Ушбу мақолада юридик фанлар бўйича фалсафа доктори Фарход Примов аҳолининг кафолатланган ҳажм доирасида бепул тиббий ёрдам олиш ҳуқуқини таъминлаш, тиббий суғурта тизимини кенгайтириш, фуқароларнинг хусусий тиббиётдан кенг фойдаланиш имкониятларини яратиш бўйича ўз фикрлари билан ўртоқлашган.
Сиҳат-саломатлик тенгсиз бойлик ҳисобланади. Халқимизда «бойликнинг боши – соғлиқ», «Саломатлик – туман бойлик», «Соғ танда – соғлом ақл», «Соғлик – умрнинг гарови» деб бежиз айтишмаган. Биз бир-биримиз билан саломлашишда айтадиган «Ассалому алайкум» сўзи ҳам «Сизга тинчлик, саломатлик, офият тилайман» деган маънони билдиради. Жамият ва давлатнинг тараққий этишида фуқароларнинг соғлом бўлиши, соғлом ёш авлодни тарбиялаш энг асосий масалалардан бири эканлигини исботлашга ҳожат йўқ.
Шу ўринда савол туғилади, инсоннинг, жамиятнинг соғлиғи учун ким масъул? Ҳар ким ўз соғлиғи учун ўзи қайғуриши керакми ёки бу жараёнда давлатнинг иштироки қандай бўлиши лозим? Фуқароларнинг соғлиғини сақлаш, уларни тиббий хизмат ва тиббий ёрдам билан таъминлаш албатта ҳар бир давлатнинг энг асосий бурчи ҳисобланади.
Мамлакатимизда фуқароларнинг соғлиғини сақлаш учун давлат, хусусий ва бошқа тизимлардан иборат ягона соғлиқни сақлаш тизими жорий этилган. Давлат соғлиқни сақлаш тизимига Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги, Қорақалпоғистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги, вилоятлар, Тошкент шаҳар соғлиқни сақлашни бошқариш органлари, уларнинг шаҳар ва туман бўлинмалари киради. Соғлиқни сақлашнинг хусусий ва бошқа хил тизимлари жумласига ўз маблағлари, жалб этилган маблағлар ва қонунчиликка мувофиқ бошқа манбалар ҳисобидан молиялаштириладиган даволаш-профилактика муассасалари, дорихоналар, дори воситалари, тиббий буюмлар ва тиббий техника ишлаб чиқарадиган корхоналар, шунингдек фармацевтика фаолияти билан шуғулланувчи жисмоний шахслар киради.
Ўтган йиллар мобайнида аҳолининг соғлиғини сақлаш тизимини ислоҳ қилиш, бу борада фуқароларга қулайликлар яратиш бўйича кўплаб чора-тадбирлар амалга оширилди. Бироқ ҳозир гап ҳақда эмас. Соғлиқни сақлаш тизимини ислоҳ қилиш бўйича бундан кейин қандай чоралар кўриш керак? Тизимни ислоҳ қилишда яна нималарни эътиборга олиш лозим деган саволларга жавоб излашга ҳаракат қиламиз.
Бугун Конституциямизда «Ҳар бир инсон малакали тиббий хизматдан фойдаланиш ҳуқуқига эга» деб белгилаб қўйишнинг ўзи камлик қилмоқда. Ушбу қоида Конституцияга у қабул қилинган 1992 йилда киритилган. Аммо орадан 30 йил ўтди. Бугун биз бошқа замонда яшаяпмиз. Соғлиқни сақлаш тизими ҳам Конституция қабул қилинган 30 йил олдинги ҳолатдан фарқ қилади.
Аввало, тиббий ёрдамнинг «кафолатланган ҳажми» нималарни ўз ичига олишини аниқлаштириб олиш керак. Бу жуда муҳим масала. «Кафолатланган ҳажм» ҳар бир фуқаронинг соғлиғини сақлаш учун лозим бўлган минимум кўрсаткич ҳисобланади. Афсуски, қонунчилигимизда кафолатланган ҳажм доираси аниқ белгиланмаган. «Фуқароларнинг соғлиғини сақлаш тўғрисида»ги қонунда «бепул тиббий ёрдам кўрасатиш ҳажми ва тартиби қонунчилик билан белгиланади» деган жумла билан чекланган. Ҳар бир фуқаро қандай ҳолатларда кафолатланган ҳажм доирасида бепул тиббий ёрдам олиши кераклигини аниқ билиши керак ва бунга ҳақли. Шу боис Асосий қонунда ҳар кимнинг кафолатланган ҳажм доирасида бепул тиббий ёрдам олиш ҳуқуқини мустаҳкамлаб қўйиш лозим.
Бугун соғлиқни сақлаш соҳасида хусусий тизим салмоқли ўринни ташкил этади. Бозор иқтисодиёти шароитида соғлиқни сақлаш тизимини хусусий секторсиз тасаввур этиб бўлмайди. Бутун дунёда шундай. Мамлакатимизда ҳам хусусий тиббиёт кенг ривожланмоқда. масалан, Хусусий тиббиёт томонидан лицензия асосида амалга оширилаётган тиббий ихтисослик турлари 1991 – 2016 йилларда 50 тани ташкил этган бўлса, 2017 – 2020 йилларда 129 тани ташкил этган. Ўзбекистон Президентининг 2017 йил 1 апрелдаги «Соғлиқни сақлаш соҳасида хусусий секторни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги қарорига мувофиқ, хусусий тиббиёт муассасалари шуғулланиши мумкин бўлган тиббий ихтисосликлар 50 тадан 126 тага кўпайди.
Хусусий клиникаларга давлат томонидан қатор молиявий имтиёзлар берилмоқда. Бундан ташқари, лицензия олиш учун берилган аризани кўриб чиқиш муддати ҳамда лицензия олиш учун тўланадиган давлат божи миқдори камайтирилди. Хусусий соғлиқни сақлаш тизими замонавий ва сифатли эканлиги билан жозибадор. Аммо бу тизим бепул эмас. Хусусий тиббиётдан барча фойдаланиши учун имкон яратиш бугунги кунда энг муҳим масалалардан бири ҳисобланади.
Ривожланган давлатлар тажрибасига назар ташлайдиган бўлсак, давлат томонидан фуқароларнинг хусусий тиббиёт тизимидан фойдаланиши ҳам кафолатланади. Бунда биринчидан, хусусий тиббиёт тизимига фуқароларга бепул тиббий ёрдам кўрсатганлиги ёки кўрсатиши учун маълум имтиёзлар тақдим этилади; иккинчидан, тиббий суғурта тизимини ривожлантирилади. Тиббий суғурта ривожланган давлатларда аллақачон кенг жорий этилган. Тиббий суғурта фуқарога хусусий тиббиётдан ҳам кенг фойдаланиш учун имкон беради. Албатта тиббий суғуртани жорий этиш осон эмас. Аммо бу олдимизда турган энг тўғри танловлардан биридир.
Тиббий суғурта шахсга давлат соғлиқни сақлаш тизими билан бирга, соғлиқни сақлашнинг хусусий ва бошқа хил тизимлари имкониятларидан фойдаланишга ҳам йўл очади. Шу сабабли Конституцияда давлатнинг турли мулк шакллари асосида фаолият кўрсатадиган соғлиқни сақлашнинг барча турларини ривожлантириш бўйича зарур чораларни кўриш ҳамда тиббий суғуртанинг турли шакллари учун имкониятлар яратиш мажбуриятини бегилаб қўйиш фурсати келди.
Изоҳ (0)