“Belarus politsiyasi juda yaxshi. Belarusning o‘zi esa juda chiroyli”. Afrika va Yaqin Sharqdan kelib, Minskda qolib ketgan minglab migrantlar qanday yashayapti va nima xohlayapti?

Belarus va Yevropa Ittifoqi chegarasidagi migratsion inqiroz boshlanganiga bir necha oy bo‘ldi. Afrika va Yaqin Sharqdan kelgan minglab qochoqlar hamon Belarusda qolmoqda. Ularning ayrimlari chegarani yorib o‘tishga bir necha bor urinib ko‘rdi, biroq bu urinishlar muvaffaqiyatsiz tugadi. Ko‘pchilikning Yevropa Ittifoqiga kirib olish umidi so‘ngan va o‘z vataniga qaytishga qaror qilgan, chunki boshqa chora yo‘q. Meduza muxbiri bilan suhbatda bo‘lgan qochoqlar nima sababdan o‘z yurtini tashlab kelgani, nega Yevropaga intilayotgani va endi nima qilmoqchiligi haqida hikoya qildi (“Daryo” esa bu hikoyalarni o‘zbek tiliga o‘girdi).

“Bruzgi” chegara-o‘tkazish punkti yaqinidagi qochoqlar lageri 18-noyabr kuni huvillab qoldi. Belarus chegara xizmati xabariga ko‘ra, muhojirlar chegara yaqinidagi “transport-logistika markazi hududiga ko‘ngilli ravishda ko‘chib o‘tgan”. Bu — yerga yoyib tashlangan matraslarda ikki ming kishi uxlaydigan bir ombor. “BelTA” davlat axborot agentligi ma’lumotlariga ko‘ra, u yerda muhojirlar yegulik, ichimlik suv, kiyim-bosh va hatto koronavirusga qarshi vaksina bilan ta’minlanmoqda.

Yana bir necha yuz nafar migrant vataniga uchib ketgan. Masalan, 400 ga yaqin iroqlik Iraqi Airways aviakompaniyasining maxsus evakuatsiya reysi orqali uyiga qaytib ketgan.

Biroq Belarusda hali ham yetti mingga yaqin qochoq bor. Ularning asosiy qismi Iroq, Suriya va Yamandan. Belarus rasmiylari “hech kim kuch bilan quvib solinmasligi”ni ta’kidlamoqda. Aleksandr Lukashenko esa Germaniyaga hech bo‘lmasa ikki ming kishi uchun evakuatsiya koridori tashkil etishni taklif qildi. Berlin bu taklifni rad etdi.

“Bu yerda yerosti o‘tish joylari ko‘p ekan. O‘sha yerda tunayveramiz”

Yevropaga intilayotgan Minskdagi qochoqlarning shahar markazidagi Galleria savdo markazi oldida to‘planishi odatga aylangan. Savdo markazi eshiklariga allaqachon: “Sayyohlik ryukzaklari bilan kirish taqiqlanadi”, degan eslatmalar osib qo‘yilgan.

Isinish yoki tamaddi qilish uchun ichkariga kirmoqchi bo‘lganlar buyumlarini yo yerosti o‘tish joylarida, yoki savdo markazi devorlari etagida qoldiradi — shunda ichkaridan qo‘riqchi chiqib, buyumlar va sumkalarni olishni talab qiladi. Yana birov esa ryukzagini shunday yerga tashlab ham ketaveradi.

O‘sha yerosti o‘tish joylarida puli qolmagan qochoqlar tunaydi. Hali ozgina bo‘lsa-da puli borlar esa xostellarga joylashgan. Ham puli bor, ham Belarusning haqiqiy vizasiga ega migrantlar esa rasmiy ravishda mehmonxonalarga joylashadi.

Ammo ularning hech birida “endi nima qilish kerak?” degan savolga aniq javob yo‘q. Meduza muxbiri bilan suhbatlashgan qochoqlarning ba’zilari uyga qaytishga qat’iy qaror qilganini aytdi. Boshqalari esa hali ham “Yevropa Ittifoqi biz uchun o‘z chegaralarini ochadi”, degan umidda.

Ayni vaqtda, Minskda qolib ketgan migrantlarning juda ko‘pi jurnalistlar bilan muloqotni xohlamaydi, shunchaki xohlamaydi. Nega OAV bilan gaplashishni xohlamaysiz, degan savolga javob berarkan, qochoqlardan biri asabiylashib, lekin oddiy qilib: “Iroq”, — deb javob beradi.

Iroq Kurdistoni (mamlakat shimolidagi muxtoriyat)dan kelgan yana bir 26 yoshli qochoqning tushuntirishicha, oxir-oqibat baribir uyga qaytishga majbur bo‘lsa, jurnalistlar bilan gaplashgani uchun vatanida “muammolar paydo bo‘lishi mumkin”.

Meduza’ning suhbatdoshi Belarusga ikki hafta avval do‘stlari bilan birga kelgan. Ular bir chodirda olti kishi tunagani holda, bir necha kunni Grodno va Brest atrofidagi o‘rmonlarda o‘tkazgan. Ularni chegaraga Belarus harbiylari o‘tkazmagan, kamiga chegarachilar qochoqlarning SIM-kartalari va pauerbanklarini olib qo‘ygan va avtobusga o‘tirg‘azib, yana o‘rmonga olib borib tashlagan.

Ular Minskka mahalliy aholining yordami bilan bir amallab qaytib olgan. Brest ostonasidagi bir qishloqda qochoqlarga kiyim berishgan, boshqa qishloqda esa yegulik. “Qandaydir belarus yigiti” esa poytaxtga qanday yetib olish mumkinligini ularga tushuntirgan.

Minskda qolib ketgan iroqlik qochoqlarning so‘zlariga ko‘ra, Belarus orqali Yevropa Ittifoqiga kirib olishga urinib ko‘rishga ularni Iroqdagi vaziyat — ishsizlik, korrupsiya, “bir tiyinga qimmat ta’lim” hamda iroqliklarning “hech qanday huquqlari yo‘q”ligi majbur qilgan.

“Iroqda maktabni tugatgach, qiladigan ishning o‘zi yo‘q. Yoshim 26 da, lekin na ishim va na pulim bor, bir dollarim ham yo‘q”, — deydi Meduza’ning suhbatdoshlaridan biri, “nega uyingizni tark etdingiz?” mazmunidagi savolga javob berarkan.

Belarusga kelish uchun u aka-ukalari va do‘stlaridan qarz olgan. Minskka yetib olish uchun yordam beradigan sayyohlik agentliklarining xizmatlari — chiptalar, Belarus vizasini rasmiylashtirish, mehmonxona xarajatlari — bir necha ming dollarga tushadi. Migrantlarni Belarusga olib kelayotgan Iroq turfirmalari o‘z mijozlariga ularning Yevroittifoqqa o‘tib olishiga Belarus chegarachilari yordam berishini va’da qiladi. Aslida hammasi boshqacha, va’da qilinganidek emasligini iroqliklar Polsha chegarasiga yetib kelgachgina anglab yetmoqda.

Hozir qochoqlar Minskka chodirlar tikmoqchi: “Bu yerda shuncha yerosti o‘tish joylari bor ekan. O‘sha yerlarga borib, ichida uxlayveramiz”. Keyin nima qilish kerak — buni o‘zlari ham bilmaydi. “Polsha chegarani ochib qolar, deb umid qilyapmiz”, — deydi ulardan biri.

Meduza suhbatlashishga muvaffaq bo‘lgan boshqa bir kurdning Belarusda yashayotganiga bir oydan oshgan va u Polsha chegarasini yorib o‘tishga bir necha bor muvaffaqiyatsiz urinib ko‘rgan. “Lekin Belarus politsiyasi juda yaxshi — har kuni bizga, bolalarimizga yegulik va suv berib turishdi. Va Belarus juda chiroyli!”, — deydi, ko‘tarinkilik bilan.

U hozir kuniga 120 dollardan to‘lab, xostelda yashayapti. Meduza suhbatdoshining aytishicha, u Germaniyaga yetib olish uchun yana bir bor urinib ko‘radi, shu safar ham o‘xshamasa, u holda Iroqqa qaytadi: “Lekin Iroqda hayot juda og‘ir. Iroqda mening hayotim yo‘q edi”.

Yana bir qochoq — 33 yoshli suriyalikning so‘zlariga ko‘ra, u Belarusga 20 kun avval kelgan. Shundan 15 kunni o‘rmonda o‘tkazgan. Polsha bilan chegarani kesib o‘tishga bir necha bor harakat qilgan, Grodnodagi chegarada ham, Brestdagisida ham bo‘lgan. “Chegara bo‘ylab 200 kilometr yurdik. Ammo Polsha chegarachilari bizni ortga qaytarib yubordi, telefonimni sindirishdi”, — shikoyat qiladi u.

Shundan so‘ng, aytishicha, u boshqa qochoqlar guruhi — “300 kishi, 30 bola” — bilan chegaradagi qochoqlar lageriga joylashib olmoqchi bo‘lgan, ammo buni ham uddalolmagan. Ta’kidlashicha, “Belarus politsiyachilari va harbiylari” ularga: “Yo‘q, Minskka ham emas, lagerga ham emas — borsanglar, Polsha yo Litvaga boringlar”, deb aytgan.

“Biz ularga: ‘Biz o‘lyapmiz. Iltimos’, dedik. Ovqatimiz qolmagandi, suvni daryodan olib ichayotgandik. Lagerga kirishimiz kerak edi, u yerda suv bor. Ehtimol, bir-ikki askar: ‘Mayli, lagerga boraveringlar’, degan bo‘lishi mumkin, lekin unvoni kattaroq harbiylar: ‘Yo‘q, ketinglar’, deb turib oldi”, — deya eslaydi u.

Meduza suhbatdoshining akasi va opasi allaqachon Germaniyaga ko‘chib ketgan, ammo endi o‘zining Yevropa Ittifoqiga kira olishiga ishonchi ko‘p ham komil emas. “Biz kambag‘al emasmiz, — alohida ta’kidlaydi u. — Pulimiz, biznesimiz bor. Suriyada katta kompaniyam bor, biznesmenman. Porsche Cayenne mashinam bor, lekin u yerda kelajagim yo‘q”.