Markaziy Osiyoning iqtisodiy landshaftini qayta belgilashi mumkin bo‘lgan harakat doirasida O‘rta koridor tashabbusi Xitoy va Yevropa bozorlari o‘rtasidagi aloqani sezilarli darajada yaxshilashga tayyor. Ushbu ulkan loyiha mintaqalarni avtomobillar, temiryo‘llar va dengiz yo‘llarining keng tarmog‘i orqali bog‘lashga intiladi, savdoni potensial ravishda oshirish va iqtisodiy o‘sishni tezlashtirish imkonini beradi. O‘zbekiston va Qozog‘iston yetakchilik qilgan holda, tashabbus 2030-yilgacha savdo oqimini uch barobarga oshirish va sayohat vaqtini ikki baravar qisqartirish, bu davlatlarni markaziy iqtisodiy chorrahalarga aylantirishni maqsad qilgan.
Jahon banki turli hukumatlar va ko‘p tomonlama tashkilotlar bilan birgalikda koridor salohiyatini maksimal darajada oshirish bo‘yicha saʼy-harakatlarni kuchaytirmoqda. Rejalashtirilgan yangilanishlar mintaqaning logistika asosini o‘zgartirib, uni hal qiluvchi iqtisodiy kuchga aylantirishi kutilmoqda.
Mintaqaviy savdoni rivojlantirish uchun strategik ishlanmalar
1. Olmaota aylanma temiryo‘li (Qozog‘iston): Hozirda Olmaota viloyati jiddiy logistika muammolariga duch kelmoqda, bu yerda yuk poyezdlari dizeldan elektrovozga o‘tishi kerak, bu esa yuk oqimiga to‘sqinlik qiladi. Yangi aylanma temiryo‘lning qurilishi ushbu tirbandlikni bartaraf etish, Qozog‘iston bo‘ylab yuk tashishni tezlashtirish va O‘rta koridorning umumiy samaradorligini oshirishga qaratilgan.
2. Qozog‘iston-O‘zbekiston temiryo‘li aloqasi: Qozog‘iston va O‘zbekiston o‘rtasidagi mavjud temiryo‘l infratuzilmasi chegara o‘tish joylarida uzoq kutish vaqtlari tufayli amalga oshmayapti, bu esa yuklarni uzoqroq va samarasiz yo‘nalishlarga olib borishga majbur qilmoqda. Ikki mamlakat o‘rtasidagi to‘g‘ridan to‘g‘ri temiryo‘l aloqasi operatsiyalarni soddalashtiradi, tranzit vaqtlarini keskin qisqartiradi va logistika samaradorligini oshiradi.
3. Aqtau portidagi yangilanishlar (Qozog‘iston): Iqlim o‘zgarishi Kaspiy dengizidagi suv sathining pasayishiga olib keldi, bu esa Aqtau portidagi ishlarga taʼsir qildi. Ushbu portni yangilash uning O‘rta koridorda muhim tugun sifatidagi rolini saqlab qolish uchun juda muhimdir. Uning obyektlarini samarali kranlar va temiryo‘lga o‘rnatilgan jihozlar bilan modernizatsiya qilish ushbu muhim savdo yo‘li bo‘ylab tovarlarning tez harakatlanishini osonlashtirishni taʼminlaydi.
Ekspert fikrlari
Outpost Eurasia kompaniyasining siyosat bo‘yicha bosh maslahatchisi Oleg Abdurashitov ushbu tashabbusning har tomonlama afzalliklari va strategik ahamiyatini taʼkidladi. “O‘rta koridor tashabbusi shunchaki iqtisodiy tashabbus emas, bu anʼanaviy, siyosiy jihatdan nozik yo‘nalishlarni chetlab o‘tuvchi strategik harakatdir. Joriy geosiyosiy qo‘zg‘olonlardan oldin bo‘lgan bu yo‘nalish so‘nggi paytlarda anʼanaviy yo‘nalishlardagi uzilishlar tufayli juda katta ahamiyatga ega”, — deya tushuntirdi Abdurashitov.
Yo‘lak nafaqat savdo yo‘llarini diversifikatsiya qiladi, balki yetkazib berish muddatlarini sezilarli darajada qisqartirish orqali savdo samaradorligini oshiradi. “Ushbu yo‘lak dengizga chiqish imkoni bo‘lmagan Markaziy Osiyoni mohiyatan jahon bozorlari bilan bog‘lab, tovarlarni tashish uchun turli yo‘nalishlarni taklif etadi. Bu yetkazib berish muddatlarini keskin qisqartiradi — Shimoliy yo‘nalishlar orqali 15 kunga nisbatan O‘rta yo‘lak orqali taxminan 10 kunga qisqaradi”, — deya qo‘shimcha qildi Abdurashitov.
Tashabbus nafaqat iqtisodiy loyiha, balki geosiyosiy raqobatdan ko‘ra muvozanatli iqtisodiy hamkorlikni rag‘batlantiradigan, jalb qilingan mamlakatlarning iqtisodiy strategiyalariga mos keladigan strategik integratsiya harakatidir. “Mintaqaning merkantilistik iqtisodiy manfaatlaridan kelib chiqqan holda, ushbu loyiha ishtirok etayotgan mamlakatlarning iqtisodiy strategiyalariga mos keladi va bizga uni geosiyosiy raqobat sifatida emas, balki muvozanatli iqtisodiy hamkorlik sifatida ko‘rishga imkon beradi”, — dedi u.
Abdurashitov, shuningdek, mintaqaviy integratsiya va innovatsiyalar uchun kengroq taʼsirlarni taʼkidlab, “O‘rta yo‘lak” nafaqat tovarlar harakati, balki yanada o‘zaro bog‘langan va tinch Yevrosiyo qitʼasi uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘lgan g‘oyalar va innovatsiyalar almashinuvini ham osonlashtirishini taʼkidladi. “O‘rta koridorning dizayni va u xizmat qiladigan strategik iqtisodiy manfaatlarni hisobga olgan holda, u nafaqat tovarlar, balki g‘oyalar va innovatsiyalar harakatini ham osonlashtiradi, o‘zaro bog‘langan va kamroq ziddiyatli Yevrosiyo qitʼasiga yordam beradi”, — dedi u.
Loyihaning jadalligi dunyoning eng kam iqtisodiy bog‘langan mintaqalaridan birida uzoq vaqtdan beri mavjud bo‘lgan ulanish muammolarini hal qilishi mumkin, bu esa mintaqaviy savdo dinamikasida sezilarli o‘zgarishlarni keltirib chiqarishi mumkin. “Ushbu loyiha yaratgan jadallik muhim ahamiyatga ega — u dunyoning eng kam iqtisodiy integrallashgan mintaqalaridan birida uzoq vaqtdan beri mavjud bo‘lgan ulanish muammolarini hal qilish uchun yo‘l ochadi va bu mintaqaviy savdo dinamikasida sezilarli o‘zgarishlarni keltirib chiqarishi mumkin”, — deya xulosa qildi Abdurashitov.
O‘rta koridor tashabbusi shunchaki yangi savdo yo‘li emas, balki Markaziy Osiyoning iqtisodiy va infratuzilmaviy landshaftini o‘zgartirishga tayyor bo‘lgan katalizator bo‘lib shakllanmoqda. Yevropa Ittifoqining yosh energiya elchisi va xalqaro siyosat bo‘yicha maslahatchisi Dimitris Simeonidis ushbu rivojlanayotgan loyihaning chuqur oqibatlari haqida o‘z fikrlari bilan o‘rtoqlashdi.
Simeonidis tashabbusning strategik mohiyatini taʼkidlab, “O‘rta yo‘lak uzoq yillik moliyalashtirish muammolarini hal qilish va Markaziy Osiyo iqtisodiyotini diversifikatsiya qilish uchun mukammal imkoniyat yaratadi. Bu nafaqat savdo yo‘li, balki keng ko‘lamli iqtisodiy rivojlanish uchun katalizatordir”, — deya ma’lumot berdi. Uning sharhlari koridorning nafaqat savdo-sotiqni kengaytirish, balki mintaqaviy iqtisodiyotni tubdan qayta shakllantirishdagi rolini taʼkidlaydi.
Yo‘lak bo‘ylab infratuzilmani rivojlantirish salohiyati katta. “Ushbu tashabbus infratuzilmani rivojlantirishda qor to‘pi taʼsiriga olib kelishi mumkin, bunda temiryo‘llarga investitsiyalar energiya infratuzilmasiga va ish o‘rinlarini yaratishga qo‘shimcha investitsiyalar kiritilishiga olib kelishi mumkin, bu mintaqa iqtisodiyotida aks etadi”, deb tushuntirdi Simeonidis. Bunday rivojlanish butun mintaqada barqaror iqtisodiy o‘sish va barqarorlikni qo‘llab-quvvatlash uchun juda muhimdir.
Simeonidis, shuningdek, koridorning siyosiy afzalliklarini, xususan, anʼanaviy savdo yo‘llari ko‘pincha geosiyosiy keskinliklar botqog‘iga tushib qolgan mintaqada barqarorlikni taʼminlash qobiliyatini taʼkidladi. “Germaniya va Rossiya o‘rtasidagi o‘tmishdagi keskinlik misolida ko‘rsatilgan anʼanaviy savdo yo‘llarining siyosiylashuvi Yevrosiyo savdosini barqarorlashtirish va depolitizatsiya qilish uchun O‘rta yo‘lak kabi muqobil yo‘nalishlar zarurligini taʼkidlaydi”, — dedi u.
Markaziy Osiyoning noyob geografik va iqlim sharoiti uni qayta tiklanadigan energiya va yashil texnologiyalar sohasida yetakchilik uchun ideal nomzodga aylantiradi. “Markaziy Osiyo keng yer maydoni mavjudligi va yuqori quyosh radiatsiyasini hisobga olgan holda qayta tiklanadigan energiya manbalari va yashil texnologiyalar bo‘yicha yetakchiga aylanish salohiyatiga ega. Bu siljish nafaqat energetika mustaqilligi, balki barqaror rivojlanish uchun ham muhim”, — dedi Simeonidis.
Bundan tashqari, O‘rta koridor katta xalqaro investitsiyalarni ochish uchun kalit bo‘lishi mumkin. “Mintaqaviy integratsiyani rag‘batlantirish va xalqaro hamkorlikni qo‘llab-quvvatlash orqali O‘rta yo‘lak ushbu ulkan loyihalar uchun zarur bo‘lgan muhim moliyaviy resurslarni ochib, Markaziy Osiyoga o‘zining to‘liq iqtisodiy salohiyatidan foydalanishga va katta energiya xavfsizligiga erishishga yordam berishi mumkin”, — deya qo‘shimcha qildi u.
Abdurashitov va Simeonidisning bu fikrlari O‘rta yo‘lakning nafaqat iqtisodiy tashabbus sifatidagi muhim mohiyatini taʼkidlaydi – bu strategik, infratuzilmaviy va geosiyosiy siljish bo‘lib, Markaziy Osiyoning jahon bozori bilan o‘zaro munosabatini sezilarli darajada o‘zgartirishi mumkin. Ushbu yangilanishlar davom etar ekan, savdo samaradorligini oshirish va mintaqaviy integratsiya salohiyati istiqbolli ko‘rinadi va bu Markaziy Osiyoni transkontinental logistika sohasida muhim o‘yinchi sifatida joylashtirmoqda.
Izoh (0)