзланганлигини алоҳида таъкидлаш керак.
БМТга аъзо 192 та давлатдан 155 таси уни имзолади. Ўзбекистон Ногиронлар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш Конвенсиясига 2009 йил 27 февралда имзо чекди. Аммо уни муваффақиятли амалга ошириш учун зарур бўлган ратификация чўзилиб кетди. Ўзбекистон ХДП ногиронлиги бор шахсларнинг ижтимоий манфаатларини ҳимоя қилиш масаласига доимий эътибор қаратиб келган. Ана шу мақсадларнинг давоми сифатида БМТнинг Ногиронлар ҳуқуқлари бўйича Конвенсиясини ратификация қилиш ташаббусини ўз фракцияси орқали ўрнатилган тартибда илгари суришни мақсад қилган.
Конвенсия нима учун муҳим?
Конвенсиянинг асосий мақсади — имконияти чекланган одамларнинг тенг ҳуқуқлилигини ҳимоя қилиш ва таъминлаш. Бу ҳукумат кўчага чиқишда пандусларнинг ёки жамоат транспортидан тушишда махсус ускуналарнинг йўқлиги сабабли муаммоларга дуч келаётган ногиронлиги бор шахслар учун инфраструктура шароитини яратиб бериши кераклигини билдиради. Шунингдек, ногиронлиги бор шахслар бошқа фуқаролар билан бирдек тиббий хизматлардан тўлақонли фойдалана оладиган бўлиши шарт. Бундан ташқари, ташқари,ҳукумат инклюзив таълим беришни таъминлаши керак:ҳукумат ногирон болаларга бошқалар билан бирга умум таълим мактабларига боришига имкон яратиб беришга масъул. Конвенсиянинг ўзи ижтимоий соҳага йўналтирилган. Бу дегани ногиронлиги бор шахсларга инсон ҳуқуқлари бўйича олиб қараганда бир хил муносабатда бўлиш керак ҳамда уларни касалманд одамлар қатори қабул қилиб бўлмайди деганни англатади.
БМТ ногиронлар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш конвенсиясида 51 модда бор. Ратификация бўлган куннинг эртасигаёқ конвенсия ишлаб кетмайди. У энг муҳимларини ишга ошириш билан ишлаб туради. Натижада ногиронлиги бор шахсларнинг ҳаёти яхшилана бошлайди. Конвенсия қабул қилиниши билан ногирон инсонларда меҳнат, таълим ва тиббий хизмат борасида соғлом одамлар билан тенг имкониятга эга бўлиш умидлари пайдо бўлди. Жисмоний имконияти чекланган одамлар учун аниқ бўлган нарсалардан — инфраструктура билан таъминлашдан бошласак яхши бўлар эди. Уларнинг аксарияти ўз муаммоларини шуларнинг йўқлиги билан боғлашади, қандайдир сиёсий қарорлар билан эмас. Улар учун бу маиший ҳаётини яхшилаш масаласи.
Ўзбекистонда ногиронлиги бор инсонларнинг ҳуқуқларини таъминлаш ҳақида қонун-қоидалар мавжуд бўлсада, аслида бу одамлар инфратузилма ва оммадаги стереотиплар туфайли жамият фаолиятида тўлиқ иштирок эта олишмайди. Ногиронлиги бор инсонлар «муаммо» эмас, балки «жамиятнинг тўлақонли қисми» бўлиши учун Ковенсия жуда зарур. Унинг мақсади – барча фуқаролар учун ўз ҳақ-ҳуқуқларидан фойдаланишда тенг имкониятларни берадиган инклюзив жамият яратиш. Конвенсия давлатнинг барча дастурларда ногиронларнинг эҳтиёжларини ҳисобга олиш ва уларнинг ҳаётнинг барча соҳаларига ва ижтимоий-иқтисодий ривожланишнинг барча масалаларида иштирок этишларини таъминлаш мажбуриятини белгилайди.
Шерзод Содиқов,
Жаҳонгир Кабиржонов,
Халқ демократик партияси Марказий Кенгаши масъул ходимлари
Реклама ҳуқуқи асосида.
Изоҳ (0)