«Дарё» колумнисти Евгений Скляревский Тошкент четидаги маиший чиқиндиларни йўқ қилиш полигонида бўлиб қайтди. Қуйидаги мақолада у ўз таассуротлари билан ўртоқлашади.
Тошкентда чиқиндиларни йўқ қилиши жараёни билан танишишга муваффақ бўлдим. «Махсустранс»нинг ва бошқа муқобил хусусий компанияларнинг барча машиналари (улар жами 485 дона) ўзига бириктирилган ҳудуддаги чиқиндини ташиб чиқиб бўлгач, учта қайта юклаш пунктидан бирига йўл олади. Бу пунктларда чиқиндилар конвеерга тўкиб олинади ва қисман саралангач, зичланиб, ҳажми 10 куб метр бўлган цистерналарга ортилади. Сўнгра цистерналар гидравлик кўтаргич ёрдамида шатакчиларга уланади ва Оҳангарондаги маиший чиқиндиларни йўқ қилиш полигонига жўнатилади. Полигон «Роҳат»дан 22 километр масофада жойлашган, агар қайта юклаш пунктларидан бошлаб ҳисобланса, унда масофа ўртача 45 километр чиқади. Бир кунда шатакчи машиналар тўрт марта бориб келади.
Чиқиндиларни йўқ қилиш корхонаси директори Рафаэль Бекмуллиннинг айтишича, полигон 1966 йилдан буён ишламоқда. Авваллари Қуёшли (ҳозирги Ипподром орқасида) ҳамда Ҳасанбой посёлкаларида шаҳар чиқиндихонаси бўлган. Лекин улар тўлиб бўлган ва шаҳарга жуда яқин жойлашган эди, шу сабабли ҳам анча олдин ёпилган.
Оҳангарондаги полигон ўрнида чуқурлиги 18 метрли катта хандақ бўлган ва айнан шу ерга чиқиндиларни кўмишга қарор қилинган. Хандақ ҳам аллақачон тўлган ва полигон учун ажратилган 59 гектар жой ҳам 99 фоизга тўлиб бўлган. Бутун эксплуатация муддати давомида полигонда жами 20 миллион куб метр чиқинди кўмилган.
Биз чиқиндихонадан икки километр нарида туриб суҳбатлашдик. Лекин чиринди ва тутаётган пластикнинг бад бўйи кучли сезилиб турибди. Ахлатхона устида бир неча жойда қора тутун кўтарилмоқда. Муаммо шундаки, чириш жараёнида биологик чиқиндилар ўз-ўзидан қизийди ва ёнувчан модда – метан ажратиб чиқаради. У эса ёнади ва чўғланади. Ёнаётган жойни ҳаводан тўсиб қўйиш учун у ерга мунтазам қум сепиб туришга тўғри келади. Лекин аланга яна бошқа жойда пайдо бўлаверади ва шу сабабли ҳавода доим тутун ва ачқимтир ҳид бўлади.
Кўмиш деярли кўплаб мамлакатлар учун стандарт бўлган технология бўйича бажарилади: 2 метр баландликдаги ахлат уюми устидан 40 сантиметр қалинликда тупроқ тўкилади, кейин яна 2 метр ахлат ташланади ва устидан яна 40 сантиметр тупроқ тортилади. Мазкур тупроқ қатламлари ёнувчан метан ташқарига чиқишининг олдини олиш учун зарур.
Ҳозирги полигон тез орада эксплуатациядан чиқарилади ва ёпилади. Устидан тупроқ билан бекитиб юборилади. Унга яқин жойда Корея Республикаси кўмагида 30 гектар майдонни эгалловчи янги полигон очилиши режалаштирилмоқда. Замонавий технологиялар қўлланиши эвазига унинг сиғими каттароқ бўлади. 40 сантиметр баландликдаги ахлат уюми 50 тонналик ер текислайдиган ғалтак машина билан босиб зичланади. Бу эса чиқинди уюми ҳажми 2/3 қисмга қисқаришига ва метан ажралиб чиқиш йўллари тўсилишига хизмат қилади. Қатламларнинг ораси эса махсус плёнка билан ажратиб қўйилади. Шунингдек, метанни хўжалик мақсадларида ишлатиш ҳамда электростанция эҳтиёжига йўналтириш лойиҳалари ҳам мавжуд. Янги полигон заҳарли моддалар сувга ва тупроққа тушишини истисно қилади.
Ахлатхона ҳудудида (у ерни оддий қилиб полигон дейишади) ҳаво ва ерости сувларининг ифлосланганини текширувчи датчиклар ўрнатилган. Ҳозирча СЕС меъёрлари бўйича белгиланган рухсат этилган чегаравий концентрациялардан четга чиқилгани йўқ. Ахлатхона яқинидан оқиб ўтган ариқдан итлар сув ичмоқда, демак, у ичишга яроқли. Полигон ходимлари эса қудуқдан сув ичишмайди, ундан фақат томорқани суғориш ва бошқа техник мақсадларда фойдаланишади.
Полигоннинг ўзида ҳар бир кириб келаётган цистернали машинани қўлларида қоп ва махсус илгаклар билан ўнлаб одамлар кутиб олади ва тўхташи билан унга ташланиб, ичидаги пластик, латта-путта ва қоғоз сингари қайта ишлашга топширса бўладиган нарсаларни саралаб олади. Бу ишларнинг ҳаммаси ахлат уюми ичида, иссиқда, чўғланиб тутаб турган жойлар олдида содир бўлади. Йиғиб олган чиқиндиларни улар яқин орада жойлашган иккиламчи хомашё қабул қилиш пунктларига топширади.
Ахлат уюмининг асосий қисми – эски полиэтилен пакетлар. Улар кўп йиллар давомида чиримайди. Биламизки, бундай пакетларни қўллаш аста-секин чекланмоқда, супермаркетларда бундай пакетлар пуллик бўлган. Бошқа тарафдан қараганда, авваллари бўлгани сингари, ахлатни пақирда олиб чиқиб тўкиб юборишдан кўра ҳозиргидек шундай пакетларга жойлаб ташлаш гигиеник жиҳатдан ма’қулроқдир. Умид қиламизки, олимлар жуда тез чирийдиган шундай материални тез орада ихтиро қилади.
Чиқиндиларни қайта ишлашга ихтисослашган олтита завод қурилиши режалаштирилган. Лекин муаммо шундаки, бундай заводлар аввалдан саралаб, тайёрлаб қўйилган чиқиндиларни қайта ишлайди. Бу эса бизда муаммоли ҳолатдир. Биз ҳали хорижликлар сингари ўз чиқиндиларимизни аввалдан саралаб, кейин ташлашни одат қилмадик.
Лекин ҳозир ҳам чиқинди ташлаш жойларида қоғоз ва пластик идишларни ташлаш учун алоҳида-алоҳида контейнерлар ўрнатилганини кўриш мумкин. Келинг, ишни шу арзимаган нарсалардан бўлса-да, бошлайлик. Тошкентликлар томонидан чиқарилаётган чиқинди ҳажми йилига 5–7 фоизга кўпаймоқда. Ўз ахлатимизга ботиб кетмаслик учун эса, уни қайта ишлашни қўллаб-қувватлаш йўлида пешвоз чиқишимиз даркор. Бунинг учун чиқиндини аввалдан саралаб ташлаш орқали ёрдам беришимиз мумкин.
Муаллиф фикри таҳририят нуқтаи назаридан фарқ қилиши мумкин.
Изоҳ (0)