Ba’zi vaksinalar mamlakatlarga pandemiyadan tezroq chiqishga yordam bermoqda — Bloomberg
Dunyo bo‘ylab yuz millionlab odamlar bugunga kelib COVID-19’ga qarshi emlanib bo‘lgan, endi aholisining katta qismi vaksina olgan mamlakatlarda virus tarqalishi pasayishni boshlashi kerak, ammo hamma joyda ham bunday bo‘lmayapti, deb yozadi “Gazeta.uz” Bloomberg’ga tayanib.
Nashr qayd etishicha, ikki xil tendensiya kuzatilmoqda: masalan, Isroilda vaksinatsiya qamrovi oshib borgani sari, koronavirus bo‘yicha yangi holatlar soni qisqarmoqda, Seyshel orollarida esa (u yerda emlangan aholi ulushi boshqa har qanday mamlakatdagidan ko‘proq) kasallanish darajasi o‘sishda davom etmoqda.
Bloomberg fikricha, buning sabablaridan biri vaksinalarning har xil turlaridan foydalanish bo‘lishi mumkin. Moderna yoki Pfizer/BioNTech tomonidan ishlab chiqilgan RNK-vaksinalar (ribonuklein kislotasi asosidagi vaksinalar) infeksiyaning yuqishini pasaytirishda yordam berib, kasallanishni yaxshiroq to‘xtatadi. Boshqa vaksinalar COVID-19 oqibatida og‘ir kasalliklar va o‘lim yuzaga kelishining oldini olishda samarali bo‘lsa-da, unchalik darajada afzallikka ega bo‘lmasligi mumkin, deya taxmin qiladi nashr.
The Lancet jurnalida chop etilgan, Isroilda Pfizer/BioNTech vaksinasi bilan emlangan millionlab odamlarning ma’lumotlari ustida olib borilgan tadqiqot ko‘rsatishicha, ushbu vaksina koronavirusning simptomsiz holatlarining 90 foizdan ortig‘ining oldini olishda yordam bergan. Vaksinaning simptomsiz infeksiya yuqishini to‘xtatish qobiliyati “jamoaviy immunitet imkoniyati bor-yo‘qligini aniqlovchi omil” hisoblanadi, dedi Yangi Janubiy Uels universiteti (Avstraliya) epidemiologi Rayna Makintayr.
“Shu tariqa, mamlakat qo‘lga kiritishi mumkin bo‘lgan vaksinalar hamma narsaga: niqob taqish va ijtimoiy masofalanish siyosatidan tortib chegaradagi cheklovlarning bekor qilinishi va iqtisodiyotning qayta tiklanishigacha ta’sir qiladi, chunki kasallanish holatlarining kunlik hisoboti hukumat qarorlarida hisobga olinadi. Odamlar uchun bu pandemiyagacha bo‘lgan erkinliklarini qanchalik tez qayta tiklashini belgilab berishi mumkin”, — deyiladi maqolada.
Bittadan ko‘p vaksina mavjud bo‘lgan mamlakatlarda samaradorlikdagi farqlar ma’lum bir vaksinalarning afzal ko‘rilishiga olib kelmoqda. Masalan, Filippinda immunizatsiya markazlaridan birining yaqinida Pfizer vaksinasini olish istagidagi olomon to‘plangach, markazlarga qanday vaksina bilan emlash ishlarini olib borayotganini ma’lum qilmaslik buyurildi.
Maqola mualliflari AQShdagi vaziyatni ham misol qilib keltirmoqda, u yerda aholining qariyb 40 foizi RNK-vaksinalar bilan emlangan bo‘lib, yangi kasallanish holatlari soni so‘nggi to‘rt oy ichida 85 foizdan ziyodroqqa pasaydi. Yaqinda esa to‘liq emlangan amerikaliklarga niqob taqmaslik va ijtimoiy masofaga rioya qilmaslik uchun ruxsat berildi.
Aholisining 60 foizga yaqini Pfizer bilan to‘liq emlangan Isroilda ham cheklovlar asta-sekinlik bilan bekor qilindi — mamlakatda yangi holatlar soni yil boshida qayd etilgan kuniga 8000 tadan 50 tagacha tushdi. Aholining 30 foizi, asosan, RNK-vaksinalar bilan emlangan Qatarda va Maltada ham yangi kasallanish holatlari kamaymoqda.
Bloomberg qayd etishicha, mavjud RNK-vaksinalarni juda past haroratda saqlash talab etiladi, bu esa ulardan transport va vaksina infratuzilmasi yaxshi bo‘lmagan mamlakatlarning foydalanish imkoniyatini cheklaydi. Mualliflar fikricha, bu ko‘pchilik mamlakatlar RNK asosidagi emas, balki adenovirus vektorli vaksina — AstraZeneca’dan tortib, koronavirusning faolsizlantirilgan (o‘ldirilgan) shaklidan foydalanuvchi Sinopharm va Sinovac Biotech Xitoy vaksinalarigacha bo‘lgan dorilarga umid bog‘lamoqda.
Vaksinalarning ushbu an’anaviy turlari klinik sinovlarda simptomli COVID-19’ning oldini olish bo‘yicha 50 foizdan 80 foizgacha samaradorlik ko‘rsatgan, RNK-vaksinalarda esa bu ko‘rsatkich 90 foizga teng. Bu vaksinalarning virus tarqalishini to‘xtatish qobiliyati bo‘yicha hozircha ma’lumotlar kam, ammo u pastroq bo‘lishi mumkinligidan darak beruvchi belgilar bor, deya qo‘shimcha qiladi nashr.
Seyshel orollari aholisining taxminan 65 foizini AstraZeneca va Sinopharm dorilari bilan to‘liq emladi, ammo shu oydayoq yangi kasallanish holatlari bir hafta ichida tez ko‘paydi, kasallanganlarning 37 foizi vaksinaning ikkita dozasini ham olib bo‘lgan. Kasallanishning avj olishi hukumatni maktablarni yopishga, sport tadbirlarini bekor qilishga va uydagi mehmondorchiliklarni taqiqlashga majbur qildi. To‘liq vaksinatsiyadan o‘tgan odamlarning qariyb 60 foizi Sinopharm, qolganlar — AstraZeneca vaksinasini olgan.
Ayni vaqtda shu narsa ochiq-oydinki, ma’qullangan vaksinalarning barchasi kasallikning og‘ir kechishi yoki o‘lim holatlari xavfini kamaytiradi, bu esa kasalxonalarga yuklamani kamaytiradi. Yengil shakldagi COVID-19 holatlari tarqalishi bilan birga olib borilgan vaksinatsiya ham jamoaviy immunitet paydo bo‘lishida yordam berishi mumkin.
“Infeksiyaga qarshi immunitet kamroq, ammo og‘ir simptomlar rivojlanishiga qarshi immunitet ko‘proq bo‘lgan mamlakatlarda asosan kasallikning yengil kechishini chaqiradigan virus aylanib yuribdi, bu esa immunitetni kattaroq darajagacha oshiradi”, — deya Bloomberg Gonkong universiteti epidemiologi Ben Koulingning gaplaridan iqtibos keltiradi.
O‘zbekistonda bugungi kunda ZF-UZ-VAC2001 (rekombinant) Xitoy—O‘zbekiston vaksinasi, shuningdek, AstraZeneca (CoviShield, Hindistonda ishlab chiqarilgan) va Rossiyaning “Sputnik V” (ikkalasi ham adenovirusli vektor asosida) vaksinalari bilan emlanish mumkin. Ayni vaqtgacha mamlakatda 1,5 milliondan ortiq odam emlangan, shularning 1,15 millioni birinchi, 358,1 ming nafari esa ikkinchi dozani olgan.
