Халқаро меҳнат ташкилоти (ХМТ) ҳисоботига кўра, 2030 йилга келиб жазирама ва у билан боғлиқ стресс туфайли дунёда 80 миллион иш ўрни йўқ бўлиб кетади. Бироқ иқлимшунос олимлар исиш жараёни тезроқ кечишидан огоҳлантирмоқда. Ҳарорат кўтарилиши кўпроқ очиқ ҳавода ишлайдиган одамларга, масалан, қурувчилар, деҳқонлар ва курерларга таъсир кўрсатади. Шунингдек, ўрмон хўжалиги, туризм ва транспорт соҳаларида ҳам меҳнат шароитлари ёмонлашади.
Энг оғир вазият Жанубий Осиё ва Ғарбий Африкада кутилмоқда. Бу ҳудудларда экстремал иссиқлик аллақачон инсон танасининг физиологик чегараларига яқинлашмоқда ва меҳнат шароитлари кўпинча асосий хавфсизлик стандартларига жавоб бермаяпти. Бироқ ривожланган мамлакатлар ҳам жиддий муаммолардан четда қолмайди: Европа давлатлари ҳам ҳароратнинг кўтарилиши билан боғлиқ қийинчиликларга дуч келади.
Одамлар бундай об-ҳавода ишлашга нега қийналади ва иссиқда қандай ишлаш кераклиги ҳақида “Докстарклаб” тиббий таълим академияси асосчиси, кардиолог Александра Демкина Forbes учун ёзган мақоласида сўзлаб беради.
Юқори ҳарорат иш қобилиятига қандай таъсир қилади?
Иссиқ ҳавонинг иш қобилиятини пасайтириши ҳақидаги тадқиқотлар кам. Бунинг сабаби когнитив қобилиятларни баҳолаш жараёнининг мураккаблиги, услубларни ишлаб чиқиш ва келишиб олиш зарурати ҳамда корпоратив маълумотларнинг ёпиқлигидир. Бироқ шундай касблар борки, уларда диққат сусайиши ва хатолар ўлимга олиб келади, шунинг учун улар ҳақида маълумотлар кўпроқ. Масалан, жазирамада ҳалокат билан тугаган йўл-транспорт ҳодисалари сони 3,4 фоизга, 56-65 ёшли ҳайдовчилар орасида эса 8,2 фоизга ошади. Испан олимлари ҳам ҳарорат кўтарилганда авариялар сони ўсишини аниқлаган.
Кондиционерсиз хоналарда таълим олаётган талабаларда когнитив қобилиятлар пасайиши тез-тез кузатилади. Иқтисодчи Бенжамин Кребс эса АҚШнинг турли штатларидан 31 000 кишининг “Раиндропс” арифметик ўйинида тўплаган балларини таҳлил қилиб, шундай хулосага келган: одатий ҳароратдан юқори бўлганда одамларнинг ақлий қобилиятлари пасаяди. Бунда иссиқроқ иқлимда яшовчилар совуққа ўрганганларга қараганда камроқ таъсирланади. Агар ҳарорат 33-34 даражага етса, меҳнат унумдорлиги 50 фоизга пасаяди, деб таъкидланади ХМТ ҳисоботида.
Вазиятни ноқулай меҳнат шароитлари: ифлосланган ҳаво, хона етарли даражада шамоллатилмаслик ва иш жойининг ноқулай ташкил этилиши янада оғирлаштиради. Натижада иссиқ об-ҳаво ходимларнинг ҳатто одатий ноқулайликларга ҳам бардош бериш қобилиятини сезиларли даражада пасайтиради.
Одам қандай ҳароратда қулай ишлаши мумкин?
Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг тавсияларига кўра, турар жойлардаги ҳаво ҳарорати +18-24 даража бўлиши лозим.
Бироқ бу ҳарорат ҳар ким турлича таъсир қилади. Масалан, ҳатто +20 даражада ҳам айрим кишилар ўзларини ҳаддан ташқари иссиқда ҳис қилиши мумкин. Бунга ҳам физиологик, ҳам патологик ҳолатлар сабаб бўлади. Мисол учун, агар одамда қалқонсимон без касаллиги бўлса, у соғлом одамлар салқин деб баҳолайдиган шароитда ҳам ўзини иссиқда ҳис қилиши мумкин.
Сурункали касалликларга чалинган одамлар юқори ҳарорат таъсирига айниқса таъсирчан бўлади. Масалан, семизликдан азият чекаётган беморларда юрак-қон томир ва нафас олиш тизимларига тушадиган юк нормал вазнли одамларга қараганда юқорироқ бўлади. Бундан ташқари, ортиқча вазн кўпинча гипертония ва қандли диабет билан бирга кечади, бу эса асоратлар хавфини оширади.
Жазирама кунда қандай салқинланиш керак?
Кондиционердан тўғри фойдаланиш
Офислар, транспорт воситалари ва ишлаб чиқариш хоналарида кондиционерлар микроиқлимни назорат қилиш имконини беради. Кореялик олимлар 2018 йил августда 40 даража ҳароратда кондиционерли хоналардаги одамларнинг аҳволини ўрганди. Кондиционер юрак-қон томир ва асаб тизими касалликлари хавфини камайтирди, шунингдек, иш ва ўқишни қолдириш эҳтимолини пасайтирди. Бироқ шифокорлар салбий таъсирларни ҳам аниқлади: кондиционерлардан узоқ вақт фойдаланиш ҳолсизлик, кўз қуришига ва мушак оғриқларига олиб келиши мумкин. Бундан ташқари, муздек офисдан жазирамага чиқишда ҳароратнинг кескин ўзгариши саломатликни ёмонлаштиради: тана стрессга учрайди. Шу сабабли хона ва ташқи муҳит ўртасидаги ҳарорат фарқи 6-10 даражадан ошмаслиги лозим.
Хоналарни шамоллатиш
Дим ҳаво ҳам иш унумдорлигини пасайтиради, иссиқ шароитда эса янада салбий таъсир кўрсатади.
Иш тартибини ҳароратга мослаштириш
Мунтазам танаффуслар тана қизиб кетишининг олдини олишга ёрдам беради. Иш берувчилар ходимларга дам олиш учун салқин жойлар тақдим этишлари шарт. Агар хонадаги ҳароратни пасайтиришнинг иложи бўлмаса, иш жойларида ходимларнинг тез-тез алмашиб туришини ташкил этиш зарур. Жисмоний оғир ишларни куннинг салқинроқ вақтига — эрталаб ёки кечқурун бажариш ёки жазирама тугагунча кечиктириш тавсия этилади. Иқлимга мослашиш даврига алоҳида эътибор қаратиш лозим, бу давр икки ҳафтагача чўзилиши мумкин, чунки янги ишга қабул қилинган ходим юқори ҳароратга мослашиши керак.
Салқин сувдан фойдаланиш
Совуқ ванна қабул қилиш, танани совуқ сув билан артиш ва салқин ичимликлар ичиш танани қисқа муддатга совитади, шунинг учун иш қобилиятини оширишнинг бу усулларига умид боғламаслик керак. Кенг тарқалган нотўғри фикр — иссиқ пайтда кам сув ичиш керак, деган қараш. Аслида бу масалада олтин ўрталик муҳим: нафас олиш ва терлаш орқали йўқотилган намликни қоплаш учун суюқлик истеъмолини кўпайтириш лозим. Агар ичимлик тартибини кескин чекласак, бу сувсизланишга олиб келади ва ҳолатни янада оғирлаштиради. Шунга қарамай, ҳаддан ташқари кўп суюқлик ичиш ва тер билан тузларнинг йўқотилиши танага салбий таъсир кўрсатиши мумкин.
Изоҳ (0)