«Дарё» ўтаётган ҳафтада дунё матбуотида кенг ёритилган, кўпчиликнинг қизиқишига сабаб бўлган мақолалар шарҳига тўхталиб ўтади.
Навбатдаги ядро уруши 90 миллион одамнинг ёстиг‘ини қуритади
АҚШ ва Россия ўртасида ядро уруши бошлангудек бўлса, урушнинг дастлабки кунида 34 миллион инсон ҳалок бўлиши ҳақида ёзади The Independent нашри Принстон университети олимлари олиб борган тадқиқот натижаларига асосланиб.
Россия ва АҚШ ўртасидаги уруш давом этгудек бўлса, 90 миллион одам ҳалок бўлиши айтилмоқда. Бу кутилмалар Принстон университети олимларининг имитациявий модел асосида олиб борилган тадқиқотларидан келиб чиққан ҳолда очиқланди. Олимлар мазкур тадқиқотга АҚШ ва Россиянинг ядро қуролларидан фойдаланмаслик ҳақидаги битимидан воз кечаётгани туфайли қўл урган.
Тадқиқот натижалари 90 миллион одам ҳалок бўлишидан ташқари 57 миллион киши турли даражада жароҳатланиши ҳамда янада кўплаб одамлар турли касалликларга чалинишини кўрсатади.
Дунё харобазорга айланади, Европанинг ёқиб юборилиши NATO’нинг ҳам урушга киришига олиб келади.
Принстон университети олимларининг таъкидлашича, видеоимитация қуролли кучларнинг қўлланилиши, мақсадлар ва ҳолатларнинг реал воқелигига асосланган.
The Independent нашри Принстон университети олимларига агар урушни NATO бошлагудек бўлса, бунинг ҳам оқибатлари моделлаштирилганми, деган сўров юборди. Нашрда ёзилишича, изоҳ сўраб АҚШ мудофаа вазирлигига, Россия ва Буюк Британия элчихоналарига ҳам мурожаат юборилган.
Буюк Британия мудофаа тадқиқотлари қироллик институти илмий ходими Сем Дудин изоҳига кўра, Принстон университети томонидан моделлаштирилган сценарийнинг юз бериш эҳтимоли кам, чунки АҚШ 1950 йилдан бери Россия билан тўғридан тўғри урушга кириш сиёсатидан воз кечган, расмий Москва ҳам NATO билан урушга киришишни истамайди.
«Моделни оператив нуқтаи назардан олиб қарасак, Европадан интеграциялашган ҳаводан мудофаа қилиш тизимлари олиб ташлангандек хулосага келинади. Аслида бундай эмас. Қурбонлар сони ҳам кам. Бундан ташқари, Франциянинг ядро давлати экани, Буюк Британиянинг Фаслейндаги атом сув ости кемалари назардан қочирилган», – деб қўшимча қилади Сем Дудин.
Шундай қилиб, мазкур лойиҳа тўлиқ эмас. Буни Принстон олимларининг ядро урушига йўл қўймасликка чақириғи сифатида изоҳлаш мумкин. Урушга йўл қўймаслик эса ҳар бир жамият аъзосининг виждоний бурчидир.
Зеленский олигархлар имтиҳонидан ўта оладими?
Bloomberg нашрининг ёзишича, айни пайтда Украина президенти Владимир Зеленский олдида сайланганидан бери энг муҳим бўлган, ҳал этилиши лозим бўлган олигархлар масаласидаги имтиҳон турибди. Зеленский Украинада Путин Россияда бўлганидан-да машҳурроқ. Ҳозир Украинада ҳам, хорижда ҳам Зеленскийнинг обрўси масаласи ҳал бўляпти. Зеленский ҳақида гап кетар экан, барча калаваларнинг учи у президент этиб сайлангунга қадар ҳажвчи сифатида шоу олиб борган хусусий телевидение эгаси Игорь Коломойскийга бориб тақалмоқда.
Коломойский президент Порошенко даврида бой берган барча бойликларини қайтариб олиш ниятида. Коломойскийнинг қайтиши Зеленский учун катта зарба бўлади, чунки ёш президент Украинага янги ҳаёт беришни ваъда қилган.
Коломойский рус-украин можароси пайтида уруш ўчоқларида фаолият юритган кўнгилли гуруҳларни молиялаштириб, руспараст айирмачилар олға силжишини тўхтатиб қолган ва эвазига давлат активларидан янада кўпроғини қўлга киритишни мақсад қилган эди. Порошенко дастлаб Коломойскийнинг манфаатларини маъқуллаб, розилик берган бўлса, кейинчалик орадан ола мушук ўтиб, 2016 йилда собиқ президент киевлик украинларнинг аксари ўз омонатларини сақлайдиган Коломойскийга тегишли «Приватбанк»ни мусодара қилди.
Украина ҳукумати бунинг учун 6 миллиард доллардан кўпроқ маблағдан айрилди. Аммо аксар хорижлик молиявий институтлар мазкур қадамни олқишлади. Украина миллий банки Коломойский 5,5 миллиард доллардан кўпроқ маблағни ўзлаштириб юборганини даъво қилиб чиқди. Айбнома АҚШнинг Kroll тадқиқот компанияси томонидан олиб борилган суриштирувда ўз тасдиғини топди.
Коломойский (бир қатор мамлакатлар фуқаролигига эга) ўз фуқароларини хорижликларга топшириб қўймайдиган Исроилга бекинди. Исроилда турганида бойлигини қайтариб олиш мақсадида Украина ҳукуматига қарши даъволар бошлади. Порошенко ҳокимият тепасида турган кезларда унинг нияти амалга ошмас эди. Бироқ Зеленский сайланишининг оқибати ўлароқ Киев суди Коломойский фойдасига қарор чиқарди ва олигарх 21 апрель санасида Украинага қайтиб келди.
Бу орада банкни миллийлаштириш тарафдори бўлган Валерия Гонтарева билан ғалати ҳодисалар юз бера бошлади. Гонтарева июль ойида Коломойскийдан таҳдидлар битилган хатлар ола бошлагани ва ўзини ҳимоя қилиш мақсадида Лондонда яширинишга мажбур бўлгани ҳақида баёнот берди. Август ойида Гонтаревани Лондонда машина уриб юборди ва у касалхонага тушиб қолди. Душнаба куни эса Гонтареванинг Киевдаги уйи ёниб кетди. Мазкур воқеаларда аёл Коломойскийни айблаётган бўлса, миллиардер бунда иштирокиини рад этмоқда. Бу орада миллий банк Гонтарева ва ислоҳотлар тарафдорларига қарши қаратилган ҳар қандай террорни қоралаб баёнот билан чиқди.
Коломойский Украинага қайтиб кегач, Зеленский кабинетида илиқ кутиб олинадиган меҳмонга айланган. Мазкур воқеаларни кузатиб борар экан, The Financial Times нашри сешанба куни Зеленский «Приватбанк» масаласида Коломойский билан келишув имзолади деб хабар тарқатди.
Бу Зеленский обрўсига жиддий хавф солмоқда. Ҳозирча янги президентга омад кулиб боқмоқда. Буғдойнинг юқори ҳосили Украина иқтисодиётини юксалтирмоқда, Европа Иттифоқи судининг қарори туфайли унинг Россия билан энергетика масаласидаги ишлари, Москва билан асирларни айирабошлаш ва шарқдаги вазиятни тинч йўл билан ҳал этиш имконияти ошгани унинг обрўини оширди.
Зеленский эришган ютуқлари соясида Коломойский масаласи қолиб кетади деб ўйлаётган бўлса, бу хато фикр бўлади. Агарда Зеленский Коломойский билан келишувга эришгудек бўлса, бутун украиналиклар ва хорижликлар олдида обрўсини тўккан ва унинг иш дастури ҳам олдинги президентларникидан фарқ қилмаслигини исботлаган бўлади.
Зеленский, ўз навбатида, Коломойский масаласида эҳтиёткорроқ бўлиши, Гонтарева иши адолатли ҳал этилишига эришиши керак. Аксинча бўлса, Зеленский ҳам олдинги президентлар каби кети тоза бўлмаган давлат раҳбари сифатида ном чиқариши ҳеч гап эмас.
АҚШ университетларини АҚШга адовати бор мамлакатлар молиялаяптими?
АҚШда нашр этиладиган Breitbart нашри ўзининг шов-шувли видео лойиҳалари билан танилган «Клерион лойиҳаси» маърузасини чоп этди. Маърузада «Клерион лойиҳаси» томонидан тадқиқ этилган Америка университетларининг хориж маблағи ҳисобига молияланишини очиқлайди.
АҚШ маориф тизимига улкан маблағ ўтказиб келаётган давлатлар рўйхатининг юқорисида Қатар турибди. Қатар террорчиликка қарши курашиб келаётган мамлакат саналса-да, унинг ҳукумати ўз ҳудудидан террорчи ташкилот ҳомийлари ва тарафдорларига бошпана бериб келади. Қатар АҚШнинг 28 университетига улкан маблағ – 1,4 миллиард доллар ўтказган. Лекин мазкур миқдор очиқланган маблағнинг барчаси эмас (очиқланмаганлари қанча бўлиши мумкин?). «Клерион лойиҳаси» директори Райан Мауронинг айтишича, ошкор этилган маблағ айсбергнинг бир учинигина кўрсатади. Мисол учун, Эрон режимига қарашли бўлган Алавий фонди Америка университетларига маблағ ўтказиб келган. Мазкур фонд АҚШда жойлашган бўлса-да, унинг Эрондан келаётган пул маблағи бор ва бу ташкилот кримида қайд этилмаган.
Райан Мауронинг фикрича, «Биродар мусулмонлар» ташкилоти билан боғлиқ айрим террорчи ташкилотлар ўтказаётган маблағ ҳам ҳисобга олинмаган.
«Клерион лойиҳаси» АҚШ университетларига энг кўп маблағ ажратган давлатлар рўйхатини келтиради. Рўйхатда Қатардан кейинги ўринда Хитой (87 олий таълим муассасасига 680 миллион доллар), Саудия Арабистони (63 университетга 649,9 миллион доллар), БАА (32 университетга 230,9 миллион доллар), Россия (13 университетга 99 миллион доллар), Кувайт (14 университетга 65,7 миллион доллар), Ироқ (тўрт университетга 44 миллион доллар), Туркия (15 университетга 37,7 миллион доллар), Ливан (5,7 миллион доллар), Покистон (беш университетга 4,8 миллион доллар), Венесуэла (икки университетга 3 миллион доллар), Сурия (Жон Хопкинс ва Гарвард университетига 1 миллион доллар) турибди. Бу ўтказмаларнинг барчаси 2017 йилдан кейин амалга оширилган.
Райан Мауронинг фикрича, ўтказмалар АҚШ миллий хавфсизлигига жиддий тадиди бўлиши мумкин. Масалан, Хитой ҳукумати университетларга молиявий маблағ берар экан, университетларда конфуцийлик муассасаларини тузишни кўзлайди. Бу эса университет талабаларининг онгини шакллантириб, мафкуравий уруш олиб боришга тайёрлайди. Натижада улар келажакда Хитой сиёсатини дастаклай бошлайди.
Бошқа рақиб давлатлар ҳақида гап кетганда ҳам шуни айтиш мумкин. Чет мафкураси таъсирига тушганлар уларнинг фикрларини қувватлайди, тадбирлар уюштиради, ўз фикрларини газета ва журналларда чоп этади.
Постсовет республикаларидаги демократик ҳаракатларга АҚШ қандай ёрдам бера олади?
Собиқ Шўро республикаларида демократик кучларнинг фаолияти кенгайиб бормоқда. 1991 йилдан бери сиёсий тизимини қайта қураётган Грузия ва Украина демократик тамойилларни барпо этишда анча муваффақиятларга эришди, Арманистондаги халқ ҳаракати ислоҳотлар амалга оширилишига куч берган бўлса, Молдовада ҳукумат демократик ислоҳотларни изчил давом эттирмоқда, деб ёзади АҚШда чоп этиладиган The National Interest нашри. Аммо, мақола муаллифининг фикрича, бу мамлакатлар демократик ислоҳотларни Ғарб ёрдамида амалга оширса, янада яхшироқ натижаларга эришиши мумкин эди.
Полиция қаршилигига қарамай, Москвада мунтазам содир бўлаётган норозилик намойишлари ва 8 сентябрда Москва шаҳар думасига ўтказилган сайловда кремлпараст ҳукмрон партия мағлубияти постсовет тизимларининг айримларида авторитар бошқарув тизимининг ўзини оқламаслигини кўрсатмоқда.
Россияда сўнгги пайтларда ҳайратланарли ҳодисалар юз берди. Аҳоли даромадининг пасайиши, халқчил бўлмаган пенсия ислоҳоти ва икки ҳарбий авария (Северодвинскдаги портлаш ҳамда Уралдаги «Маяк» заводида радиоактив моддалар тарқаб кетиши) оқибатида Москвада сўнгги етти йилда кузатилган энг оммавий норозилик намойишлари юз бермоқда. Путиннинг мамлакатдаги обрўси кун сайин тушиб бормоқда.
Демократик интилишлар бошқа постсовет мамлакатларида ҳам кучайиб бормоқда.
Украинада демократик сайлов натижасида Владимир Зеленский ҳокимият тепасига келди. Июнь ойидаги сайловда Зеленскийнинг «Слуга народа» (Халқ хизматкори) партияси мустақилликдан кейин кузатилмаган шаклда якка ўзи ғалаба қозонди. Зеленский жамоаси қонун устуворлиги ва иқтисодиётинг соғломлиги учун аллақачон ҳал этилиши керак бўлган ислоҳотларни бошлаб юборган. Депутатлар дахлсизлиги бекор қилинди. Зеленский ўз олдига қўйган вазифалардан бири ўлароқ зарарига ишлаётган давлат корхоналарини хусусийлаштирмоқда ва қишлоқ хўжалиги ерлари бозорини яратмоқда.
Болтиқбўйи республикалари – Латвия, Литва ва Эстония катта муваффиқиятларга эришиб, Европа Иттифоқи ва NATO альянсига киришга муваффақ бўлди.
Молдовада собиқ коммунистик партия ва Европага хайрихоҳ кучлар коалицияга киргани ҳайратланарли. Улар мамлакатда коррупция балосини йўқотиш учун бирлашди. АҚШ ва Европа Иттифоқи янги ҳукуматни дастакламоқда. Қизиғи, расмий Кремл ҳам янги ҳукуматга хайрихоҳ.
Ғарб бу давлатларни қўллаб-қувватлар экан, улар демократик ислоҳотлар борасида янада кўпроқ ютуқларга эришиши мумкин. Қувонарлиси, у мамлакатларда авторитар ҳокимият бошқаруви обрўсизланиб бўлди.
Осиё минтақасидаги посцовет мамлакатларидаги сиёсий жараёнларга у мамлакатлардаги ислоҳотлар ижобий таъсир қилишини кутиш мумкин. Аммо бу ҳозирча шубҳа остида.
Жаҳонгир Эргашев тайёрлади.
Изоҳ (0)