Ўзбекистон кўчмас мулк бозорида уй-жой нархлари ортиқча баҳоланиб, аҳоли даромадларидан тезроқ ўсмоқда. Бу ҳақда Марказий банк 2023 йил учун молиявий барқарорлик шарҳида маълум қилди.
Нархлар нега тез ўсмоқда?
Йиллар давомида юқори суръатларда ўсиб бораётган уй-жойларнинг бозор қиймати ушбу активларга бўлган талабни янада оширмоқда. Юқори талаб шароитида таклиф ҳажмининг сезиларли ортда қолиши уй-жой нархларининг фундаментал омилларга, хусусан, аҳоли даромадига боғлиқ бўлмаган ҳолда ўсишини юзага келтирмоқда.
Бундан ташқари, уй-жойларни ижарага бериш орқали кўриш мумкин бўлган рентабеллик даражасининг пасайишига қарамай, спекуляция омили таъсирида кўчмас мулк бозорида юқори фаоллик ва талаб ҳажми ортган.
Марказий банк таҳлилига кўра, 2023 йил давомида кўчмас мулк бозорида уй-жойларнинг ўртача бозор нархи асл нархидан 24 фоизгача юқори баҳоланиши кузатилган.
“Сўнгги йилларда Ўзбекистонда кўчмас мулкни харид қилиш хусусияти бирламчи эҳтиёжни қондиришдан инвестицияга ўзгарди. Мамлакатда капитал бозорининг етарли даражада шаклланмагани, молия инструментларнинг оммалашмагани, кўчмас мулк бозорида уй-жой нархларининг ўсиш суръати банк депозитлари даромадлилигига нисбатан ҳам юқори бўлиши аҳоли томонидан кўчмас мулк бозорига сармоя киритишни юқори рентабелли актив сифатида қаралмоқда”, — дейилади манба ахборотида.
Аҳоли харид қобилияти қисқарган
Шарҳда ўтган йили Ўзбекистонда аҳолининг уй-жой харид қилиш имкониятлари қисқаргани келтирилган. Мамлакат аҳолисининг ўртача иқтисодий ҳолатини ифодаловчи аҳоли жон бошига ҳисобланган номинал ялпи ички маҳсулоти (ЯИМ) миқдорига нисбатан уй-жой нархларида юқорироқ ўсиш кузатилган. Хусусан, 2023 йил якунига кўра, бир квадрат метр учун уй-жой нархининг аҳоли жон бошига ҳисобланган номинал ЯИМга нисбати 30 фоизни ташкил этиб, 2022 йилнинг мос даврига қараганда тўрт фоиз бандга ортган. Ушбу нисбатнинг ортиши аҳолининг кўчмас мулк бозорида уй-жой сотиб олиш қобилиятининг пасайганини ифодалайди.
Кўчмас мулк бозоридаги уй-жой нархларининг шаклланишига аҳолининг расмий даромадига боғлиқ бўлмаган бошқа омиллар ҳам таъсир кўрсатмоқда.
“2023 йилда уй-жой нархларининг бозор қиймати йиллик 36 фоизга, аҳолининг ўртача ойлик иш ҳақи эса 17 фоизга ўсган. Натижада уй-жой нархларининг бозор қиймати аҳолининг ўртача ойлик иш ҳақига нисбатан йиллик ҳисобда қарийб 2,1 марта тезроқ ўсган. 2023 йилда Ўзбекистонда ушбу кўрсаткич айрим Марказий Осиё, Кавказ ва бошқа давлатлар кўрсаткичларига нисбатан юқори шаклланган”, — дейилади шарҳда.
Ипотека кредитлари улуши
Нотариал тасдиқланган шартномалар сони 2023 йилда 350 мингтани ташкил этиб, 2022 йилга нисбатан 4,4 фоизга ошган. Шунингдек, ўтган йилда меҳнатга лаёқатли ёшдаги ҳар мингта аҳолига тўғри келадиган ипотека кредити олувчилар сони 11 фоизга ўсган.
Ўтган йилда ажратилган ипотека кредитларининг асосий қисми уй-жойларни харид қилишга йўналтирилган. Берилган ипотека кредитларининг ўртача тортилган фоиз ставкаси 18 фоизни, ўртача тортилган муддати 17,5 йилни ташкил этган.
Марказий банк таҳлилига қараганда, аҳолининг ипотека кредитлари бўйича тўлов қобилияти пасаймоқда. 2023 йилда ажратилган ўртача ипотека кредитлари ҳажми 2022 йилга нисбатан 38 фоизга ошган. Аҳолининг ўртача даромади ортган бўлса-да, ипотека кредитлари бўйича ўртача ойлик тўловлар миқдорида кузатилган юқорироқ ўсиш суръати ипотека кредити олувчилар учун тўлов қобилияти бўйича заифликларни кучайтириши мумкин.
Изоҳ (0)