“Sendagi ustun jihatdan manfaati yo‘lida foydalanish do‘stlik emas, shunchaki hamkorlikdir”. Xalqaro do‘stlar kunida do‘stlik haqida suhbatlashamiz

Do‘stlik insonga ishonch, sevgi, samimiyat, sadoqatdan tashqari, sotqinlik, manfaat va unutilish nimaligini o‘rgatadi. 9-iyun sanasi butun dunyoda Xalqaro do‘stlar kuni sifatida nishonlanadi. Tarixi noma’lum bu bayramdan maqsad – qayerda va qanday vaziyatda bo‘lmasin, qalban yaqin insonlarni eslash va ulardan xabar olishdir. Bugun — eski, chang bosgan, qadrdon albomdagi do‘stlar bilan tushgan suratlarni ochib ko‘rish, tilaklar va go‘yoki sirlar yozilgan esdaliklarni titkilab, bolalikka qaytish, turmush tashvishlaridan andak chalg‘ib, aziz insonlar bilan suhbat qurish uchun yaxshi bahona. “Daryo” ham ushbu sana munosabati bilan dunyoning turli burchagi va yurtimizda istiqomat qilayotgan turfa insonlarning do‘stlik haqidagi fikrlari bilan qiziqdi.

Davut Gazi Benli, Turkiyaning O‘zbekistondagi elchixonasi sobiq (2018–2020) matbuot kotibi (Turkiya, Anqara. 56 yosh)

Insonlar ichida eng yaxshilari odamlar va o‘zi bilan yaxshi munosabatda bo‘lganlaridir, degan naqlga amal qilib, sira ikkilanmay aytaman: men bu hayotda do‘st orttirish uchun yashayman. Do‘stlikni qiyinchiliklarga qaramay o‘sishda davom etadigan chig‘anoq ichidagi marvaridga qiyoslayman. Ona qornida mo‘jizaviy shaklda katta bo‘ladigan bola singari do‘st ham insonning bir parchasi, hatto eng befarq odamning ham yuragida do‘sti uchun alohida joy bo‘ladi. Odamzod tirik ekan uni tushunishlarini, suhbat qurish va ichidagilarni to‘kib-sochishni, ammo bo‘lishganlaridan ayrimlari sir bo‘lib qolishini xohlaydi. Albatta, har qanday munosabatlarda bo‘lgani singari ba’zida do‘stdan ham kuyib qolish mumkin. Inson bor joyda, albatta, xiyonatlar bo‘ladi. Siz ishongan tog‘larga qor yog‘maydimi hech? Xiyonatga duch kelganingizda Istanbuldagi Vefa (Vafo) degan joyni eslang. Bizda bir do‘st vafosiz chiqsa, “Vafo tarixda qoldi, vafo yo‘q” deyiladi. Unga xafa bo‘lmaslik, muammo deb bilmaslik, shunchaki unutish kerak. Yana “do‘stning eskisi ma’qul” degan gap ham bor. Maktab, universitetdagi davrlarda eng yaxshi do‘stlik munosabatlari o‘rnatiladi. Tan olish kerakki, yosh ulg‘aygani sari inson do‘stlarning yangisini topishi qiyin bo‘ladi. Katta yoshda orttirilgan do‘stlar yoshlikdagichalik qadrli bo‘lmaydi. O‘rtoq, oshna hamda tanishlaringiz ko‘p bo‘lishi mumkin, ammo ularning har birining yaqinlik darajasi turli va bu yillar davomidagi sinalishlardan keyin ma’lum bo‘lishi mumkin. Hazrat Ali (r.a)ning mashhur so‘zlari bor: “Siringni do‘stingga aytma, u o‘z do‘stiga aytadi”. Sir berishingizga loyiq bo‘lgan do‘st sizning tabassumingiz ortidagi qayg‘uni, g‘azabingiz ortidagi muhabbatni, sukunatingiz sababini siz kabi bilsin. Yaxshi kuningizda atrofingizda har kim bo‘lishi mumkin, ammo qiyinchiliklarda sizni tashlab qo‘ymaydigan do‘st – haqiqiysi. Yiliga bir marta ko‘risha olmasam ham, dardlashadigan, dardimga darmon bo‘la oladiganlarim ko‘p. Bunday do‘stlar bir millat, din va madaniyat vakili bo‘lish shart emas. Sog‘inish, vaqti-vaqti bilan hol-ahvol so‘rash, birgalikda kamdan kam bo‘lsa ham, suhbatlashish, xayrlashayotganda ko‘zlarning yoshga to‘lishi — mana asosiysi nima! Do‘stning uzoq yoki yaqinda ekani emas, minglab kilometrlarga qaramay, bir-birini qo‘msashi muhim. Masofalarda katta farq bo‘lishiga qaramay, qo‘msashda davom etadigan butun dunyodagi qadrli kishilar — do‘stlarimni Xalqaro do‘stlar kuni bilan tabriklayman.

Nodira Isamuhammedova, Mentor Hub onlayn platformasi asoschisi (Kanada, Toronto. 42 yosh)

Do‘stlik — ko‘nglimizni yorituvchi quyosh, adashganimizda to‘g‘ri yo‘l ko‘rsatadigan yulduz, yaxshi-yomon, oq-qora kunimizdagi yo‘ldoshimiz bo‘lgan oydir. Mening “men”ligimni anglashda, mening “men” bo‘lishimda do‘stlarimning roli beqiyos. Ularsiz hayotimni tasavvur qila olmayman – qayerda bo‘lmay, insonlar bilan suhbatlashishga, do‘stlashishga harakat qilganman. Iloji bo‘lsa, hamma bilan do‘st bo‘lardim, ammo do‘stlikning rivojlanishi, unib-o‘sishi uchun ikki tarafning bir-biri uchun vaqt ajratishi zarur, buning esa doim ham imkoni yo‘q. Insonlar hayotida do‘stlarining sadoqatsizligidan aziyat chekishi mumkin, ammo men tabiatan kechirimliman. Inson ojiz banda. Hamma ham xato qiladi. Ularni tushunishga va kechirishga doim tayyor bo‘lganman. Kechira olmaslik darajasida sizga yomonligi teggan bo‘lsa va bundan pushaymon bo‘lmasa, demak u do‘st emas. Do‘stlar bir-birining tikanlarini bilgan holda atirgullaridan bahramand bo‘la oladilar. Sinfdosh do‘stlar sening aslingni biluvchilar bo‘ladi, fikrimcha. Katta bo‘lib, aloqalar uzilsa-da, ularni ko‘rganda yana bolaga aylangandek bo‘ladi odam. Qizig‘i, men yashaydigan Kanadadagi maktablarda bolalar har yili turli sinflarga qo‘yiladi. Bu degani O‘zbekistonga o‘xshab bolalar sinfdoshlari bilan 10-11 yil birga tahsil olmaydi. O‘quvchilarning guruh bo‘lib ayrimlarni kamsitishi, tarafkashlikning oldini olish hamda bolalarning barcha bilan tez chiqishib ketishi uchun bu yaxshi, albatta, ammo ikkinchi tomondan bunda qalin do‘st orttirish qiyinlashadi. Do‘stlikning unib, ulg‘ayishi uchun, shubhasiz, uzoq birga vaqt kechirish lozim. Ko‘p hollarda sinfdoshlar bilan yo‘llar, qiziqishlar, dunyoqarash, fikrlar ayro tushadi. Kursdoshlar bilan esa aksincha, fikrlar, qiziqishlar, kasblar yaqinligi bois do‘stlik rishtalari bog‘lanadi. Menimcha, eng yaqin do‘stlar aynan shu kursdoshlar bo‘lsa kerak. Katta yoshda ham do‘st orttirish mumkin va zarur. Ammo ta’kidlaganimdek, yaqin do‘st bo‘lish, qalban, yarimta so‘zdanoq bir-birini tushunish darajasiga yetish uchun vaqt va ikki tomonlama harakat kerak. Do‘st vaqt va yaxshi-yomon kunlar bilan sinaladi. Soxta do‘stlardan aziyat chekmaslik uchun birov bilishi kerak bo‘lmagan sirlarni hech kimga aytmaslik, lekin yordamni ham ayamaslik, yaxshilik qilgan odamdan javob kutmaslik kerak. Bandasi bilmasa, yaratuvchisi biladi. Masofalar uzoq bo‘lsa-da, haqiqiy do‘stlarning yuraklari, ko‘ngillari yaqin bo‘ladi. Do‘stlarim bilan ancha muddatdan keyin ko‘rishsak ham, xuddi vaqt o‘tmagandek, qolgan joydan gapimiz gapga qovushib ketaveradi. Qolaversa, hozir shukrki, muloqot vositalari ko‘p, sog‘inch hovurini biroz bo‘lsa-da bosadi. Haqiqiy do‘stlar bir-birlarini duolarida eslashadi. Fursatdan foydalanib, men kimnidir bilib yoki bilmay xafa qilgan bo‘lsam, kechirishlarini so‘rardim. Meni duolarida eslagan do‘stlarim ikki dunyoda ham kam bo‘lmasin.

Jim Ovens, sayohatchi (AQSh, Vashington 80 yosh)

Do‘stlik men uchun hayot kaliti. Inson do‘stlikdan taskin topishi, o‘zini himoyalangandek his qilishi va quvonchni tuyishi mumkin. Do‘stlik bu boricha samimiy va ochiq bo‘lish, sirlarimizni ishonib bo‘lishish demak. Qalbingizdagilarni to‘kib-sochishingiz mumkin bo‘lgan va o‘zingizni yolg‘iz his ettirmaydigan, sizni muhokama qilmasdan, boringizcha qabul qiladigan, asosiysi, inson sifatida yaxshi ko‘radigan inson haqiqiy do‘stdir. Do‘stsiz hayotda ma’no yo‘q. Inson suhbat bilan bir-birining taftini olmasa, dard va quvonchni baham ko‘rmasa, g‘azabga to‘la, hafsalasi pir bo‘lib boraveradi. Do‘st-u birodarlarsiz hayot zerikarli, menimcha. Ishonchni suiiste’mol qilish bilan bog‘liq vaziyatlar ko‘p bo‘lgani uchun aksariyat kishilar sirlashishdan cho‘chiydi. Ammo bu qanchalik haqiqat va qiyin bo‘lmasin, kuch topib, ishonish kerak. Inson baxtni his qilishi, buning uchun hamma vaqt hamma narsani ichida tutmasligi kerak. Ikki xil toifa — hamma bilan do‘st tutinadigan va faqat sanoqlilar bilan yaqin bo‘ladigan kishilar bor. Birinchi toifa insonlar hayotiga rang beradigan kishilardir. Ular do‘stlar bilan o‘zini xavfsiz hisoblaydi. Ikkinchi toifa insonlar esa sondan ko‘ra sifatni ma’qul biladi va yaqin do‘stlari sanoqli bo‘ladi. Ular qalblariga sokinlik baxsh etadigan alohida kishilar bilan o‘ziga xos bog‘liqliklarni his qiladi. Men borimcha ochiq bo‘la oladigan va yonida mug‘ambirlik qilishimga hojat bo‘lmaydigan sanoqli do‘stlarni afzal bilaman. Masofa shaxsiy munosabatlarga to‘sqinlik qilishi va do‘stlik rivojlanishida xavfsiz muhit bo‘lishiga izn berishi mumkinligi bois ba’zida uzoqdan turib do‘st tutinish oson. O‘zbekistonda do‘stlarim ko‘pligining sababini men uzoqda ekanim ular istaganlaridek muloqot qila olishlari, shuningdek, hech qanday bajarishi kerak bo‘lgan majburiyatlarsiz o‘z hayotlarini yashashlari mumkinligida deb bilaman. Siz istagan savollarga javob beroldimmi yoki yo‘q, bilmadim, ammo ta’kidlaganlarim sizga zarracha bo‘lsa ham, biror nima bergan bo‘lsa, bundan juda mamnunman.

Shohistaxon Ibragimova, uy bekasi (O‘zbekiston, Toshkent. 43 yosh)

Inson hayotida do‘stlikdan-da yaxshiroq narsa bo‘lmaydi, ularni ishonch birlashtirib turadi. Hayotimda onamchalik ishonish mumkin bo‘lgan do‘stni uchratmadim. Achchiq haqiqat shuki, odamlar bugun manfaat sabab yaqin bo‘lyapti. Shu sabab inson sirlarini oila a’zolari va turmush o‘rtog‘iga aytishi kerak. Siz ishonib aytgan sirlaringizni boshqa odamdan eshitsangiz, bilingki, do‘st deb bilganingiz soxta. Inson qanchalik yaxshi bo‘lsa va yaxshilik ulashsa, atrofida ham o‘zi singari qalbi toza insonlar ko‘p bo‘ladi.

Sherzod Mahmudov, jurnalist (27 yosh)

Hayotda pul, obro‘, mansab kabi havoyi, moddiy qiymatlar bilan o‘lchanmaydigan tushunchalar bor. Muhabbat, oqibat, yaxshilik, do‘stlik... Do‘stlik men uchun hamma narsa. Kishining yaqinlari ko‘p, ammo do‘sti sanoqli bo‘ladi. Do‘stingning kimligiga qarab, sen haqingda birlamchi tasavvur hosil qilishadi. Hayotimda qiyomatga qadar do‘stlarim borligidan xursandman. To‘g‘ri, ular ko‘p emas, ammo bor. Masalan, hayotimdagi eng oqibatli do‘stim bilan abituriyentlik paytida tanishganman. Talabalikka bo‘lgan quvonchli va qayg‘uli kunlardan iborat yo‘lni birgalikda bosib o‘tganmiz. Bizni mana shu vaziyat birlashtirdi. Buni tabiiy qabul qilaman. Ammo do‘stlikda manfaat bo‘lishiga qarshiman. Chunki tuyg‘ularga yolg‘on aralashadi. Sendagi ustun jihatdan o‘z manfaati yo‘lida foydalanish u do‘stlik emas, shunchaki hamkorlik. Fursati yetsa, hamkorlik to‘xtaydi. Hayotingizda manfaatlarga qurilgan hamkorliklar ko‘p bo‘lishi mumkin, ammo hech bir tama, moddiyat ko‘zlanmaydigan do‘stlik abadiy bo‘ladi.

“Ikki kishi bilgan sir – sir emas”, deyiladi bir filmda. Masalan, menda oilam bilan baham ko‘radigan sirlarim bor. Hayotimdagi ayrim holatlarni ularga aytish to‘g‘ri emas. Shu bilan birga, do‘stlarning barchasiga ham aytib bo‘lmaydi. Qayerdadir o‘qigandim: “Do‘stingga siringni aytma, chunki uning ham do‘sti bor”. To‘g‘ri fikr. Lekin eng yaqin do‘stingizga hayotingizda sodir bo‘layotgan o‘zgarishlarni aytish kerak. Undan maslahat olasiz, fikrlarini tinglaysiz, masalaga boshqa ko‘z bilan qaraysiz. Asosiysi, sizni qiynayotgan, yelkangizni og‘ir yukdek bosib turgan muammolaringizni oz bo‘lsa-da, aritishga yordam beradi. Chunki haqiqiy do‘stingiz bilan sizni ruhiyat birlashtiradi, yanada yaqinlashtiradi. U siz nimani yoqtirishingiz, nimani yoqtirmasligingizni yaxshi biladi. Sizga ruhiyati yaqin do‘stingiz bo‘lsa, sirlaringizni bemalol o‘rtoqlashsangiz bo‘ladi. Yuqorida aytganimdek, jisman ikki kishidirsiz, ammo ruhan yakdilsiz. Haqiqiy do‘stni soxtasidan ajratish juda ham oson, ammo juda qiyin ish. Chin do‘st sizni doim himoya qiladi. Ayniqsa, biror-bir davrada siz yo‘q bo‘lsangiz-u, u yerdagilar sizni yomonlayotgan bo‘lsa, “Falonchi hozir yo‘q-ku! Yonini olganimni baribir ko‘rmaydi! Undan ko‘ra indamayman”, demaydi. U sizni siz bor paytda ham, yo‘q ekaningizda ham himoya qiladi. Manfaat izlamaydi. Og‘ir kuningizda yoningizda bo‘ladi.

Otam aytadi: “Yaqinlaringning to‘yiga bormasang borma, ammo ta’ziyasida yonida bo‘l”. Chunki quvonchingizga hamma sherik bo‘lishi mumkin. Baxtli kuningizda kimdir samimiy xursand, kimdir esa hasad qiladi. Siz u paytda bir dunyo yaqinlaringiz davrasida kimgadir ehtiyoj sezishingiz qiyin. Bu jarayon umringiz mobaynida kechadi. Shuning uchun ham do‘stning chin va soxtasini ajratish oson hamda mashaqqatlidir. Deyarli o‘chib qolgan cho‘g‘ga ozgina tutantiriq tashlasangiz, ozroq tutaydi-yu, birdan yonib ketadi. Faqat uni qo‘llab-quvvatlab, mayda shoxlar, uning ustiga yirik o‘tinlar tashlamasangiz, tez yonib, tez o‘chadi. Do‘stlik ham shunday. Agar uzoq vaqt ko‘rishmay, gaplashmasangiz, munosabat tezda qovushmaydi. Keyin esa birdan o‘tgan kunlar, sho‘xliklarni yodga olasiz. Yana eski vaqtga qaytasiz. Ammo suhbat qurish va diydorlashib turish yana uzoq vaqtga cho‘zilsa, munosabat izdan chiqadi. O‘tgan kunlarni eslab yuraverasiz. Ammo chin do‘stlar qandaydir kutilmagan sabab bo‘lmasa, doimo bir-birining holidan xabar oladi. Masofa uzoq bo‘lsa-da, bunga imkon topadi. Ayniqsa, bizning asrimizda. Hozir atrofimdagi do‘stlar bir necha yillardan keyin ham yoningizda bo‘lishiga qanchalik ishonasiz, degan savolga “Buni faqat Alloh biladi”, deb javob beraman. Ishonishga kelsak, O‘zidan eng xayrlisini so‘rayman. Muhimi, bizni va yaqinlarimizni to‘g‘ri yo‘l adashtirmasa, munosabatlarimizga moddiyat, turli ixtiloflar, fe’limizdagi ijobiy sifatlarni salbiysiga aralashtirmasa, yaxshilikni umid qilish mumkin.

Ziyoda Ramazonova, O‘zbekiston jurnalistika va ommaviy kommunikatsiyalar universiteti 2-bosqich talabasi (19 yosh)

Do‘stlik bu odamning o‘ziga o‘xshagan bir olam. Do‘stlarim ko‘p, sirlashishim mumkin bo‘lgan insonlar kam. Kishilarni ko‘pincha vaziyatlar birlashtirib turadi. Yoningizdagi insonga sizdan yaxshiroq muqobil bo‘lmagani uchun do‘st bo‘lishingiz, sizdan yaxshisi chiqqanda esa unutilishingiz mumkin. Soxta va chin do‘stni ko‘zlari, so‘zlaridagi samimiyatdan bilsa bo‘ladi. Chin do‘stim yo‘q va bunga bir tomondan o‘zimning ham tortinchoqligim, ichimdagini top ekanim sabab deb o‘ylayman.

Gulira’no Musayeva suhbatlashdi.