Қозоғистон ўзининг қуруқликдаги узундан-узун чегаралари ва нефть қувурлари орқали бошқа мамлакатлар билан чамбарчас боғланган. Ушбу боғлиқликнинг айримлари жуда манфаатли бўлиши билан бирга, бошқа жиҳатдан хавф туғдириши ҳам мумкин. Аммо ҳозирда Қозоғистон қандай халқаро муносабатларни ривожлантириши керак? Қайси қўшниларига эҳтиёткорлик нигоҳи билан қараши керак?
Қозоғистон ҳақида фикр-мулоҳазаларини билдирувчи экспертлар билан давом этаётган туркумимиз доирасида яқинда Ассел Нуссупова Атлантика Кенгашининг Евросиё маркази директори ўринбосари Шелби Магид билан боғланди. Магид бизга Қозоғистоннинг бугунги кундаги муаммолари ва имкониятлари ҳақида ўз нуқтаи назарини ҳамда Қозоғистоннинг бошқа давлатлар билан муносабатлари ҳақидаги фикрларини тақдим этади.
Қозоғистон олдида турган муаммолар ҳақидаги саволга жавобан Магид, ҳал қилиниши керак бўлган геосиёсий муаммоларни келтириб ўтди. Унинг таъкидлашича, “Қозоғистон янги бўлмаса-да, ўзининг жойлашуви ва қўшничилигидан келиб чиққан ҳолда геосиёсий муаммоларга дуч келишда давом этмоқда. Қозоғистон дунёнинг тобора стратегик муҳим ва долзарб қисмида жойлашган, бундай мақомга эга бўлиш эса табиийки, геосиёсий хавф-хатарларни чақиради. Асосий масала — мувозанатни сақлашдир, Россия ва Хитой билан энг камида дўстона муносабатда бўлиш, шу билан бирга Ғарб билан тобора кўпроқ алоқада бўлиш. Бу сиёсий, иқтисодий ва маданий жиҳатдан қийин бўлган ҳаракат ва ҳар қандай раҳбарият учун муаммодир. Ғарб билан иқтисодий интеграция Қозоғистон учун улкан даражада манфаатли бўлиши мумкин”.
Магид, шунингдек, Қозоғистон иқтисодиётини трансформация билан боғлиқ масалаларга ҳам ишора қилди. Унинг қайд этишича, “Яна бир қийинчилик Қозоғистон иқтисодиётини янги даврга мослаштириш, асосан қазиб олинадиган ёқилғиларга асосланган иқтисодиётдан мамлакатнинг улкан табиий ресурсларидан барқарорроқ фойдаланадиган замонавий муқобил вариантга ўтиш бўлади. Қозоғистон муҳим соҳаларда жаҳон етакчиси бўлиши мумкин, фойдали қазилмалар ва уларни қайта ишлаш, глобал ядро энергетикаси соҳаларида етакчиликни қўлга олиши мумкин. Аммо бу ўзгаришлар асло осон кечмайди ва уларни эътибордан четда қолдирмаслик керак. АҚШ Қозоғистонда ушбу ўтиш жараёнини техник кўмак бериш, тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларни рағбатлантириш ва сиёсий қўллаб-қувватлаш борасида фаол ишламоқда. АҚШ—Қозоғистон муносабатларини янада қўллаб-қувватлаш ва мустаҳкамлаш учун бошқа имкониятлар пайдо бўлса, улардан самарали фойдаланиш ҳар икки давлатнинг манфаатига хизмат қилади”.
Янги ҳукумат қайси соҳаларга устувор аҳамият бериш кераклиги ҳақида сўралганда Магид иқтисодиётни диверсификация қилиш зарурлигини таъкидлади: “Қозоғистон ўз иқтисодиётининг асосий қисми сифатида ҳам, манба сифатида ҳам қазиб олинадиган ёқилғидан узоқлашиб, иқтисодиёти ва энергетика тизимини ривожлантириши керак. Ёқилғи, шу жумладан иссиқлик, электр энергияси ишлаб чиқариш ва транспортда ҳам мамлакат қазилма бойликларига таянади. Диверсификация иқтисодий ва миллий хавфсизликни таъминлашга ёрдам беради, шунингдек, мамлакатнинг энергия турини ўзгартиришга қатъий киришган ғарбий давлатлар билан тўлиқроқ интеграциялашувига имкон беради”.
Иқтисодиётни диверсификация қилиш ва Европага савдо йўлларини яхшилаш бўйича ўзининг қарашлари ҳақидаги саволга жавобан, Магид шундай фикр билдирди: “Булар олқишлаш керак бўлган яхши саъй-ҳаракатлар, аммо узоқ муддатли режалар учун муҳимроқ бўлган нарса транспорт йўллари ва зарурий минераллар олиш учун ечимлар бўлиши мумкин”.
Магид, шунингдек, Қозоғистоннинг Европа Иттифоқи билан муносабатларига оид фикрлари билан ўртоқлашди. Унинг таъкидлашича, “Ғарб давлатлари, жумладан, Европа Иттифоқига аъзо давлатлар Қозоғистоннинг Россия билан узоқ, умумий тарихга эга эканлигини ва кучли маданий ва иқтисодий алоқаларни ўз ичига олганини тушунишади. Шунингдек, улар Қозоғистоннинг геосиёсий ва географик ҳолати Россияни ҳам бегоналаштирмасликни талаб қилишини тушунишади. Шу фонда Қозоғистон Ғарб давлатлари, жумладан, ЕИ билан яқинроқ муносабатларга интилаётгани аён бўлади.Европа Иттифоқи ҳам, АҚШ ҳам бу алоқаларнинг кучайишини олқишлайди ва Қозоғистонни тобора ғарб билан интеграциялашув жараёнида ўз ресурсларидан фойдаланган ҳолда қўллаб-қувватлаши мумкин.”
У, шунингдек, таъкидлашича: “Қозоғистоннинг энергетика ва табиий ресурслари Европа Иттифоқи учун жуда катта аҳамиятга эга. Россиянинг Украинага кенг кўламли бостириб кириши ва бу босқинга тайёргарлик кўришда юзага келган глобал энергетика инқирози Европага ўзининг энергияси хавфсиз эмаслиги ва ҳимоясиз эканлигини кўрсатди. Шунинг учун Европа Иттифоқи ўз энергия манбаларини иложи борича Россиядан узоқроқда диверсификация қилишга, шунингдек, энергия аралашмалари доирасида уларни диверсификация қилишга интилмоқда. Бу энергия алмашинувининг жадаллашуви билан биргаликда энергия учун зарур бўлган минераллар, хом ашё ва ишлаб чиқаришни таъминлаш Европа учун муҳим масалага айланганини ва Марказий Осиё энг истиқболли манба (нефть ва газдан ташқари, бу ресурслар Кавказ, Яқин Шарқ ва АҚШдан импорт қилинади) эканлигини англатади.
Магид Қозоғистоннинг хавфсизликни кучайтиришга интилиши ҳақида шундай фикр билдирган: “Маълумки, Қозоғистон миллий ва иқтисодий хавфсизликни ҳозиргидан кўра кўпроқ даражада истайди, Россия бу борада хавотир ва ташвишлар келтириб чиқармоқда. Россиянинг бузғунчи амбициялари, глобал тажовузи ва унга қўлланган санкцияларни ҳисобга олсак, Россия хавфли ҳамкор бўлиб чиқди. Қозоғистон Ғарб уни қучоқ очиб кутиб олишга тайёр бўлган вазиятга дуч келмоқда”.
Қозоғистон ҳукуматининг келгуси беш йил ичида ЯИМни икки баравар ошириш мақсади борасида, Магид мураккаброқ баҳо берди. Унинг таъкидлашича, “Бу жуда яхши, аммо потенциал ўта амбицияли мақсад. Бундай ўсиш учун энг яхши имконият тоғ-кон саноати ва фойдали қазилмалар соҳасида бўлиши мумкин. Бу соҳалардаги лойиҳаларга устувор аҳамият бериш керак бўлади.
Ассел Нуссупова тайёрлади.
Ассел Нуссупова юқори малакали таҳлилчи бўлиб, иқтисод соҳасида катта тажрибага эга ва Қозоғистон ҳукумати учун йигирма йилдан ортиқ вақт давомида фидокорона хизмат қилган. Вашингтондаги Жоржтаун университетида иқтисод бўйича нуфузли магистр даражасига эга бўлиб, у макроиқтисодиёт, товар бозорлари, молиявий бозорлар, иқтисодий ва ижтимоий сиёсат соҳаларида тан олинган нуфузли шахсга айланди. Қозоғистоннинг иқтисодий манзараси ва глобал истиқболни чуқур англаган Нуссупова иқтисод соҳасига қимматли фикрларини ўз ҳиссасини қўшишда давом этаётган изланувчи мутахассис ҳисобланади. Бундан ташқари, у Аstana Times газетасининг таниқли ҳамкори ҳисобланади, унинг мақолалари ўқувчиларга мутахассис таҳлиллари ва иқтисодий масалалар бўйича чуқур истиқболларни тақдим этади.
Дунё янгиликларидан хабардор бўлиш учун “Дарё”нинг Instagram ва Twitter’даги расмий саҳифаларини кузатиб боринг.
Изоҳ (0)