Ўзбекистонда ҳар йили таълим соҳасига давлат бюджети маблағининг 35 фоизга яқин қисми йўналтирилади. Таълим ва тиббиёт муассасалари бўйича ташкил этилган мақсадли жамғарма маблағларини ҳам инобатга олса, бу кўрсаткич янада ортади. Хўш, бу кўпми ёки оз, ундан қандай самарали фойдаланиш мумкин, бошқа давлатларда аҳвол қандай? Олий Мажлис Қонунчилик палатаси депутати Абдурашид Абдуқодиров бу борадаги фикрларини «Дарё» билан ўртоқлашди.
Ўрганишлардан маълум бўлдики, кўплаб ривожланган давлатларда таълим соҳасига давлат бюджетидан ажратилаётган маблағнинг улуши биздаги кўрсаткичдан бир неча, ҳатто ўн баробарга яқин фоизга камроқ улушни ташкил этади. Бироқ, ушбу давлатларда таълим сифати биздагидан анча юқори ҳамда муаммолари ҳам камроқ.
Ўзбекистон таълим соҳасига ажратаётган бюджет маблағлари улуши юқорилиги бўйича биринчи ўнталикда турса, у ҳолда нима учун бизда таълим сифати юқори эмас, нима учун таълим тизимида муаммолар кўп деган мантиқий савол туғилади.
Гап шундаки, сўнги 65 йил давомида Ўзбекистон аҳолисининг сони 4,5 баробарга кўпайган (аксарият Европа давлатлари аҳолиси эса бу даврда атиги 20-40 фоизга ошган холос, айрим давлатлар аҳолисининг сони умуман ўзгармаган ҳам). Иккинчидан, мажбурий бепул таълим билан қамраб олинган талаба-ўқувчиларнинг жами аҳоли сонига нисбатан улуши ривожланган давлатларда 7-10 фоизни ташкил этгани ҳолда, бизда 21-22 фоизни ташкил этади (масалан, Россияда 2016 йилдаги ўқувчиларнинг жами аҳолига нисбатан улуши 10 фоизга яқинни ташкил этди).
Таълим сифати юқори бўлган давлатларда соҳада хусусий сектор улуши 20-40 фоизни ташкил этса, Ўзбекистонда бу кўрсаткич атиги 0,3 фоиздан иборат! Бундан ташқари, мактаб автобуслари каби хизматларнинг умуман йўқлиги мактабларга ўқувчиларнинг, айниқса ноқулай об-ҳаво шароитларида қатнашларида қийинчиликлар туғдирмоқда. Мингдан ортиқ мактаблар жами 100-180 нафар ўқувчи ўқиётгани ҳолда фаолият олиб боришга мажбур.
Бундай мактабларнинг битта синфида ўртача 8 дан 20 нафаргача ўқувчи ўқигани ҳолда асосан марказларга яқин мактабларда эса битта синфда ҳатто 48-50 нафаргача ўқувчилар таълим олмоқда. Икки сменали мактаблардаги дарс машғулотларининг кечки соат 19:00 га яқин тугаётганлиги эса, айниқса, ўқувчилар учун қатор нуқулайликлар туғдирмоқда.
Кўпгина ривожланган давлатларда таълим муассасаларидаги ўқув жараёнини ташкил этишда сарфланаётган маблағларининг иқтисодий самарадорлигига эришишга ҳаракат қилинади. Жумладан, ўқув йилининг бошланиши ва таътил кунлари таълим мақсадидан, ташкилий масалалар ҳамда иқлим шароитидан келиб чиқиб белгиланади. Худди шу қоидалар ўқув соатларининг давомийлигига ҳам таъсир қилади. Шунингдек, бу давлатларда ота-оналар бадали ҳисобига мактаб автобусларининг жорий этилганлиги ўқувчиларга қулайлик яратиш билан бирга, мактабларнинг кам сондаги ўқувчилар билан фаолият олиб боришини олдини олишга ҳам хизмат қилган.
Таълим тизимидаги мавжуд муаммоларни фақат давлат бюджет маблағлари улушининг ошириш ҳисобига ҳал этиш бошқа муҳим ижтимоий соҳаларга ажратилаётган маблағ улушларининг камайишига олиб келади. Бу эса бошқа соҳаларда яна янги муаммоларнинг пайдо бўлишига олиб келади. Шунинг учун энг тўғри йўл таълим соҳасига йўналтирилаётган маблағларининг иқтисодий самарадорлигини ошириш, бунда ички имкониятлар, мавжуд шарт-шароитлардан имкон қадар тўғри ва самарали фойдаланиш, соҳадаги хусусий секторнинг муваффақиятли фаолиятини таъминлаш зарур.
Бундан ташқари, хорижий тажрибадан фойдаланиш, таълим олувчиларга транспорт тизимини зарур аҳоли вакиллари учун бепул асосда фаолият кўрсатиш шарти билан йўлга қўйиш ҳам миллиардлаб маблағларни тежалиши ҳамда янги иш ўринлари пайдо бўлишига олиб келади.
Бугунги кунда оммавий ахборот воситаларида кенг ёритилаётган ҳамда ижтимоий тармоқларда, жамоатчилик орасида кенг муҳокамаларга сабаб бўлаётган таълим тизимига оид, жумладан, ўқув йили бошланиши ва тугаши, таътил муддатларининг, дарс машғулотларининг давомийлигини ўзгартиришбўйича тайёрланган таклифлар юқоридаги каби мулоҳазалардан келиб чиқиб тайёрланган.
Республикадаги 5,5 миллионга яқин ўқувчининг 2,5 миллионга яқини бошланғич синфларда, жумладан, 1-синфда 630 мингдан зиёд ўқувчи ўқимоқда. Уларнинг ярми қишлоқ ҳудудларига тўғри келади. Кўплаб қишлоқ ҳудудларидаги ички йўлларнинг ҳолати мутлақо талабга жавоб бермайди, транспорт хизмати ҳам яхши йўлга қўйилмаган. Асосан кўмир билан иситишга мослашган қишлоқ мактабларига берилаётган кўмир сифати ва миқдори ҳам биноларнинг талаб даражасида иситилишига йўл бермайди.
Ана шундай ички йўллардан 2-3 километр масофадан яхши иситилмаган (синф хонасидаги ҳарорат 10 даражадан ҳам паст бўлган ҳолатларни ҳам учратганман) мактабларга қиш мавсумида миллионлаб бошланғич синф ўқувчилари пиёда қатнаб ўқимоқда.
Агар бир йилда атиги 2,5-4 фоиз ички йўллар таъмирланиб қурилаётганлиги, қишлоқ ҳудудларида ҳам сифатли транспорт хизматини ташкил этиш ҳамда минглаб мактабларни талаб даражасида иситилиши, ёритилиши учун, айнан юқумли касалликлар кўп тарқаладиган қишки мавсумда ўқувчиларининг саломатлигини сақлаш, тиклаш учун триллионлаб сўм маблағ ҳамда бир неча йил талаб этилади.
Умуман, таълим соҳасида катта маблағлар талаб этиладиган кўплаб муаммоларнинг мавжудлигидан, шунингдек, қиш мавсумида, исиқлик ва электр энергиясига бўлган эҳтиёж, талаб ҳар доим юқори бўлишидан ҳамда тежаладиган 20-30 миллиард сўм маблағлардан таълим соҳасидаги бошқа долзарб масалаларни ҳал этишда фойдаланишни назарда тутиб, ушбу таклифлар тайёрланган.
Қайд этиш жоизки, таълим сифати, мактабларнинг моддий-техника базасини яхшилаш, ўқитувчиларнинг фаолияти самардорлигини ошириш ҳамда уларнинг жамиятдаги мавқе-мақомини кучайтириш, таълим тизимидаги ноқонуний ҳолатларни олдини олиш ва уларга барҳам бериш, ота-оналарнинг таълим жараёнидаги иштироки ва масъулиятини кучайтириш каби бир қатор масалаларга оид 20 га яқин таклиф ишлаб чиқилмоқда.
Изоҳ (0)