Tibbiyot yutuqlariga qaramay, aholining sog‘liq bilan bog‘liq ayrim fundamental masalalarda hanuzgacha yanglish qarashlarga ega. Ayrimlar shirinlik diabetga olib keladi deb o‘ylasa, boshqalar yurak xastaliklari faqat keksalarda uchraydi, deb hisoblaydi. Vaksinalar va autizm keltirib chiqaradi, deb ishonadiganlar ham talaygina. Quyida jamoatchilik ongida chuqur ildiz otgan noto‘g‘ri qarashlarga barham beramiz.
1-yanglish fikr: Shirinlik qandli diabetga olib keladi
Qandli diabetning birinchi turi autoimmun kasallik bo‘lib, uning rivojlanishida bemor hayot tarzining ta’siri yo‘q. Ikkinchi turi esa ko‘proq turmush tarziga bog‘liq bo‘lib, ortiqcha vazn, kamharakatlik, noto‘g‘ri ovqatlanish singari omillar orqali yuzaga keladi. Shunga qaramay, bu turdagi diabet shirinlik iste’moli bilan emas, umumiy ortiqcha kaloriya va muvozanatsiz parhez bilan bog‘liq.
Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti sog‘lom ovqatlanish va me’yoriy jismoniy faollikni qand kasalligi profilaktikasining asosiy usuli sifatida ko‘rsatadi. Shakar miqdorini kamaytirish ham tavsiya etiladi, biroq taomnomadan uni to‘liq chiqarib tashlash shart emas.
2-yanglish fikr: Saraton kasalligining qaytalanishi hayotga nuqta qo‘yadi
Saratonni dastlabki bosqichda aniqlash davolanish imkoniyatlarini oshiradi. Hatto kasallik qaytalangan holatlarda ham zamonaviy davolash vositalari ijobiy natija berishi mumkin. Ulardan biri CAR-T-terapiya bo‘lib, unda bemorning immun hujayralari genetik jihatdan qayta ishlanib, o‘simta hujayralarini aniqlash va yo‘q qilishga “o‘rgatiladi”.
Bu yondashuv ilk bor 2017-yilda bolalarda limfoblastik leykemiyani davolash uchun tasdiqlangan. Bugungi kunga kelib, u ko‘plab boshqa qon onkologiyasi turlarida ham klinik amaliyotda joriy etilgan.
3-yanglish fikr: Yurak-qon tomir kasalliklari faqat keksalarda uchraydi
Yurak yetishmovchiligi, jumladan, surunkali yurak yetishmovchiligi turli yoshdagi odamlarda uchrashi mumkin. Ortiqcha vazn, yuqori xolesterin, chekish, gipertoniya va qandli diabet yurakka salbiy ta’sir ko‘rsatib, yosh organizmlarda ham muammo keltirib chiqaradi.
Bugungi tibbiyotda individual yondashuvga o‘tish bo‘yicha yangi tadqiqotlar olib borilmoqda: olimlar yurak kasalliklarining molekulyar asoslarini, gen va oqsillarni chuqur o‘rganib, universal davo usullarini izlamoqda. Bu esa bemorlarning yoshi yoki klinik ko‘rsatkichlaridan qat’i nazar, samarali natija beruvchi terapiyalarni ishlab chiqishga xizmat qiladi.
4-yanglish fikr: Astmada faqat simptomlarni davolash yetarli
Yo‘q. Astma bu surunkali yallig‘lanish bo‘lib, nafaqat yo‘tal va tomoq og‘rig‘i, balki bronxlar sezuvchanligining ortishi bilan kechadi. Faqat simptomlarni yengillashtirish bilan cheklanish kasallikni nazorat qilmaslikka olib keladi, bu esa keskin xurujlar va hattoki o‘lim xavfiga olib kelishi mumkin.
Eng samarali yondashuv bu yallig‘lanishni bartaraf etuvchi asosiy terapiya, ya’ni ingalyatsion kortikosteroidlardan muntazam foydalanishdir.
5-yanglish fikr: Vaksinalar autizmni keltirib chiqaradi
1998-yilda nashr etilgan bir shubhali tadqiqotga ko‘ra, qizamiq, qizilcha va parotitga qarshi MMR vaksinasi autizm bilan bog‘liq ekani da’vo qilingan. Tadqiqot kichik hajmli (bor-yo‘g‘i 12 bolada sinalgan) bo‘lib, ilmiy nuqtai nazardan ko‘plab jiddiy kamchiliklarga ega edi. Keyinchalik bu ish olimlar hamjamiyati tomonidan tanqid ostiga olindi, maqola nashrdan olib tashlandi, muallif esa shifokorlik amaliyotidan chetlatildi.
Shunga qaramay, bu noto‘g‘ri fikr jamoatchilik orasida ommalashib ketdi. Natijada emlanish darajasi pasayib, qizamiq holatlari ko‘paydi.
6-yanglish fikr: Vitaminlar doimiy ravishda ichilishi shart
Ko‘pchilik bahor va kuzda vitaminlarni “kasallikni oldini olish” uchun qabul qiladi, ammo sog‘lom va xilma-xil ovqatlar orqali zarur mikroelementlarni olish mumkin. Vitamin yetishmovchiligi bo‘lsa klinik holat bo‘lib, laboratoriya tahlillari bilan tasdiqlanishi lozim. Davolash ham faqat shifokor nazorati ostida olib boriladi.
Shuni unutmaslik kerakki, ba’zi vitaminlarning ortiqcha miqdori organizm uchun zararli. Suvda eriydigan vitaminlar (masalan, C yoki B guruhi) ortiqcha bo‘lsa, tanadan chiqarib yuboriladi. Ammo yog‘da eriydigan A, E, D va K vitaminlari tanada to‘planib, jigar va buyrak faoliyatiga zarar yetkazishi mumkin.
7-yanglish fikr: Bola tez-tez shamollasa, uning immuniteti past degani
Bog‘chaga qatnayotgan bolalar yiliga 6–8 martagacha O‘RVI bilan kasallanishi mumkin. Bu maktabgacha yosh davri uchun norma sanaladi. Tez-tez kasallikka chalinish bolaning yangi muhitga moslashayotgan davrida kuzatiladi. Asosiysi — kasalliklar yengil o‘tishi, antibiotik talab qilmasligi va bola oraliq davrda o‘zini yaxshi his qilishini nazorat qilish lozim. Immunitet bilan bog‘liq og‘ir buzilishlar esa pnevmoniya, yiringli sinusit yoki boshqa og‘ir infeksiyalar bilan belgilanadi. Bunday holatlarda oddiy vitaminlar emas, balki murakkab immunomodulyator terapiya talab qilinadi.
Izoh (0)