• Profilga Kirish
  • 1751972643_633.png 1751972643_245.png 1751959824_218.svg 1751959824_520.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12634.34
    • RUB162.37
    • EUR14821.34
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +31°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    O‘zbekiston

    Farg‘onadagi qonli mojaroga 30 yil bo‘ldi. Qirg‘inda Kremlning roli qanday bo‘lgan?

    Bundan 30 yil avval, iyun oyining 3-sanasida O‘zbekiston tarixida bir necha kun davom etgan qora kunlar boshlangan edi. O‘shanda Farg‘ona viloyatida mahalliy xalq bilan biz “mesxeti turklar” deydigan, o‘zlarini “ahiska turklari” deb ataydigan, tarixiy ildizi va e’tiqodi o‘zbeklarga ham qardosh, ham dindosh bo‘lgan xalq o‘rtasida qonli mojaro bo‘lib o‘tgan edi. “Daryo” kolumnisti G‘ayrat Yo‘ldosh o‘sha qonli voqealar haqida hikoya qiladi.

    Foto: “RIA Novosti”

    Foto: “RIA Novosti”

    Tan olish kerak, o‘sha mojarolarda jabr chekkanlar asosan mesxeti turklar bo‘ldi. Chunki son jihatidan oz bo‘lgan turklar hech qachon mahalliy xalqqa bas kela olmasdi.

    Voqealar qanday kechganini yozishdan avval mesxeti turklar yurtimizga qanday kelib qolgani haqida ikki og‘iz gaplashsak.

    Manfur Stalin 1944-yilda, urush SSSR chegarasidan chiqib, Sharqiy Yevpopa mamlakatlari hududiga ko‘chib o‘tib, mamlakat biroz tinchiganidan keyin bir qancha kichik xalqlarni “vatanga xiyonat”da ayblab, ularni o‘z yurtlaridan o‘zga yerlarga badarg‘a qilish haqida qarorlar e’lon qildi. O‘sha qarorlarga ko‘ra Qrimdagi tub aholi bo‘lmish qrimtatarlar, Shimoliy Kavkazdagi chechen va ingushlar, Gruziyadagi Turkiya bilan chegaradosh bo‘lgan Mesxetiya o‘lkasida yashaydigan mesxeti turklar o‘zlari yashab turgan uylaridan, vatanlaridan majburan chiqarilib, boshqa o‘lkalarga, asosan Markaziy Osiyo respublikalariga, jumladan, O‘zbekistonga surgun qilindi. O‘shanda qrimtatarlar, chechenlar va ingushlarni “nemis fashistlariga sotilgan” degan yorliq bilan surgun qilgan bo‘lsalar, mesxeti turklarni “Turkiyaga sotilgan”likda ayblashdi. Bir faktga e’tibor bering: hammasi musulmonlar, asosiy qismi Kavkaz xalqlari surgun qilingan. Stalinning kelib chiqishi gruzin ekanligini inobatga olsak, Kavkaz xalqlarini, buning ustiga asosan musulmonlar o‘z uyidan badarg‘a qilinishi bejizga emasga o‘xshaydi. Chunki agar gap birgina sotqinlik haqida bo‘lganida edi, ruslar, ukrainlar, belaruslar orasida ham fashistlarga sadoqat bilan xizmat qilgan odamlar ko‘p edi. General Vlasovni eslaylik. Urushning hal qiluvchi pallasida bu rus generali katta armiya bilan nemislar tomoniga o‘tib ketgan.

    Shunday ekan, fikrimcha, bu o‘rinda sotqinlik bahonasida Stalin o‘z g‘arazlari uchun bu millatlarni surgun qilgan degan asos haqiqatga yaqindir.

    Foto: “RIA Novosti”

    Foto: “RIA Novosti”

    Shundan so‘ng yo‘llardagi ming bir azobda qiynalgan mesxeti turklarning aksariyat qismi O‘zbekistonga, Farg‘ona viloyatiga olib kelib joylashtirildi. Xalqimizning aksar qismi o‘shanda bu millatga qo‘lidan kelgan barcha yordamni bergan, urush, qiyinchilik davr bo‘lishiga qaramay, bir burda nonini baham ko‘rgan. Oradan yillar o‘tib, Stalin vafotidan so‘ng, 1956-yilda bu xalqqa o‘z vataniga qaytishga ruxsat berildi. Kimlardir ortga qaytdi. Ammo turklarning Mesxetiyasi boshqalar tomonidan egallab bo‘lingan edi. Turklarning asosiy qismi O‘zbekistonda yashab qoldi; kelib chiqishi va e’tiqodi o‘zbeklar bilan bir bo‘lgan bu millat O‘zbekistonda ona vatanida yashaganday yashadi.

    Endi 1989-yilgi fojiaga kelsak. O‘shanda rasmiy Moskva bu mojaroga turli sabablarni ro‘kach qildi. “O‘zbek qizini mesxeti turklar zo‘rlab qo‘ygan”, “pivoxonada chiqqan janjaldan boshlangan”, “Bozorda mesxeti turk o‘zbek ayolini haqorat qilgan” va boshqa ko‘plab sabablar keltirildi. Ammo keyinchalik ma’lum bo‘ldiki, tobora parchalanib, tarqab ketishi aniq bo‘lib borayotgan SSSRning o‘sha davrdagi rahbarlari o‘sha paytda turli respublikalarda mojarolar chiqarib, shu yo‘l bilan Ittifoqni saqlab qolish payida bo‘lgan.

    O‘zbekistonda mesxeti turklar va mahalliy xalq o‘rtasida;

    Qirg‘izistonda o‘zbeklar va qirg‘izlar o‘rtasida;

    Ozarbayjonda Tog‘li Qorabog‘da ozarbayjonlar va armanilar o‘rtasida;

    Gruziyada gruzinlar va abxazlar, gruzinlar va osetinlar o‘rtasida;

    Moldovada, Dnestbo‘yida ruslar va moldavanlar, gagauzlar va moldavanlar o‘rtasida.

    Bu mojarolarning hammasida Kremlning hissasi bor edi va ularning rejalari Moskvada tuzilgan.

    Foto: “RIA Novosti”

    Foto: “RIA Novosti”

    Ustoz yozuvchi Tohir Malik domla o‘zining “Murdalar gapirmaydilar” nomli romanida Farg‘onadagi mojaroning boshlanishida Moskvaning hissasi qanday bo‘lganini qisman ochib bergan. Shuningdek, keyinchalik SSSR tarqab ketishi ortidan nafaqat Farg‘onadagi, balki yuqorida keltirganim sobiq Ittifoqning turli hududlaridagi ko‘plab mojarolarni rasmiy Moskva uyushtirganini isbotlovchi ko‘plab dalillar yuzaga chiqdi. O‘shanda Moskvaning bunday o‘yinlarida ishtirokchi bo‘lganlar rejalar Moskvada ishlab chiqilganini oshkor etdi.

    Ammo o‘shanda Farg‘ona viloyatida “mesxeti turk o‘zbek qizini zo‘rlabdi” yoki shunga o‘xshash yolg‘on gaplarni eshitgan, Moskvadan kelib 1–2 o‘zbekni o‘ldirib, turklarga yopishtirilganini anglab yetmagan mahalliy aholini to‘xtatish qiyin edi.

    Ko‘zi qonga to‘lgan o‘zbek yigitlari qayerda mesxeti turklar yashaydigan xonadon bo‘lsa bostirib kirib, ularga nisbatan nima zo‘ravonliklar bo‘lsa qildi. Oxiri Farg‘onaga harbiy bo‘linmalar tashlandi. “Mana biz odil davlatmiz” deganday, ular o‘zlaricha mesxeti turklarni uylarini qo‘riqladi. Mojaro rejasi Moskvada tuzilganiga yana bir isbot shuki, o‘shangacha sodir bo‘lgan mojarolarni imi-jimida yopib kelgan Moskva Farg‘onadagi fojiani suratga olib, televideniyeda ko‘rsatish uchun markaziy televideniyadan bir nechta operator va muxbirdan iborat butun boshli guruhni yuborgan va har kuni necha martadan “olovli nuqta”dan “o‘zbeklarning qonxo‘rligi”, “o‘zbeklarning zo‘ravonligi” haqida reportajlar berib borilgan edi.

    To‘polonlar turklar yurtimizdan olib chiqib ketilishi bilan tugadi.

    Foto: “RIA Novosti”

    Foto: “RIA Novosti”

    Moskvadagi markaziy televideniye ko‘rsatgan lavhalardan farqli ravishda, xorij mediasiga intervyu bergan mesxeti turklar hammasi tushunarsiz tarzda boshlangani, boshida o‘zbeklar bilan mojaro chiqqaniga ishonmaganlari va bir-birlaridan “balki ruslar bilan mojaro chiqqandir” deb so‘raganlari, chunki ungacha o‘zbeklar bilan hech qachon kelishmovchilik yuz bermagani, o‘zbeklar va turklar ildizan va e’tiqod jihatdan yaqin bo‘lganlarini, hatto quda-anda tutinib ketganlari, shu uchun o‘zbeklarning mesxeti turklarga qarshi ko‘tarilganlariga ishonmaganlarini hikoya qilganlar.

    Oradan yillar o‘tib, o‘z vataniga sig‘magan mesxeti turklar dunyo bo‘ylab tarqab ketdi. Ularning bir guruhi BMT dasturi bo‘yicha AQShga ko‘chirildi. Bir qismi Turkiyaga ketdi. Asosiy qismi Rossiyaga ko‘chirildi. Shuncha mojaroga qaramay, bir qismi “vatanim O‘zbekiston, o‘lsam qabrim shu yerda bo‘lsin” deb O‘zbekistonda qoldi. Bugungi kunda ular yurtimizda mahalliy xalq bilan bir oila bo‘lib, o‘z uylarida yashaganday yashayapti. Eng muhimi, bugun mesxeti turklarning hammasi o‘sha qonli voqealarni rasmiy Moskva uyushtirganini, o‘zbeklar va turklar esa vaziyat qurboni bo‘lganini biladi. Shu uchun ham bugun mesxeti turklar dunyoning qayerida yashashidan qat’iy nazar O‘zbekistonni hurmat va sog‘inch bilan tilga oladi hamda “ikkinchi vatanimiz” deb ataydi. Buni ijtimoiy tarmoqlarda, internet saytlarda mesxeti turklar O‘zbekiston sharafiga hurmat bilan yozayotgan bitiklardan ham bilsa bo‘ladi.

    Muallif fikri tahririyat nuqtai nazariga mos kelmasligi mumkin.

    04.06.2019, 21:24   Izoh (0)   278829
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    Turizmdagi trendlar 2025: Xitoyda Markaziy Osiyoga – Qozog‘iston, O‘zbekiston, Qirg‘izistonga qiziqish o‘smoqda


    “KAFOLAT sug‘urta kompaniyasi” AJning moliyaviy barqarorlik reytingi “Fitch Ratings” tomonidan “Ijobiy” prognozi bilan “B+” darajasida tasdiqlandi


    O‘zbekiston Milliy banki xalqaro kapital bozorida 400 mln AQSH dollarlik obligatsiyalarni muvaffaqiyatli joylashtirdi


    Chiqim va kirim: nazorat sari ilk qadam


    InfinBANK’dan VISA kartasi endi Swoo Pay ilovasida


    BI Sad’O Business loyihasida ochiq eshiklar kuni bo‘lib o‘tdi va CHILLA aksiyasi boshlandi


    Kia O‘zbekiston bozorini egallamoqda: 2025-yilning birinchi yarmida rekord darajadagi sotuvlar


    Ichkaridan nazar: Imzo fabrikasi qanday ishlaydi?


    Ipak Yo‘li Bankdan Tradeloan: xalqaro bitimlarni moliyalashtirish


    Beeline Uzbekistan hududlarda raqamli rivojlanishni jadallashtirmoqda


    Central Asian University RUR va THE Impact Rankings 2025 xalqaro reytinglarida o‘z mavqeini mustahkamlamoqda


    O‘zbekistonda yangilangan HAVAL H6 rasman ishga tushirildi


    Neo Insurance — sug‘urta bozoridagi raqamli o‘zgarishlarning 2 yillik natijasi 


    Centrum Air 25-iyuldan Toshkent — Seul to‘g‘ridan-to‘g‘ri reyslarini boshlaydi 


    Ipotekaga xonadon, sovg‘a sifatida esa — omborxona!

     

    Tavsiya etamiz

    Kreml soyasidagi jumboqlar: sirli ravishda vafot etgan rossiyalik tadbirkor va amaldorlar

    10 iyul, 20:40

    Isroilning G‘azodagi qirg‘ini yagona emas: Insoniyat tarixidagi eng yirik genotsidlar qanday sodir bo‘lgandi?

    10 iyul, 19:12

    Patriot: Isroil voz kechgan, Ukraina esa ko‘prog‘iga ega chiqishni istayotgan yarim asrlik tizim haqida nimalar ma’lum?

    8 iyul, 20:45

    “O‘lim sharbati”: SSSRda Stalindan so‘ng ikkinchi qudratli shaxs nomi berilgan qurol qanday paydo bo‘lgandi?

    6 iyul, 15:23
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Salomatlik haqidagi zamonaviy tibbiyot allaqachon inkor qilgan yanglish fikrlar

    Salomatlik | 13 iyul, 08:39

    Putin Eronni yashirincha uranni boyitishdan voz kechishga chaqirdi

    Dunyo | 13 iyul, 08:25

    O‘zbekistonda muomalaga chiqarilgan bank kartalari soni keskin o‘sdi

    Iqtisodiyot | 13 iyul, 08:00

    AQSHda Trampga qarshi tergovlarga yordam bergan xodimlar ishdan bo‘shatildi

    Dunyo | 12 iyul, 23:50

    “Hech kimdan qo‘rqmayman” — Toshkentda tadbirkor bolalar maydonini egallab oldi, aholi norozi

    O‘zbekiston | 12 iyul, 23:37

    “Barcha zapravkalarda elektr quvvatlagichlar o‘rnatiladi” — transport vaziri Ilhom Mahkamov

    O‘zbekiston | 12 iyul, 23:27

    Hindistonda rossiyalik ayol ikki bolasi bilan changalzorda yashayotgani aniqlandi

    Dunyo | 12 iyul, 23:10

    Abbosbek Fayzullayev va “SSKA” — Rossiya Superkubogi sohibi (video)

    Sport | 12 iyul, 22:42

    Fransiyada Yangi Kaledoniya nomli yangi davlat tuzish to‘g‘risida bitim imzolandi

    Dunyo | 12 iyul, 22:35
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.