Соғлиқни сақлаш соҳасидаги мутахассислар ўтириш — бу янги чекиш эканлигини таъкидламоқда. Узоқ вақт давомида ўтириш одати келтириб чиқарадиган хасталиклар, улар оқибатида ҳар йили қанча одам вафот этишини ҳисобга олса ўтириш соғлиғимиз учун жиддий таҳдидлардан бири ҳисобланади.
Бироқ ҳозирги вақтда кўп сонли одамларни зомбига айлантирган (ижтимоий тармоқлардан узоқлаша олмаслик) руҳий хасталик янада кўпроқ зарар келтиради. Ижтимоий тармоқларга боғланиб қолиш яхшиликка олиб келмаслиги ҳақида Insider Prо нашри ҳикоя қилади.
Америка педиатрлар академияси ижтимоий тармоқлардан фойдаланиш болалар ва ўсмирлар соғлиғида интернетдаги таҳдидлар ва Facebook-депрессия каби салбий оқибатларга олиб келиши ҳақида огоҳлантиради. Бироқ барча ёшдаги катта кишилар учун ҳам айнан шундай хавф мавжуд. Қуйида ижтимоий тармоқлар руҳий саломатлик учун зарарли эканлигини кўрсатувчи тадқиқотлар билан танишишингиз мумкин.
Ижтимоий тармоқлар кўникишни юзага келтиради
Экспертлар интернетга кўникиб қолиш ёки ижтимоий тармоқларга кўникиб қолиш синдроми мавжуд-мавжуд эмаслиги ҳақида ягона фикрга эга эмас, бироқ ҳар иккала ҳолатда ҳам жавоб тасдиқ шаклида бўлишига барча асослар бор.
Ноттингем Трент университети олимлари киши руҳий характеристикаси, шахс типи ва ижтимоий тармоқлардан фойдаланиш ўртасидаги алоқалар ҳақидаги илмий адабиётларни ўрганиб чиқди. Тадқиқот муаллифлари қуйидаги хулосага келди:
«Facebook’га боғланиб қолиш синдроми ҳақида гапириш учун барча асослар мавжуд. Чунки ижтимоий тармоқларда жуда кўп вақт ўтказувчи бир қатор кишиларда шахсий ҳаётдан қочиш, бутун эътиборни Facebook’га қаратиш, ҳақиқатдан узоқлашиш, кайфиятнинг кескин тушиши, реал ҳаётдан узоқлашиш истагини яшириш каби қарамликнинг барча белгилари кузатилади».
Шунингдек, тадқиқотлар хуруж синдроми ҳам мавжудлигини кўрсатди. Бир неча йил аввал Суонсидаги университет олимлари интернетдан фойдаланишни тўхтатган кишилар руҳий хуруждан азият чекишини аниқлади.
Яқинда улар ушбу мавзуда янги тадқиқот ўтказди ва интернетдан воз кечиш нафақат руҳий шикаст етказиши, балки жисмоний соғлиққа ҳам зарар етказишини аниқлади. Тадқиқот муаллифларидан бири Фил Рид бу ҳолатни қуйидагича таърифлайди:
«Интернетда жуда кўп вақт сарфловчи кишилар мобил қурилмадан фойдаланишни тўхтатганда, ташвишли ҳолатга тушиб қолиши бизга анча илгаридан маълум эди. Бироқ ҳозир руҳий ҳолатдаги ўзгаришлар реал жисмоний ўзгаришлар билан бирга кечишини аниқладик».
Ижтимоий тармоқлар инсонни бахтсиз қилади
Бир неча йил аввал ўтказилган тадқиқот Facebook’дан кўп фойдаланаган одам ўзини бахтли лаҳзалардан маҳрум қилиши ва ҳаётдан камроқ баҳра олишини кўрсатди.
«Сиртдан қараганда Facebook кишилар ўртасида ўзига хос мулоқот воситаси бўлиб хизмат қилади. Бироқ одамлар билан жонли мулоқот киши кайфиятига яхши таъсир кўрсатгани ҳолда, Facebook’да мулоқот қилиш ёшларга акс таъсир кўрсатиб, уларни бахтсиз қилади», — дея таъкидлайди тадқиқот муаллифлари.
Яна бир тадқиқот эса ижтимоий тармоқлардан фойдаланиш ижтимоий яккаланиш ҳиссини юзага келтиришини кўрсатди. Олимлар кишиларнинг Facebook, Twitter, Google+, YouTube, LinkedIn, Instagram, Pinterest, Tumblr, Вине, Snapchat ва Reddit каби 11 та ижтимоий тармоқда ўтказган вақти уларнинг ўзини қанчалик ижтимоий яккаланган ҳис қилишига боғлиқ эканлигини ўрганиб чиқди.
Улар ўртасида тўғридан-тўғри боғлиқлик мавжудлиги аниқланди. Ижтимоий яккаланиш ҳисси инсоннинг руҳий ва жисмоний саломатлигига улкан зарар етказиши мумкин.
Ўз ҳаётини бошқаларники билан таққослаш руҳий шикастланишга олиб келади
Facebook кишиларда ижтимой яккаланиш ҳиссини юзага келтириши сабабларидан бири таққослашдир. Френдлентани кўздан кечира туриб, истаб ёки истамаган ҳолда ўзимизни бошқа одамлар билан таққослаймиз.
Ижтимоий тармоқлардаги дўстларимиз билан таққослай туриб ўзимизга яхши ёки ёмон баҳо беришимиз ўрганилган тадқиқот ўтказилди. Ҳар иккала ҳолатда ҳам таққослаш кишиларда тушкунлик ҳолатини юзага келтириши аниқланди. Шуниси ҳайратланарлики, реал ҳаётда зараримизга бўлган таққослаш бизни хафа қилади. Бироқ ижтимоий тармоқлар дунёсида исталган таққослаш тушкунликка олиб келадиган кўринади.
Ижтимоий тармоқлар ҳасад туйғусини уйғотади
Ижтимоий тармоқларда таққослаш ҳасад уйғотиши сир эмас. Дўстимизнинг тропик пляжлардаги суратларини кўриб ёки бошқаларнинг фарзандлари қанчалик идеал эканлиги ҳақида ўқий туриб, қай биримиз юқоридаги туйғуни ҳис қилмаганмиз?
Илмий тадқиқотлар ижтимоий тармоқлардан фойдаланиш кўролмаслик ҳиссини юзага келтиришини бир овоздан тасдиқлади. Ана шундай тадқиқотлардан бирининг муаллифлари қуйидаги хулосага келди:
«Биргина Facebook шунчалик кўп ҳасад ҳиссини юзага келтирадики, уни салбий ҳиссиётлар ўчоғи сифатида қабул қилиш мумкин».
Яна бир тадқиқотда ҳасад қилиш туйғуси ва Facebook-депрессия ўртасидаги боғлиқлик ўрганилди ва тушкунлик айнан ҳасад туфайли юзага келиши аниқланди. Яъни киши ўз ҳасадини назорат қила олса, Facebook тушкунликка олиб келмайди. Бу Facebook-депрессиянинг сабаби айнан ҳасад эканлигини англатади.
Ижтимоий тармоқлардан фойдаланиш ўзимизни яхшироқ ҳис қилишимизга сабаб бўлади деган иллюзияни бошдан кечирамиз
Ижтимоий тармоқлардан фойдаланиш билан боғлиқ муаммолардан бири — улар ўзимизни ёмон ҳис қилишимизга олиб келса-да, яна ва яна уларга қайтамиз.
Биз янги дозадан сўнг ўзини яхши ҳис қила бошлаши ҳақида ўйлайдиган, аслида эса ўзини ўлдирадиган наркоманларга ўхшаб қоламиз.
Кишилар Facebook’дан фойдалангандан сўнг ўз ҳолатига қандай баҳо бериши ва ҳақиқатда ўзларини қандай ҳис қилишига бағишланган тадқиқот мавжуд. Facebook’дан кейинги ҳолат бошқа юмуш билан шуғулланган кишиларнинг ҳолатидан ҳар доим ёмонроқ. Бироқ қўшимча тажрибалар одамлар ижтимоий тармоқлардан фойдалангандан сўнг ўзларини яхшироқ ҳис қилиши ҳақидаги фикрга боришини кўрсатди.
Ижтимоий тармоқларда дўстларингизнинг кўплиги, фаол ижтимоий ҳаёт олиб бораётганингизни англатмайди
Бир неча йил олдин ўтказилган тадқиқот ижтимоий тармоқлардаги кўп сонли дўстлар киши фаол ижтимоий ҳаёт олиб бораётганлигини англатмаслигини кўрсатди. Шундай хулоса чиқариш мумкин: мия ўзида қанча дўстлик алоқаларини сиғдира олиши борасида аллақандай чеклов мавжуд ва дўстликни сақлаш учун кишилар билан виртуал эмас, реал ҳаётда мулоқот қилиш зарур. Шунинг учун Facebook’дан фойдаланиш жонли мулоқот ўрнини босмайди.
Ёлғизлик ҳисси кўплаб руҳий ва жисмоний муаммоларни келтириб чиқаришини ҳисобга олсак, жонли мулоқот инсон саломатлиги учун муҳим зарурат ҳисобланади. Виртуал дўстлар билан ўтказилган вақт жонли мулоқот каби даво самарасини кўрсатмайди.
Хулоса
Юқорида келтирилган маълумотлар ижтимоий тармоқлардан ҳеч қандай наф йўқлигини кўрсатади. Тўғри, улар узоқ масофада алоқаларни сақлаб туриш ёки анчадан буён алоқани йўқотган дўстларингизни топишга ёрдам беради. Бироқ ижтимоий тармоқлардан шунчаки вақтни ўтказиш ёки ундан ҳам ёмони кайфиятни кўтариш учун фойдаланиш — жуда ёмон ғоя.
Тадқиқотлар Facebook’дан фойдаланишдаги танаффус кишининг руҳий ҳолатини яхшилашини кўрсатди. Агар бунга журъат қила олсангиз, кичикроқ танаффус олишга уриниб кўринг ва натижасига гувоҳ бўлинг. Агар ижтимоий тармоқлардан бир муддатга бўлса-да воз кечишга тайёр бўлмасангиз, ҳеч бўлмаганда чегарани билинг.
Изоҳ (0)