Ushbu maqolada yuridik fanlar bo‘yicha falsafa doktori Farxod Primov aholining kafolatlangan hajm doirasida bepul tibbiy yordam olish huquqini ta’minlash, tibbiy sug‘urta tizimini kengaytirish, fuqarolarning xususiy tibbiyotdan keng foydalanish imkoniyatlarini yaratish bo‘yicha o‘z fikrlari bilan o‘rtoqlashgan.
Sihat-salomatlik tengsiz boylik hisoblanadi. Xalqimizda “boylikning boshi – sog‘liq”, “Salomatlik – tuman boylik”, “Sog‘ tanda – sog‘lom aql”, “Sog‘lik – umrning garovi” deb bejiz aytishmagan. Biz bir-birimiz bilan salomlashishda aytadigan “Assalomu alaykum” so‘zi ham “Sizga tinchlik, salomatlik, ofiyat tilayman” degan ma’noni bildiradi. Jamiyat va davlatning taraqqiy etishida fuqarolarning sog‘lom bo‘lishi, sog‘lom yosh avlodni tarbiyalash eng asosiy masalalardan biri ekanligini isbotlashga hojat yo‘q.
Shu o‘rinda savol tug‘iladi, insonning, jamiyatning sog‘lig‘i uchun kim mas’ul? Har kim o‘z sog‘lig‘i uchun o‘zi qayg‘urishi kerakmi yoki bu jarayonda davlatning ishtiroki qanday bo‘lishi lozim? Fuqarolarning sog‘lig‘ini saqlash, ularni tibbiy xizmat va tibbiy yordam bilan ta’minlash albatta har bir davlatning eng asosiy burchi hisoblanadi.
Mamlakatimizda fuqarolarning sog‘lig‘ini saqlash uchun davlat, xususiy va boshqa tizimlardan iborat yagona sog‘liqni saqlash tizimi joriy etilgan. Davlat sog‘liqni saqlash tizimiga O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi, viloyatlar, Toshkent shahar sog‘liqni saqlashni boshqarish organlari, ularning shahar va tuman bo‘linmalari kiradi. Sog‘liqni saqlashning xususiy va boshqa xil tizimlari jumlasiga o‘z mablag‘lari, jalb etilgan mablag‘lar va qonunchilikka muvofiq boshqa manbalar hisobidan moliyalashtiriladigan davolash-profilaktika muassasalari, dorixonalar, dori vositalari, tibbiy buyumlar va tibbiy texnika ishlab chiqaradigan korxonalar, shuningdek farmatsevtika faoliyati bilan shug‘ullanuvchi jismoniy shaxslar kiradi.
O‘tgan yillar mobaynida aholining sog‘lig‘ini saqlash tizimini isloh qilish, bu borada fuqarolarga qulayliklar yaratish bo‘yicha ko‘plab chora-tadbirlar amalga oshirildi. Biroq hozir gap haqda emas. Sog‘liqni saqlash tizimini isloh qilish bo‘yicha bundan keyin qanday choralar ko‘rish kerak? Tizimni isloh qilishda yana nimalarni e’tiborga olish lozim degan savollarga javob izlashga harakat qilamiz.
Bugun Konstitutsiyamizda “Har bir inson malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huquqiga ega” deb belgilab qo‘yishning o‘zi kamlik qilmoqda. Ushbu qoida Konstitutsiyaga u qabul qilingan 1992 yilda kiritilgan. Ammo oradan 30 yil o‘tdi. Bugun biz boshqa zamonda yashayapmiz. Sog‘liqni saqlash tizimi ham Konstitutsiya qabul qilingan 30 yil oldingi holatdan farq qiladi.
Avvalo, tibbiy yordamning “kafolatlangan hajmi” nimalarni o‘z ichiga olishini aniqlashtirib olish kerak. Bu juda muhim masala. “Kafolatlangan hajm” har bir fuqaroning sog‘lig‘ini saqlash uchun lozim bo‘lgan minimum ko‘rsatkich hisoblanadi. Afsuski, qonunchiligimizda kafolatlangan hajm doirasi aniq belgilanmagan. “Fuqarolarning sog‘lig‘ini saqlash to‘g‘risida”gi qonunda “bepul tibbiy yordam ko‘rasatish hajmi va tartibi qonunchilik bilan belgilanadi” degan jumla bilan cheklangan. Har bir fuqaro qanday holatlarda kafolatlangan hajm doirasida bepul tibbiy yordam olishi kerakligini aniq bilishi kerak va bunga haqli. Shu bois Asosiy qonunda har kimning kafolatlangan hajm doirasida bepul tibbiy yordam olish huquqini mustahkamlab qo‘yish lozim.
Bugun sog‘liqni saqlash sohasida xususiy tizim salmoqli o‘rinni tashkil etadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida sog‘liqni saqlash tizimini xususiy sektorsiz tasavvur etib bo‘lmaydi. Butun dunyoda shunday. Mamlakatimizda ham xususiy tibbiyot keng rivojlanmoqda. masalan, Xususiy tibbiyot tomonidan litsenziya asosida amalga oshirilayotgan tibbiy ixtisoslik turlari 1991 – 2016 yillarda 50 tani tashkil etgan bo‘lsa, 2017 – 2020 yillarda 129 tani tashkil etgan. O‘zbekiston Prezidentining 2017 yil 1 apreldagi “Sog‘liqni saqlash sohasida xususiy sektorni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qaroriga muvofiq, xususiy tibbiyot muassasalari shug‘ullanishi mumkin bo‘lgan tibbiy ixtisosliklar 50 tadan 126 taga ko‘paydi.
Xususiy klinikalarga davlat tomonidan qator moliyaviy imtiyozlar berilmoqda. Bundan tashqari, litsenziya olish uchun berilgan arizani ko‘rib chiqish muddati hamda litsenziya olish uchun to‘lanadigan davlat boji miqdori kamaytirildi. Xususiy sog‘liqni saqlash tizimi zamonaviy va sifatli ekanligi bilan jozibador. Ammo bu tizim bepul emas. Xususiy tibbiyotdan barcha foydalanishi uchun imkon yaratish bugungi kunda eng muhim masalalardan biri hisoblanadi.
Rivojlangan davlatlar tajribasiga nazar tashlaydigan bo‘lsak, davlat tomonidan fuqarolarning xususiy tibbiyot tizimidan foydalanishi ham kafolatlanadi. Bunda birinchidan, xususiy tibbiyot tizimiga fuqarolarga bepul tibbiy yordam ko‘rsatganligi yoki ko‘rsatishi uchun ma’lum imtiyozlar taqdim etiladi; ikkinchidan, tibbiy sug‘urta tizimini rivojlantiriladi. Tibbiy sug‘urta rivojlangan davlatlarda allaqachon keng joriy etilgan. Tibbiy sug‘urta fuqaroga xususiy tibbiyotdan ham keng foydalanish uchun imkon beradi. Albatta tibbiy sug‘urtani joriy etish oson emas. Ammo bu oldimizda turgan eng to‘g‘ri tanlovlardan biridir.
Tibbiy sug‘urta shaxsga davlat sog‘liqni saqlash tizimi bilan birga, sog‘liqni saqlashning xususiy va boshqa xil tizimlari imkoniyatlaridan foydalanishga ham yo‘l ochadi. Shu sababli Konstitutsiyada davlatning turli mulk shakllari asosida faoliyat ko‘rsatadigan sog‘liqni saqlashning barcha turlarini rivojlantirish bo‘yicha zarur choralarni ko‘rish hamda tibbiy sug‘urtaning turli shakllari uchun imkoniyatlar yaratish majburiyatini begilab qo‘yish fursati keldi.
Izoh (0)