• Профилга Кириш
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
O'zbekcha
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
    • USD12768.26
    • RUB162.63
    • EUR14400.04
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Тошкентда
      +26°C
      • Андижон
      • Қарши
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Фарғона
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Термиз
      • Наманган
      • Тошкент
      • Навоий
      • Тошкент вил
      • Нукус
    • Daryo
      • Интернет-нашр
      • Таҳририят
      • Алоқа маълумотлари
      • Фойдаланиш шартлари
      • Махфийлик сиёсати
      • Янгиликлар архиви
    • Реклама
    • Ижтимоий тармоқлар
      • Instagram | Расмий
      • Instagram | Лайфстайл
      • Instagram | Спорт
      • Facebook | Расмий
      • OK | Расмий
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Рус тилида
      • YouTube | Daryo Глобал
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • Ўзбекистон
      • Бошқалар
      • Навоий
      • Тошкент вилояти
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Қашқадарё
      • Сурхондарё
      • Хоразм
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Наманган
      • Фарғона
      • Aндижон
      • Қорақалпоғистон
      • Тошкент ш.
      • Меҳридарё
      • Об-ҳаво
    • Марказий Осиё
      • Ўзбекистон (Маҳаллий)
      • Афгонистон
      • Қирғизистон
      • Қозоғистон
      • Туркманистон
      • Тожикистон
    • Дунё
    • Пул
      • Бизнес
      • Иқтисодиёт
      • Молия
      • Крипто
    • Маданият
      • Кино
      • Китоб
      • Мусиқа
      • Шоу-бизнес
    • Лайфстайл
      • Аёллар саҳифаси
        • Фарзанд
        • Гўзаллик
        • Карьера
        • Маслаҳатлар
        • Мода
        • Рецептлар
      • Технологиялар
        • Архитектура
        • Гаджетлар
        • Илм-фан
        • Коинот
        • Медиа
      • Авто
      • Қўзиқорин
      • Саёҳат
      • Саломатлик
      • Таълим
        • Абитуриент
        • Инглиз тилини ўрганамиз!
    • Спорт
      • Футбол
      • UFC
      • Бокс
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Дунё

    Роберт Мугабе ва Зимбабве халқи тақдири

    Африкадаги энг ёши улуғ диктаторлардан бири Роберт Мугабе ҳокимиятдан кетганига қарийб бир йил бўлди. Шу давр оралиғида Зимбабведа қандай ўзгаришлар содир бўлди? Роберт Мугабе зимбабвеликлар учун ким эди? Бу саволларга «Дарё» колумнисти Жаҳонгир Эргашев жавоб беради.

    Зимбабве иқтисодиёти турғунликни бошидан кечираётганди. Диктатор Мугабенинг вафотини кутаётган мухолифат бу сафар «Қора доҳий» ҳокимиятдан кетади ва мангулик салатанатига йўл олади дея умид қилаётганди. Аммо ёши бир жойга бориб қолган доҳий, мухолифлари бахтига қарши, давлат тизгини ҳамон унинг қўлида эканини исботлаш мақсадида Зимбабвенинг сиёсий, иқтисодий, ижтимоий ҳаётига дахл қилувчи пишангларни юритаётганини кўрсатиб қўйди.

    Роберт Габриэль Мугабе: ҳокимият сари йўл

    Роберт Габриэль Мугабе 1924 йил 21 февраль санасида Солсбери – айни пайтдаги Хараре шаҳрида яқинидаги Кутане қишлоғида деҳқон оиласида дунёга келди. Ўша кезларда Зимбабве Жанубий Родезия деб юритиларди. У Буюк Британия ҳукмронлиги остида эди.

    Фото: Google Photos

    Ўрта мактабни тамомлагач, бошланғич синфларга муаллимлик қила бошлади. Жанубий Африкадаги Форт Хер университетида таҳсил олди. Кейинчалик Лондон университетига ўқишга кирди ва иқтисодиёт йўналишида бакалавр димпломини қўлга киритди.

    Фаолиятини ўқитувчиликдан бошлаган Мугабе секин-асталик билан, аммо изчил равишда ҳокимият вакиллари ўртасида назарга тушиб борди.

    1963 йилда Зимбабве Африка халқлари иттифоқи ташкилотининг бош котиби лавозимига сайланади. Жанубий Родезиядаги урушлар давомида иттифоқ раиси Ндабанинги Ситолени раҳбарлик лавозимидан четлаштирди ва ташкилот раҳнамосига айланади.

    1980 йилда Мугабе мамлакат раҳбарлигига ўтказилган сайловда ғолиб бўлди ва 1980 йил 18 апрель санасида мустақил Зимбабве давлатининг бош вазири этиб сайланди.

    1987 йилда Мугабе бош вазирлик лавозимига барҳам берди ва ўзинини Зимбабве президенти деб эълон қилди.

    Ташқи ва ички сиёсат

    Мугабе коммунистик мафкура асосига қурилган давлатлар билан ҳамкорлик қилди. Шимолий Корея, Хитой билан яқин алоқалар боғлашга уринди.

    Хавфсизлик тизимини кучайтириш мақсадида Шимолий Корея раҳбари Ким Сен Ир билан келишув имзолади. Шимолий Корея хавфсизлик хизмати ходимларини дўстона Зимбабве махсус хизматлари ходимлари малакасини оширишга юборди.

    Ички сиёсатда Мугабе қора танлилар устунлиги сиёсатини қўллаб-қувватлади. Шу сиёсати учун Африка қитъаси раҳбарлари орасида ҳурмат-эътиборга сазовор бўлди.

    Фото: Google Photos

    Ҳокимият тепасида қолар экан, аввал мухолифат қаршилигини бостирди. 1990 йиллардан бошлаб Willing seller, willing buyer дастурини юрита бошлади. Бу сиёсатнинг асосий мақсади Зимбабведаги оқ танли мулкдорлар ерини белгиланган қийматда ўз истагига кўра қора танли мулкдорларга сотишига кўндириш эди. Бу сиёсат остида қора ирқ вакиллари Зимбабведа юқори мавқега эга эканини кўрсатиб қўймоқчи бўлди. Бу сиёсат натижасида Буюк Британия ва Мугабе ҳукумати орасига совуқлик тушди. Минглаб оқ танли ер эгалари Зимбабведан қочиб кета бошлади.

    Мамлакат иқтисодиётида тушкунлик ҳолати бошланди. Гиперинфляция оқибатида дори-дармон савдоси тўхтаб қолди, шифохонлар ишламай қолди, ишсизлик кескин ўса бошлади. Марказий банк маҳаллий доллар қийматини пастлатди. Бу эса қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқарилишини 70 фоизга пастлатди. Ернинг учдан икки қисми эгасиз қолгани мулкдорларнинг янги вакиллари ерга қандай ишлов бериш кераклигини билмаслигини кўрсатиб қўйди. Мамлакат иқтисодиёти банкротлик ёқасига келиб қолди. Мугабе бу қийинчиликларга гўёки неоимпералистлар бошида турган Буюк Британияни айблашдан бошқа жавоб топиб бера олмади.

    Амалдаги ҳокимиятдан-да мудҳишроқ мухолифат

    Зимбабведа Мугабе ҳокимиятига қарши тура оладиган ягона мухолиф партия сифатида «Демократик ислоҳотлар ҳаракати» эътироф этилган, Ғарб эса уни ўзгариш ясай оладиган ягона партия дея атаётган эди. Аммо Морган Свангираининг «Демократик ислоҳотлар ҳаракати» зимбабвеликларнинг умид-истакларини амалга ошира олмаслиги ошкор бўлиб қолди.

    2008 йилги сайловнинг биринчи турида Свангираи Мугабени овозлар бўйича ортда қолдирди. Лекин тез орада Свангираи тарафдорлари таъқибга олиниши оқибатида Свангираи сайловнинг иккинчи турида қатнашишдан бош тортди. Мугабе 85,5 фоиз овоз эвазига яна ҳокимиятда қоладиган бўлди.

    Жанубий Африка Республикасининг мамлакатда юзага келган сиёсий инқирознинг олдини олиш борасидаги ёрдами билан Мугабе ва Свангираи келишувга эришди. «Демократик ислоҳотлар тарафдори» етакчиси Зимбабве бош вазирлиги мақомини қўлга киритди.

    Свангираи бош вазирликда қолар экан, иккиюзламачи сиёсатни дастак қилди. Мугабени қаноатлантириш мақсадида унинг яккаҳокимлигини кучайтиришга хизмат қилиш билан бир вақтда мухолиф партия етакчиси сифатида ваколати берган ҳуқуқларини Ғарбга сота бошлади. Бу иккиюзламачиликнинг энг олий даражадаги ифодаси эди. Свангираи юксак ғоялар билан ваъзхонлик қилса-да, ваколатидан фойдаланиб давлат мансабларига номзодлардан товламачилик йўли билан пул оларди. Бу ҳаракати билан у Мугабедан қолишмаслигини исботлаб қўйди. Халқ эса норози эди.

    2017 йили зимбабвеликлар «мухолифат» кирдикорларидан хабардор бўлгач, Свангираи сайловда қатнашмаслиги билан Мугабе ғалаба қозонишига ҳисса қўшди.

    Лакост гуруҳи G-40 ҳаракатига қарши

    Мугабе 93 ёшни қаршилади. У простата саратонидан азият чекар, бироқ фикрлаш аниқлигини унутмаган эди. У тез-тез Сингапурга бориб, муолажа олиб қайтарди. Оғир дардга чалингани аниқ бўлган вазиятда ҳокимият кимга ўтиши Зимбабве сиёсий доиралари учун энг оғриқли ва долзарб мавзу бўлиб қолди.

    Шу вазиятда Грейс Мугабе раҳнамолиги остидаги G-40 ҳаракати сиёсий маслакларини илгари сура бошлади. G-40 – Зимбабведа 40 ёшга тўлган авлод вакиллари уюшмаси. Грейс Мугабенинг бу мақсадини 40 ёш атрофидаги давлат ишчилари қўллаб-қувватлай бошлади.

    Роберт ва Грейс Мугабе.

    Роберт ва Грейс Мугабе.
    Фото: Google Photos

    Бошқа тарафдан Лакост номини олган Эмерсон Мнангагва раҳбарлиги остидаги гуруҳ биринчи хонимга рақобатчи бўлди. Мнангагва Жанубий Родезиядаги партизанлик уруши фахрийси сифатида етарли нуфузга эга эди.

    Икки томон ҳаракатларини кузатаётган, энг қудратли куч бўлмиш армия эса бетарафлик сақлаб турарди. Лекин бетарафлик узоқ давом этмади.

    Бош штаб раҳбари Константин Чивенга миллий озодлик ҳаракатида иштирок этмаган номзодни қўллаб-қувватламаслиги ҳақида баёнот берди. Бу мамлакатда янада иккиланиш ва хавотир ҳиссини кучайтирди. Мугабе эса қийин вазиятда «бўлиб ташла ва ҳукмронлик қил» сиёсатини амалга ошира бошлади.

    Константин Мнангагва зимбабвеликларнинг орзуларини амалга ошира оладими?

    2017 йилнинг 19 ноябрида қуролли кучлар қўмондонлиги Мугабе истеъфо беришини талаб қилди. Бошланиб кетган норозилик намойишларини қўмондонлик қўллаб-қувватлади. Аммо Мугабе ҳокимиятдан воз кечишни истамаётган эди.

    Норозилик намойишлари авжига чиқаётганига гувоҳ бўлган президент ахийри парламентга истеъфо бергани ҳақида мактуб йўллайди. Парламент 24 ноябрь куни Эмерсон Манангагвани қасамёдга келтирди.

    Мнангагва Зимбабве халқи учун янги давр бошланганини эълон қилди. Ислоҳотлар амалга оширилиши борасида ваъдалар берди. Аммо бу ваъдалар ёлғон эди. 2018 йилги сайловда демократик тамойилларга риоя этилмади. Янги раҳбар эски ҳокимият удумларидан фойдалана бошлади.

    Ёқилғи бўҳрони оқибатида минглаб одамлар Хараре кўчаларига намойишга чиқди. Қуролли кучлар намойишни куч ишлатиб бостирди. Намойишнинг кўплаб қатнашчиларини қамоққа олди, ўлдирди.

    Зимбабвеликлар демократик жамият қуриш учун Мугабени ҳокимиятдан четлатгани самара бермади. Иқтисодиёт издан чиқди. Халқаро валюта жамғарма ҳисоб-китобларига қараганда, инфляция даражаси 300 фоизни ташкил этмоқда.

    Қурғоқчилик натижасида очлик ҳукм сурмоқда. БМТнинг Озиқ-овқат дастури бўлими экспертлари тахминларига кўра, 2020 йилга бориб зимбабвеликларнинг 6 миллионга яқини – мамлакат аҳолисининг учдан бир қисми очликдан азият чекади.

    Соғлиқни сақлаш ва халқ таълими тизимлари ҳам издан чиқди. Шифокорлар гиперинфляция оқибатида зўрға кун кечирмоқда. Кўплари ишдан кетишга мажбур бўлмоқда. Ўқитувчилар эса касаба уюшмалари иттифоқи талаби билан ҳафтасига икки кун ишлаш тизимига ўтиб кетди.

    Фото: Google Photos

    Идаи циклони Зимбабве ва қўшни давлатларга қурғоқчилик олиб келди. Мамлакат аҳолиси ичимлик суви ва озиқ-овқат етишмаслиги туфайли очликни бошидан кечирмоқда.

    Мамлакатда клептократик тартиб ўрнатаётган янги раҳбар эса халқига «сабрли, бирдамли» бўлишдан бошқа чора таклиф эта олмаяпти.

    Яқин истиқболда Зимбабве ҳозиргидан-да ёмонроқ сиёсий талотўп исканжасига тушиб қолиши ҳеч гапмас. Бошқа соҳалар қатори қуролли кучлар ходимларига ҳам кун кўриш учун маош керак, лекин мамлакатда маош масаласи жуда қийин. Инқироз қуролли кучларни яна тараф алмаштиришга мажбур қилиши мумкин.

    Жаҳонгир Эргашев

    Муаллиф фикри таҳририят нуқтаи назаридан фарқ қилиши мумкин.

    06.12.2019, 18:43   Изоҳ (0)   56135
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Изоҳ (0)

    Кириш
    Жавоб қолдиринг Бекор қилиш

    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Сизнинг муаммоингиз ечими


    Илғор қурилиш технологиялари асосида қад ростлаётган Қуйи Чотқол ГЭС


    “Бизнесни ривожлантириш банки” бизнес учун қулай инновацион банк бўлишга интилмоқда


    UZTELECOM 10 Гбит/с тезликдаги уй интернетини фойдаланувчиларга тақдим этди


    Acıbadem шифохоналар тармоғида қон касалликларини замонавий даволаш усуллари: лейкоз ва бошқа касалликлар


    МКБАНК халқаро молия бозорида: Қозоғистон банкларидан 15 миллион доллар жалб қилинди


    Энг чуқур ғор, энг баланд кўприк ва энг сирли маскан – Наманганга борамиз


    “Ўзбекинвест” IUA аъзосига айланди ва Лондоннинг глобал суғурта бозорида ўз мавқеини мустаҳкамлади


    “Akkermann цемент” халқаро форуми: қурилиш материаллари соҳасидаги муаммолар кенг таҳлил қилинди


    Centrum Air янги Airbus A320neo — авиапаркидаги тўққизинчи самолётни қабул қилиб олди 


    Оқтепа Лавашдан “Кулгили нархлар”: севимли таомлар — ҳар бир позиция 10 мингдан 20 минг сўмгача бўлган махсус нархларда


    Chery газга ўтмоқда: кафолат тўлиқ сақланиб қолинади, ўрнатиш эса 31 майгача бепул! 


    InfinBANK Visa Direct орқали халқаро пул ўтказмаларига қўйилган лимитларни оширди 


    Абадий ишончлилик ва хавфсизлик: GWM соҳанинг янги стандартларини жорий этмоқда


    Ипотека Банк OTP Group ўзини ўзи банд қилганларга янги ипотека дастурини ишга туширди: ҳужжатларсиз, асаббузарликсиз, самарали натижалар билан


    Сўзлар аҳамиятга эга: TBC Bank 8 март табрикларини пулларга айлантириб, аёллар тадбиркорлигини қўллаб-қувватлади

     

    Тавсия этамиз

    “Икки хонали уй учун 715 млн сўмдан”. “Дарё”даги мақоладан сўнг пойтахт ҳокимлиги уйсиз қолган аҳолига хонадон сотиб олиш учун маблағ ажратди

    28 май, 21:15

    Будапешт фасадлари: санъат кўчада яшайди (фото)

    27 май, 10:00

    Гестапо ва КГБ хизматида бўлган бухоролик “штирлиц”

    26 май, 19:00

    Аёл овчилардан илғор самолётларга қадар — Украина рус Shahed’ларини қандай овлайди?

    19 май, 20:10
     
     
     

    Сўнгги янгиликларга ўтиш

    Хакерлар Оқ уй аппарати раҳбарининг телефонига бузиб кирди — WSJ 

    Дунё | 30 май, 11:15

    Ҳаваскорлар ўртасидаги футбол мусобақасида оммавий жанжал юзага келди (видео)

    Спорт | 30 май, 11:05

    Разведка Путин ҳарбий ёрдам учун Ким Чен Инга нима берганини аниқлади

    Дунё | 30 май, 10:58

    Миллиардлар сарфланган “Қизалоқ ва маймоқ” мультфильми қандай қилиб бутун дунёга машҳур бўлди?

    Кино | 30 май, 10:50

    Хитойлик парапланчи 8 минг метрдан ортиқ баландликдан сакраб омон қолди (видео)

    Дунё | 30 май, 10:42

    iPhone 16 модели 2025 йилда дунёдаги энг кўп сотилган смартфон бўлди

    Технологиялар | 30 май, 10:24

    Ўзбекистонда 5 йилда кибержиноятлар билан 1,9 трлн сўмдан ортиқ пул талон-торож қилинди

    Ўзбекистон | 30 май, 10:16
    Daryo About Us

    «Daryo» интернет-нашрининг (Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлиги (ЎзМАА, ҳозирги Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги) томонидан 13.03.2015 йил санасида 0944-сонли гувоҳнома билан оммавий ахборот воситаси сифатида рўйхатга олинган). Матнли материалларини тўлиқ кўчириш ёки қисман иқтибос келтиришга, шунингдек, фотографик, график, аудио- ва/ёки видеоматериалларидан фойдаланишга daryo.uz сайтига гиперҳавола мавжуд бўлган ва/ёки «Daryo» интернет-нашрининг муаллифлигини кўрсатувчи ёзув илова қилинган тақдирда йўл қўйилади. Чоп этиладиган баъзи маълумотлар 18 ёшга тўлмаган фойдаланувчиларга мўлжалланмаган бўлиши мумкин. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» МЧЖ, 2013–2025

    Ёш бўйича чеклов

    Хато топдингизми? Ctrl+Enter тугмаларини босинг

    • Фойдаланиш шартлари
    • Махфийлик сиёсати
    • Реклама
    Нимани қидирамиз?

    Sign In or Register

    Хуш келибсиз!

    Тизимга киринг ёки Рўйхатдан ўтинг.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Рўйхатдан ўтинг

    Рўйхатдан ўтганмисиз? Login.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Сизга парол электрон почта орқали юборилади.

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Матнда хато топдингизми?

    ×

    Раҳмат. Биз сизнинг хабарингизни олдик ва хатони имкон қадар тезроқ тузатамиз.