O‘zbekistonning JSTga a’zo bo‘lishi makroiqtisodiy muvozanatga qanday ta’sir o‘tkazadi?
O‘zbekistonning JSTga a’zo bo‘lishining asosiy makroiqtisodiy muvozanatlarga ta’siri baholandi. Bu haqda Prognozlashtirish va makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti (PMTI) xabar berdi.
O‘zbekistonning JSTga a’zo bo‘lishi uzoq davom etayotgan jarayon.
O‘zbekistonning JSTga a’zo bo‘lishi boshqa davlatlar bilan iqtisodiy aloqalarni yaxshilash, tovar ayirboshlash hajmini oshirish, tashqi raqobatbardoshlikni kuchaytirish, shu bilan birga bozor munosabatlariga o‘tish jarayonini tezlashtirishga zamin yaratishi mumkin.
Ammo tariflarni pasaytirish natijasida mahalliy ishlab chiqarishning zaif tarmoqlariga zarar yetkazish xavfi ham mavjud.
Tadqiqotda JSTga a’zo bo‘lishning asosiy sharti sifatida O‘zbekistondagi tariflar darajasini JSTga a’zo davlat bo‘lgan Qozog‘iston darajasiga tushirish ko‘zda tutilgan (tariflarning o‘rtacha darajasini amaldagi 7,4 foizdan 5,7 foizga tushirish).
Tahlil natijalariga ko‘ra quyidagilar aniqlandi:
- tariflar tushirilishi va ichki narxlarning pasayishi natijasida eksport jozibadorligi oshishi hisobiga eksport hajmining 0,06 foizga o‘sishi va ichki tovarlar taklifining 0,03 foizga kamayishi;
- importning 0,06 foizga o‘sishi va mahalliy tovarlarga bo‘lgan talabning 0,03 foizga kamayishi;
- davlat budjeti daromadlarining qisqarishi hisobiga jami jamg‘armalarning 0,35 foizga pasayishi;
- jamg‘armalar hajmining kamayishi hisobiga investitsiyalar darajasining 0,16 foizga pasayishi;
- ichki narxlarning pasayishi natijasida iste’molning 0,11 foizga o‘sishi.
Birinchi bosqichda O‘zbekistonning JSTga a’zo bo‘lishi va buning natijasida tariflar tushirilishi mahalliy mahsulotlarga talabning ma’lum darajada pasayishiga olib keladi.
Bu, o‘z navbatida, mahalliy kompaniyalar faoliyati samaradorligini oshirish zaruratini keltirib chiqaradi, aks holda xorijiy kompaniyalar bilan narx raqobatiga dosh bera olmaydigan samarasiz korxonalar bozordan chiqib ketadi.
Yangi sharoitlarga muammosiz o‘tishni ta’minlash va O‘zbekistonda milliy korxonalarni tashqi raqobat sharoitlariga bosqichma-bosqich tayyorlash uchun yangi shart-sharoitlar yaratish tavsiya etiladi.
Xorijiy kompaniyalarning O‘zbekiston bozoriga kirishi bilan tariflarning bosqichma-bosqich pasaytirilishi:
- mahalliy ishlab chiqaruvchilar uchun ishlab chiqarish jarayonini optimallashtirish;
- texnologik va kadrlar bazasini takomillashtirish orqali sifatni oshirish;
- korxonaning narx siyosatini qayta ko‘rib chiqish hamda iste’molchilarning didi va afzalliklarini tizimli ravishda o‘rganish uchun signal bo‘ladi.
Bunda yirik kompaniyalarning JSTga kirish shartlariga tayyorlik indeksini yillik baholash amaliyotini joriy etish samarali mexanizm bo‘lishi mumkin.
Bu yerda 14 ta tenglamali, 13 ta endogen (qiymati model ichida belgilanuvchi) o‘zgaruvchidan iborat model tarkibi bilan tanishish mumkin.
Tadqiqotning ushbu bosqichida modelning dastlabki natijalari O‘zbekistonning JSTga a’zo bo‘lishining jami samarasini ko‘rsatadi. Ya’ni tarmoqlararo o‘zgarishlarning ta’siri kelajakdagi tadqiqotlar obyekti hisoblanadi.
Shuningdek, subsidiyalash tartib-qoidalarini bekor qilish oqibatlarini o‘rganish ham tadqiqotning ushbu bosqichida hisobga olinmaydi.
