Кунда-кунора маҳаллий ОАВда атом электр станцияси қурилиши ҳақида янгиликлар чиқиб турибди. Ўқувчилар АЭС қурилишига кўникди аниқроғи, кўнди. Эҳтимол бу ростдан ҳам бизни арзон ва доимий электр энергия билан таъминловчи тўғри танловдир. Аммо шунга қарамай ҳар биримизда савол туғилиши табиий – нега Қуёш ёки шамол эмас, атом станцияси? «Дарё» колумнисти Евгений Скляревский бу борада ўз мулоҳазаларини ўртоқлашади.
Эслатиб ўтаман, «Troll.uz»нинг машҳур муаллифи «Бизда йилнинг 300 куни қуёшли, аммо биз атом электр станцияси қурамиз» деб кинояли пост қолдирган эди. Биз яқинда бориб келган Германияда камдан кам жойлардагина шамол электр станцияларсиз жойларни кўрамиз. Германия энергетик бурилиш концепциясини қабул қилган бўлиб, унда углеводород ва ядро энергетикасидан фойдаланишдан босқичма-босқич воз кечиш ва уларнинг манбаларини қайта тиклашга қаратилган.
Мазкур концепция доирасида мос равишда 2020 йилда муқобил энергия олиш миқдорини 35 фоизгача, 2030, 2040 ва 2050 йилларга келиб 50, 65, ҳаттоки 80 фоизгача ошириб боришни режа қилган. 2019 йил бошларидаги маълумотга кўра, ишлаб чиқарилаётган электр энергиясининг 40 фоизи фоизи Қуёш ва шамол энергиясига тўғри келгани бу ишга режа қилингандан ҳам фаолроқ киришилганини билдиради.
Нима учун Германияда бу ишлар амалга ошмоқда-ю, бизда тикланувчи энергияга ўтиш қийин кечмоқда? Бу саволларимга москвалик ҳамкасбим Александр Милицкий қуйидагича жавоб берди:
1. Кучланиш даражасига мос равишда жуда қиммат, АЭС ва ИЭСдан икки баробар қимматга тушади. Европада оммавий қурилишига асосий сабаб Яшиллар партиясининв фаол босими ва таъсири ҳисобига;Жавоблар тахминан мана шундай. Иқтибос тугади. У гўёки экологик электр манбаларини асосли равишда рад этди. Аммо (сиз тасодифларга ишонасизми?) ўша оқшом биз Facebook’да бу саволни муҳокама қилаётганимиздаёқ депутат ва сенаторлар Олий Мажлиснинг ялпи йиғилишида «Тикланувчи электр энергияларидан фойдаланиш тўғрисида»ги қонунни қабул қилди. Экспертларнинг хулосасига кўра, тикланувчи энергия манбалари қуввати 51 миллиард тонна нефтга тенг эквивалентда, техник имкониятлари эса 182,32 миллиард тонна нефтга тенг экан. Бу кўрсаткичлар ҳозирда қазиб олинаётган энергия манбаларини уч баробарга тежашга олиб келар экан. Аммо ҳозирги вақтда бу салоҳиятнинг 0,31 фоизидангина фойдаланилмоқда.2. Мазкур энергия манбалари одамлар эҳтиёжига қараб эмас, балки шароитга қараб кучли ишлаб чиқилади. Масалан, Қуёш чарақлаб турганда кўпроқ ва айнан электр энергиясига талаб ортган қишнинг қоронғу булутли кунларида камроқ ишлаб чиқилади. Шамол электр станциялари ҳақида гапирмай қўя қолай;
3. Саноат даражасидаги эҳтиёжни қондириш учун муқобил манбалар орқали арзон ва таъсирли энергия миқдорини тўплаш ҳозирги кунда иложсиз;
4. Исталган вақтда шароит ўзгариши билан (булутли ҳаво, тунда, шамол сусайганда) йўқотилган кучланишни қоплаш учун тезда ўзгартириш мумкин бўлган манбалар зарур. Булар ИЭС ва кам даражада ГЭСлардир. Муқобил энергия манбаларига ишлаб чиқаришга учун шатоит бирданига йўқолганда ИЭС ва ГЭСлар уларга ўрнатилган кучланиш миқдоридаги электрни қоплаб бера олиши керак. Мана шу туфайли икки марта оворагарчилик ва 7/24 ишлолмайдиган дублёр станцияга икки баробар харажат кетади;
5. Булар ёрдамида фақат Қуёш чарақлаб ва шамол эсиб турганида ИЭСга сарфланаётган газни озгина тежаб олиш мумкин холос;
6. Шу учун ҳам жуда катта майдонлар керак. Чўллар бўлса-ку майли, аммо аҳоли яшайдиган жойларда бу мумкин эмас ёки жуда қиммат;
7. Хизматлар ҳам қимматга тушади. Қуёш панелларини чанглардан доимо тозалаб туриш талаб этилади, бўлмаса уларнинг энергия ишлаб чиқариш қуввати икки баробарга, ҳатто ундан кўпга тушиб кетади. Ҳа, катта шаҳар эҳтиёжини қондирмоқчи бўлсак, ундан-да катта майдондаги панелларни тозалашга тўғри келади;
8. АЭСга келсак, у арзон ва узлуксиз энергияни 7/24 тарзида камчиқим таъминлаши мумкин. У узлуксиз равишда эҳтиёжни қоплар даражадаги энергияни ишлаб чиқа олади ва эҳтиёж кўтарилганида ТЭСлар орқали бошқарилиб турилади.
Янги қонун энергия ишлаб чиқарувчиларга имтиёз тарзида мулк солиғидан озод қилиниши ва тикланувчи энергия ишлаб чиқариш учун қурилажак ердан (кучланиш 0,1 мВт ва ундан катта бўлса) ер солиғидан 10 йилга озод қилиниши билан енгиллик беришни назарда тутади. Бундан ташқари, тикланувчи энергия манбаларини ишлаб чиқарувчи давлат рўйхатидан ўткан кундан бошлаб 5 йилгача барча турдаги солиқлардан озод қилиниши ёзилган. Бу қарор экологик энергия ҳақидаги барча саволларга берилган жавобдир.
Сўзим охирида Берлин келажакка бардошлиликни ўрганиш институти томонидан тайёрланган презентация суратини бўлишмоқчиман. Фотодаги фермерлар шамол электр станцияларига қарши курашмоқда деб ўйлайсизми? Аксинча, улар электр энергияси савдосидан улуш олувчи тадбиркорлардир.
Мазкур тур #UzWaterAware лойиҳаси доирасида, Европа Иттифоқи ҳомийлигида Марказий Осиё экологик ҳудудий маркази томонидан амалга оширилганини эслатиб ўтамиз. #UzWaterAware лойиҳасининг миллий ҳамкори Ўзбекистон сув хўжалиги вазирлигидир.
Муаллиф фикри таҳририят нуқтаи назарига мос келмаслиги мумкин.
Изоҳ (0)