• Профилга Кириш
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
O'zbekcha
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
    • USD12557.56
    • RUB159.44
    • EUR14809.13
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Тошкентда
      +29°C
      • Андижон
      • Қарши
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Фарғона
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Термиз
      • Наманган
      • Тошкент
      • Навоий
      • Тошкент вил
      • Нукус
      • Урганч
    • Daryo
      • Интернет-нашр
      • Таҳририят
      • Алоқа маълумотлари
      • Фойдаланиш шартлари
      • Махфийлик сиёсати
      • Янгиликлар архиви
    • Реклама
    • Ижтимоий тармоқлар
      • Instagram | Расмий
      • Instagram | Лайфстайл
      • Instagram | Спорт
      • Facebook | Расмий
      • OK | Расмий
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Рус тилида
      • YouTube | Daryo Глобал
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • Ўзбекистон
      • Бошқалар
      • Навоий
      • Тошкент вилояти
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Қашқадарё
      • Сурхондарё
      • Хоразм
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Наманган
      • Фарғона
      • Aндижон
      • Қорақалпоғистон
      • Тошкент ш.
      • Меҳридарё
      • Об-ҳаво
    • Марказий Осиё
      • Ўзбекистон (Маҳаллий)
      • Афгонистон
      • Қирғизистон
      • Қозоғистон
      • Туркманистон
      • Тожикистон
    • Дунё
    • Пул
      • Бизнес
      • Иқтисодиёт
      • Молия
      • Крипто
    • Маданият
      • Кино
      • Китоб
      • Мусиқа
      • Шоу-бизнес
    • Лайфстайл
      • Аёллар саҳифаси
        • Фарзанд
        • Гўзаллик
        • Карьера
        • Маслаҳатлар
        • Мода
        • Рецептлар
      • Технологиялар
        • Архитектура
        • Гаджетлар
        • Илм-фан
        • Коинот
        • Медиа
      • Авто
      • Қўзиқорин
      • Саёҳат
      • Саломатлик
      • Таълим
        • Абитуриент
        • Инглиз тилини ўрганамиз!
    • Спорт
      • Футбол
      • UFC
      • Бокс
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Ўзбекистон

    Бахтиёр Насимов: Жамоат транспорти. Кейинги қадамни қўйиш вақти келди

    Ўзбекистон ахборот технологиялари мамлакатига айланганига анча бўлди. Ишлайдиган одамларнинг ҳар бирида пластик карта (кўпинча бир нечтадан) бор. Уяли телефонлар фойдаланувчиларининг барчасида кундалик ҳаётни енгиллаштирувчи дастурлар юклаб олинган. Кўплаб тўловларни ва пул ўтказмаларини диванда ўтирган ҳолда амалга оширишимизга кўникиб ҳам қолганмиз.

    Аммо, мана замонавий сунъий йўлдошли навигация билан жиҳозланган, турган жойи ҳақидаги маълумот ҳар бир метригача аниқ қилиб телефонимизга коинотдан юбориладиган автобус келади-ю,… йўл ҳақи тўлови технологиясида 1913 йил бошланади.

    Коинотдан кўринаётган эшак арава

    Кеча супермаркетдан чиқиб, автобус қачон келишини билиш учун одатим бўйича телефонимда «Тошшаҳартрансхизмат» АЖнинг «TashBus» мобил дастурини текширдим.

     

    XXI аср. Тошкентнинг барча автобуслари GPS-тизим билан жиҳозланган ва сайёрадаги ҳар қандай киши қайси йўналишда, айнан қайси автобус, қандай тезликда ва қачон шаҳардаги минглаб бекатлардан бирига етиб келишини кўриши мумкин.

    «55 сониядан кейин» дея маълум қилди дастур. Автобус етиб келди. У ҳам замонавий. Аммо автобусга чиқишим билан юз йил орқага қайтдим.

    «Шопир ака, орқа эшигингизни очворинг!»

    «Олдига ўтинг!»

    «Менда проездной!»

    Тамоман одатий манзара. Ҳатто салонда кондуктор бўлса ҳам, сиз бутун салондан ўтиб, олдинги эшикка боришга мажбур бўласиз. Кондукторсиз ҳолат, яъни ҳайдовчи орқасида ўтирган ўнлаб кишиларнинг ҳаётини бошқариб кетаётиб, йўл-йўлакай бир қўллаб қайтимни санаб берадиган ҳолат эса ҳеч ҳам қойил эмас.

    Бирдан келишиб олайлик: ҳозир шаҳар жамоат транспортида ҳайдовчи бўлиб ишлаш қанчалик қийинлиги ёки кондуктор бўлиш қанчалик осон эмаслиги ҳақида гапирмаймиз. Биламиз ва ишонамиз. Аммо, ишонинг, дунёда ҳеч ким осонлик билан пул топмайди. Бугун биз реал, замонавий ва кўплаб мамлакатларда транспортда қўлланиладиган ахборот технологияларига тўхталамиз, уларни жорий қилиш қуйидаги имкониятларни беради:

    • сафарни анча қулай ва хавфсиз қилиш;
    • шаҳар бюджетини аҳамиятли тарзда кўпайтириш;
    • транспорт паркини янгилаш (автобуслар, метро, трамвай, троллейбус, йўналишли такси) ва эҳтиёт қисмлари сотиб олиш учун етарлича пулга эга бўлиш;
    • йўловчилар сонини ва тоифасини аниқ билиш ҳамда линиядаги транспорт сони ва жадвалини тўғри бошқариш;
    • транспорт тизимидаги коррупция имкониятини камайтириш.

    Бугунги кун технологиялари

    Матндаги пастроқда ёзмоқчи бўлган гапимни тўғри тушунишингизни сўрайман. Мен уни мақтаниш учун эмас, менда солиштириш учун нимадир борлигини таъкидлаш учунгина ёзаман.

    Шундай қилиб, ҳозирги 56 ёшимгача 22 та мамлакатга ташриф буюриш ҳамда Евросиё ва Американинг 211 та шаҳрида метро, трамвай, такси ва рикшаларда сафар қилишга муваффақ бўлганман.

    Ўзим ташриф буюрган шаҳарларнинг кўпчилигида, ҳатто улар бой мамлакатлар қаторига кирмаса-да, азалдан ва муваффақиятли тарзда жуда хилма-хил ва жуда қулай автоматлашган тўлов тизимлари ишламоқда. Устига-устак, Европа бу борада, менинг тажрибамга кўра, АҚШни анча ортда қолдирмоқда. Айниқса Европа сайёҳлик марказлари муваффақиятли ривожланмоқда.

    Парижда ва Прагада жуда яхши қулайлик яратилган. Ўрни келганида айтиш керакки, Прага Тошкентдан икки марта кичикроқ, аммо 1998 йил декабридаёқ уларнинг транспортлари ўзига хослиги билан мени ҳайратда қолдирган эди. Чехия пойтахтида сиз вақтбай ва барча транспортлар учун мўлжалланган чиптани сотиб оласиз. Яъни эрталаб ишга кетишда 90 дақиқага чипта оласиз. Сўнг бир транспортдан бошқасига ўтган ҳолда — автобус, трамвай, метрода БИТТА чипта билан юрасиз. Бизда эса йўловчи битта йўналишдаги битта транспортда бир марта юриш учун битта чипта олади. Замонавий тизимлар анча ўзгарувчан ва бунга кўп бўлган.

    Мобил алоқа асосидаги симсиз тўлов тизимлари Испания, Исроил, АҚШ, Янги Зеландия, Хитой, Чехияда муваффақиятли тарзда ишламоқда.

    Кўп мамлакатларда жамоат транспорти учун чиптага SMS ёрдамида тўлаш мумкин. Ҳам автобус, ҳам трамвай ва ҳам икки турдаги метрода юриш учун Ойстер электрон пластик смарт-картаси ва симсиз тўловни қўллаб-қувватловчи банк карталари ёрдамида тўловлар амалга ошириладиган Лондон жамоатчилик транспортидаги тўлов тизими ҳақида эса қўшиқлар ёзиш мумкин.

    Ушбу қайдларнинг мақсади технологияларни шарҳлашдан иборат эмас. Шунчаки айтиб қўяй: транспортда йўлкирани тўлаш бўйича автоматлашган тизимларнинг амалиётда ўзини яхши томондан кўрсатган ва муваффақиятли тарзда ишлаётганлари кўп. Ўтган 15—20 йил ичида уларда телефон, пластик карта, кредит карта, магнит чизиқли қоғоз чипта каби барча мавжуд воситаларни қўллаш имконияти ишга солинган.

    Тирикчиликнинг айби бор

    «Тошшаҳартрансхизмат» акциядорлик жамияти сайтига «Автоматлаштирилган йўлкира тўлаш тизими шаҳримиз автобусларида керакми?» деган сўровнома жойлаштирилган. Бугунги кунда унга берилган жавоблар натижалари қуйидагича:
    • Албатта керак — 79,7%
    • Биз бу тизимга тайёр эмасмиз — 11,4%
    • Йўқ, керак эмас — 8,9%
    Кўриб турганингиздек, аксарият автоматлаштирилган йўлкира тўлаш тизими тарафдори. «Биз бу тизимга тайёр эмасмиз» деб жавоб берганларга шундай деймиз: тайёрмиз ва анчадан буён. Ҳам маънавий, ҳам моддий жиҳатдан. Мен, масалан, маошимнинг 70 фоизини нақдсиз кўринишда карточкада оламан — қандай қилиб мен ва менга ўхшаганлар замонавий нақдсиз технологияларга қарши бўлишимиз мумкин?

    Бу коинотга тегишли аллақандай технологик янгиликлар эмас. Юқорида айтиб ўтганимдек, аҳолининг катта қисми маошининг кўп қисмини карточкада оладиган мамлакатда бу аллақачон пишиб етилган заруратдир.

    Москвада 2003 йилдаёқ транспортда юришни назорат қилишнинг автоматлаштирилган тизимини жорий этишганди. У ерда эса транспорт Тошкентдагидан кўпроқ: 5000 та автобус, троллейбус ва трамвай 678 та йўналиш бўйича ҳар куни олти миллиондан ортиқ йўловчини ташийди.

    Биласизми, нима бўлди? Йўлкира кирими шунчаки ўсмади, балки ақл бовар қилмайдиган даражада ошиб кетди, чиптасиз йўловчилар эса деярли қолмади. Шунда менда бир фикр уйғонди. Мана Тошкентдаги автобуслар йўловчилари статистикаси.

    2014 йил. 312 130 000 йўловчи2016 йил. 205 891 900 йўловчи2017 йил. 109 992 900 йўловчи (биринчи ярим йиллик).

    Тошкентдаги автобус йўловчилари оқими статистикаси кишини ҳайратлантиради. Икки йил давомида шаҳар аҳолиси мунтазам ўсган. Йўловчилар эса, аксинча, икки йил ичида кутилмаганда 100 миллион кишига камайиб қолган.

    Энди юз миллионни ҳозирги йўл ҳақига кўпайтиринг ва шунда келиб тушмаган 120 миллиард сўм ёки 30 миллион доллар келиб чиқади.

    Энди 120 миллиард сўм ёки 30 миллион долларга қанча автобус, метро вагонлари, эҳтиёт қисмлари, ғилдираклар, ёқилғи сотиб олиш мумкинлигини, қанча маош ва мукофот пулларини тўлаш мумкинлигини тасаввур қилиб кўринг.

    Менда шундай ҳиссиёт борки, ҳақиқатда йўловчилар сони камаймаган. Ёки, ҳар ҳолда бунчалик кескин камаймаган. Бу тушунча ҳукуматда ҳам бор. Ўтган ойда «Тошшаҳартрансхизмат» АЖ корхоналарининг автобус йўналишларида йўловчилар оқимларининг текширувдан ўтказилгани тасодиф эмас. Йўловчилар оқимлари бўйича ҳақиқий статистикани олмоқчи бўлишди.

    Уддаласа, қандини есин-ку, «тушлик пули чиқади», «сигарет пули чиқади», «тирикчиликнинг айби йўқ» каби баҳоналарнинг барчаси бюджетдан турли кенгликдаги жилғалар кўринишида оқиб кетадиган ҳисобга олинмаган «қора нақдина» оқимига олиб келади.

    Бюджетга қанча пул етиб келмаслигини юқорида кўришингиз мумкин.

    Шундай экан, мамлакат ва унинг фуқаролари барча йўловчилар учун қулай бўлган, транспортчилар учун ташувлар даромадлилигини оширувчи ва бюджетни тўлдирувчи йўл ҳақи тўлашнинг автоматлашган тизими учун тўла тайёр бўлди.

    Дунёдаги барча нарсалар каби у ҳам мукаммал эмас. Биринчидан, тизим маблағ киритишни талаб қилади: турникетлар, ҳисобловчи қурилмалар, сотиш тизими, дастурий таъминот, эксплуатация учун харажатлар. Тиғиз пайтда ҳисоблаш қурилмалари билан жиҳозланган турникетлар туфайли транспортга чиқиш секинлашиши билан боғлиқ вазиятни бемалол тасаввур қилиш мумкин. Айниқса, бизнинг «ўзбекистонликларга хос навбатда туриш қобилиятимиз» билан.

    Дунёдаги барча нарсалар каби у ҳам мукаммал эмас. Аммо бугунгидан анча яхшироқ.

    Win-win-win

    Кўпчилик муштарийларга win-win — «қўш ғалаба» ибораси таниш. Бу — ҳаракатни амалга оширишдан иккала томон ҳам фойда кўрган вазиятда кузатилади. Юқорида тилга олинган тизимлар бизни учала томоннинг ҳам ғалабасига олиб боради. Ана шундай win-win-win — уч томонлама фойдага.

    Истеъмолчилар (йўловчилар) учун win

    Тизим жорий қилиниши билан йўл ҳақини нафақат нақд пул ёки йўл чиптаси (проездной) билан, балки гаджетларнинг бутун бир рўйхати орқали ҳам тўлаш мумкин бўлади. Бу биринчидан. Иккинчидан, йўловчилар оқимлари ҳақидаги маълумотлар тўпланиб боргани сари, шаҳар жамоат транспорти энг оптимал йўналишлар бўйича ҳамда кузатиб ва риоя қилиб бориладиган, иқтисодий жиҳатдан ўринли вақт оралиқлари билан ҳаракатланади.

    «Тошшаҳартрансхизмат» учун win

    «Қора нақдина жилғалари қуриб битади». «Тошшаҳартрансхизмат»да ҳар битта йўналишдаги даромад бўйича аниқ манзара мавжуд бўлади.

    Акциядорлик жамияти даромадни йиғиш ва ҳисоблаш жараёнларини автоматлаштириш ҳисобига автопарклар харажатларини минималлаштириш ва уларнинг даромадлилигини ошириш имкониятига эга бўлади. Ҳайдовчилар маошларини ошириши ҳам мумкин ва бу ҳаммаси эмас.

    Ҳар бир йўловчининг тўлиқ автоматлашган тарзда ҳисобга олиниши ташувлар йўналишлари ва вақтлари бўйича йўловчиларнинг сони ва тоифаларининг реал таҳлилини олиб бориш имкониятини юзага келтиради.

    Давлат учун win

    Шаҳар жамоат транспортида йўл ҳақи тўловининг автоматлашган тизими ташувлар иқтисодиётини шаффоф қилади. Коррупция имконияти йўловчилар сонининг умумий ҳисобга олиниши ва уларнинг оқимлари доимий равишда онлайн тарзда назорат қилиниши шарофати билан йўққа чиқади. Бюджетга ҳар йили келиб тушадиган тушумлар, менинг ҳисоб-китобларимга кўра, 100 миллион йўловчининг йўл ҳақи суммасига ўсади. Ҳукумат транспорт аҳволи ҳақида субъектив эмас, балки ишончли ахборотга эга бўлади, бу унинг ишини такомиллаштириш бўйича ҳар томонлама мулоҳазали қарорлар қабул қилиш имконини беради.

    «Тошшаҳартрансхизмат» АЖ 2014 йил июлидаёқ йўл ҳақи учун электрон симсиз тўлов тизими тез орада жорий этилиши ҳақида хабар қилганди. Кутяпмиз.

    Бахтиёр Насимов, шарҳловчи

    22.08.2017, 09:30   Изоҳ (0)   57936
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Изоҳ (0)

    Кириш
    Жавоб қолдиринг Бекор қилиш

    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Сизнинг муаммоингиз ечими


    Ҳудудий электр тармоқлари” АЖ Fitch Ratings агентлигининг халқаро кредит рейтингини “BB, барқарор” даражасига оширди


    Бургер ва лавашдан тортиб кабоб ҳамда flat white’гача — барчаси бир жойда!  


    Fitch Kapitalbankнинг рейтингини "Ижобий" прогноз билан тасдиқлади


    “АлоқаБанк” ёшлар билан ишлашга оид дастурларни кенгайтирмоқда


    HONOR илҳомлантирувчи AI технологияларга эга HONOR 400 сериясини тақдим этди


    “Ўзбекгидроэнерго” АЖнинг халқаро кредит рейтинги ББ (барқарор) даражасига кўтарилди


    NRG Uzbekistan 60 гектар майдонда "шаҳар ичида шаҳар" кенг кўламли турар-жой лойиҳасини ишга туширмоқда


    Фарғона вилоятида мўл ҳосил: фермерлар 95 центнердан ортиқ ғалла етиштирди 


    Инфляция ва жамғармалар: Нега пул ўз қийматини йўқотади?


    Тошкентда навбатдаги САГ XL гилам дўкони ўз ишини бошлади


    Имзодан Engelberg премиум ромлари ҳашаматликнинг тимсолидир


    SonetUzStyle – ижодий контент учун Kia Sonet совға қиламиз


    NRG Uzbekistan замонавий ва кенг мажмуа — Мафтун Макон турар жой мавзесини қуриш бўйича улкан лойиҳани амалга оширмоқда


    Fitch Ratings “Бизнесни ривожлантириш банки” АТБ кредит рейтингини оширди 


    Смарт Business ва UZCARD Фарғона тадбиркорлари учун янги имкониятлар эшигини очмоқда 

     

    Тавсия этамиз

    СССРнинг қўшни давлатга босқини тарихи: Афғонистонда ёдгорлик ўрнатилган ягона совет аскари ким эди?

    5 июл, 15:22

    “Эришиб бўлмайдиган балл белгилангани йўқ” — “Эл-юрт умиди” жамғармаси ижрочи директори

    4 июл, 22:11

    “АҚШ ўйиндан чиқмоқчи”. Украина Қўшма Штатлар ёрдамисиз қаергача бора олади?

    4 июл, 19:55

    Исроил АҚШга ҳужум қилган кун: ўнлаб америкаликларни ўлдириш бу англашилмовчилик эдими ёки фитна?

    2 июл, 19:45
     
     
     

    Сўнгги янгиликларга ўтиш

    Клублар ўртасидаги ЖЧ. “Реал” “Боруссия Д”ни мағлуб этиб, ярим финал йўлланмасига эга чиқди (видео)

    Спорт | 6 июл, 09:50

    Ўзбекистон, Озарбайжон ва Қозоғистон энергетика компаниялари қўшма корхона ташкил этди

    Ўзбекистон | 6 июл, 09:40

    Арзон нархдаги “дача”га олдиндан тўлов қилманг — Ички ишлар бош бошқармаси

    Ўзбекистон | 6 июл, 08:56

    Мадагаскар яқинида 300 йил олдин чўкиб кетган ва денгиз қароқчилари ўлжасига айланган кема топилди

    Дунё | 5 июл, 23:55

    Бухоро ва Қорақалпоғистонда “валютчик”лар ушланди

    Ўзбекистон | 5 июл, 23:30

    “Европа ўтмишда Африкани талаган” — ЖАР президенти 

    Дунё | 5 июл, 23:15

    Клублар ўртасидаги ЖЧ. “ПСЖ” 9 киши бўлиб “Бавария”ни мағлуб этди

    Спорт | 5 июл, 23:06

    USAID фаолияти тўхтатилиши туфайли нигерияликларга очлик хавфи таҳдид солмоқда — ОАВ

    Дунё | 5 июл, 22:47
    Daryo About Us

    «Daryo» интернет-нашрининг (Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлиги (ЎзМАА, ҳозирги Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги) томонидан 13.03.2015 йил санасида 0944-сонли гувоҳнома билан оммавий ахборот воситаси сифатида рўйхатга олинган). Матнли материалларини тўлиқ кўчириш ёки қисман иқтибос келтиришга, шунингдек, фотографик, график, аудио- ва/ёки видеоматериалларидан фойдаланишга daryo.uz сайтига гиперҳавола мавжуд бўлган ва/ёки «Daryo» интернет-нашрининг муаллифлигини кўрсатувчи ёзув илова қилинган тақдирда йўл қўйилади. Чоп этиладиган баъзи маълумотлар 18 ёшга тўлмаган фойдаланувчиларга мўлжалланмаган бўлиши мумкин. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» МЧЖ, 2013–2025

    Ёш бўйича чеклов

    Хато топдингизми? Ctrl+Enter тугмаларини босинг

    • Фойдаланиш шартлари
    • Махфийлик сиёсати
    • Реклама
    Нимани қидирамиз?

    Sign In or Register

    Хуш келибсиз!

    Тизимга киринг ёки Рўйхатдан ўтинг.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Рўйхатдан ўтинг

    Рўйхатдан ўтганмисиз? Login.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Сизга парол электрон почта орқали юборилади.

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Матнда хато топдингизми?

    ×

    Раҳмат. Биз сизнинг хабарингизни олдик ва хатони имкон қадар тезроқ тузатамиз.