Юпитернинг пайдо бўлиши метеоритларнинг ўзгаришига олиб келган — тадқиқот

Япониядаги Нагоя университети ва Италия миллий астрофизика институти физиклари биринчи бор Юпитернинг шаклланиши хондруллар - бугунги кунда метеоритларда учрайдиган эриган моддадан иборат майда шарлар ҳосил бўлишига сабаб бўлганини аниқладилар. Тадқиқот натижалари Scientific Reports журналида чоп этилган.

Хондруллар - бу диаметри 0,1 дан 2 миллиметргача бўлган кичик думалоқ томчилар бўлиб, улар 4,5 миллиард йилдан ортиқ вақт олдин ҳосил бўлган. Улар астероидлар ва кометалар ичида “қотиб қолган”, Ерга эса фақат метеоритлар таркибида тушади. Олимлар уларни ўнлаб йиллар давомида ўрганишларига қарамай, уларнинг шаклланишининг аниқ механизми сир бўлиб қолаётган эди.

“Планетезималлар бир-бири билан улкан тезликларда тўқнашганда, уларнинг жинсларидаги сув бир зумда буғга айланарди. Буғ худди кичик портлашдагидек кенгайиб, эриган тоғ жинсларини микроскопик томчиларга парчаларди. Айнан шулар бугунги кунда биз топаётган хондрулларга айланди”, дейди Нагоя университетидан профессор Синити Сироно.

Гипотезани текшириш учун тадқиқотчилар Юпитернинг ўсишини моделлаштирган ва унинг тортишиш кучи сувга бой осмон жисмларининг тўқнашувларини қандай келтириб чиқаришини кузатган. Маълум бўлдики, жараён метеоритларда кузатиладиган хондруллар хусусиятларини мукаммал тарзда такрорлайди. Бундан ташқари, натижалар шуни кўрсатадики: уларнинг шаклланиш чўққиси Юпитер ўзининг улкан ўлчамларига етган пайтга - Қуёш тизими пайдо бўлгандан тахминан 1,8 миллион йилга тўғри келган.

“Хондрулларни сайёраларнинг шаклланиш босқичларини қайд этувчи ўзига хос “вақт белгилари” сифатида қараш мумкин. Топилган хондруллар орасида ёш бўйича катта хилма-хиллик шуни кўрсатадики: шунга ўхшаш жараён нафақат Юпитернинг пайдо бўлишида, балки бошқа гигант сайёраларнинг, масалан Сатурннинг шаклланишида ҳам содир бўлган”, дейди тадқиқотчилар.

Олимларнинг айтишича, уларнинг иши сайёраларнинг пайдо бўлишини аниқлашнинг янги усулини беради ва Қуёш тизими қандай ривожланганини тушунишга ёрдам беради. Эҳтимол, худди шундай жараёнлар бошқа юлдузлар атрофида ҳам содир бўлади. Бу эса экзосайёравий тизимларнинг шаклланиш тарихига йўл очади.