Қирғизистонда мустақил нашрларнинг 11 нафар журналисти икки ойга ҳибсга олинди. Мамлакат президенти Садир Жапаров “Кабар” нашрига берган интервьюсида бунга изоҳ берди.
Жапаровнинг сўзларига кўра, қўлга олинганлар “профессионал журналист эмас”. Улар ижтимоий тармоқлардан фойдаланиб, турли, жумладан, мамлакат миллий хавфсизлигига таҳдид соладиган маълумотларни “масъулиятсизлик билан эълон қиладиган блоггерлардир”.
“Ҳар бир ҳуқуқий давлатда бўлгани каби Қирғизистонда ҳам қонун олдида жавобгарлик бор. Шу муносабат билан маълумотлар ишончлилиги учун ҳар бир шахс, биринчи навбатда ўзини журналист ва блогер деб биладиганлар жавобгар бўлиши керак. Айрим блогерлар ва фаоллар очиқчасига ёлғон ва дезинформация тарқатаётганига кўп маротаба гувоҳ бўлганмиз. Кўпинча қасддан ёки ўзи билмаган ҳолда минтақавий, диний ва миллий адоватни қўзғатишга уринишлар, конституцияга зид хатти-ҳаракатларга, тартибсизликларга чақиришлар бўлган”, — деди у.
Айнан шу ҳолат бўйича президентнинг сўзларига кўра, Адлия вазирлиги ҳузуридаги суд-экспертиза хизмати хулосасига кўра, Тожибек қизи Махабоднинг видеомурожаатларида оммавий тартибсизликларга даъват белгилари борлиги аниқланган. Бу Жиноят кодексининг 278-моддаси 3-қисмига мос.
“Бугунги нотинч ва турбулент замонда сўз эркинлиги масъулият билан ёнма-ён кетмоқда. Бугунги кунда демократик ривожланган деб ҳисоблаш мумкин бўлган давлатлар сиёсий мақсадларга эришиш ва жамиятни беқарорлаштириш учун сўз эркинлигидан фойдаланганларга нисбатан аллақачон чекловлар жорий этяпти. Шу муносабат билан биз профилактика чораларини кўришга мажбурмиз, чунки бу тўғридан тўғри мамлакат миллий хавфсизлигига дахлдор”, — деди Жапаров.
У Европа кенгашига аъзо давлатлар томонидан қабул қилинган (1950 йил 4 ноябрь) Инсон ҳуқуқлари ва асосий эркинликларини ҳимоя қилиш тўғрисидаги конвенциянинг айрим қоидаларини баён қилди.
Шундай қилиб, 10-модданинг 2-банди “Фикр билдириш эркинлиги”да давлатнинг миллий хавфсизлик, ҳудудий яхлитлик ёки жамоат тартиби манфаатлари билан боғлиқ сўз эркинлигини муайян чеклашларга бўлган ҳуқуқлари назарда тутилган.
Яъни, оддий сўз билан айтганда, демократик жамиятда тартибсизликлар ёки жиноятларнинг олдини олиш учун қонунда назарда тутилган чекловлар ёки санкциялар бўладими, маълум расмиятчиликлар зарур, деди Жапров ва барча тергов ҳаракатларининг якунланишини кутишга чақирди.
“Оммавий тартибсизликларга чақираётган одамни ватанпарвар дейиш мумкинми? Иккинчи жиҳат эса молиявий томон. Кўпинча мустақил журналистлар, блогерлар турли фондлар, ташкилотлар ва ҳоказолардан грант маблағлари олади”, — деди у.
Садир Жапаров мисол тариқасида бир қатор маълумотларни тақдим этди:
- factcheck.kg (бош муҳаррир Болот Темиров) интернет ресурси 2020 йилдан 2022 йилгача бўлган даврда фақат битта фонд (NED – Демократияни қўллаб-қувватлаш миллий жамғармаси)дан жами 142 900 доллар олган;
- koop.media ресурси 2021 йилда ўша Миллий Демократия жамғармаси (NED) дан 585 900 доллар олган;
- 2021 йилда бир қатор нодавлат нотижорат ташкилотлари ва сўзда мустақил журналистлар Миллий Демократия жамғармасидан 90 000 дан 220 000 долларгача бўлган грантлар олган;
- kloop.media, Mediahub, kaktus.media, ПолитКлиникa, factcheck.kg, Т-Меdia ва бошқа бир қатор ахборот агентликлари ҳар йили хорижий донорлардан 600 минг АҚШ долларидан ортиқ миқдорда грант маблағларини олади;
- жами 2017 йилдан 2020 йилгача Демократияни қўллаб-қувватлаш миллий жамғармаси Қирғизистон нодавлат нотижорат ташкилотлари вакиллари, журналистлар ва блогерларга 8 471 614 доллар ўтказди.
“Грант маблағлари сўз эркинлиги, медиа ҳамжамиятни қўллаб-қувватлаш, мустақил журналистикани ривожлантириш каби лойиҳалар доирасида ажратилмоқда. Бироқ, ҳақиқатда маълум бўлишича, тегишли грант маблағлари мақсадли ишлатилмаяпти — ҳокимиятни обрўсизлантириш, давлат сиёсатини қоралаш, конституцияга зид чақириқлар ва умуман, миллий хавфсизликка таҳдид соладиган сохта маълумотларни тарқатиш сиёсати олиб борилмоқда”, — деди Садир Жапаров.
Унинг сўзларига кўра, чет эл манбаларидан тегишли грант маблағларини олаётган алоҳида журналист ва блогерларнинг шахсий бойиб кетиш ҳолатлари мавжуд. Масалан, ҳибсга олинганлар орасида нашр бош муҳаррирларидан бири молиявий манбалари аниқ белгиланмаган ҳолда биргина сўнгги йилларда бир қанча қиммат кўчмас мулкка эга бўлган. Давлат рўйхатидан ўтказувчи органлар маълумотлари билан тасдиқланган шунга ўхшаш бошқа кўплаб фактлар мавжуд.
“Интернет блогерлар фақат пул учун қандай қилиб чиройли ҳисобот беришни билади, лекин аслида уларнинг нашрларига ҳеч ким ишонмайди. Яққол мисол, ҳибсга олинганларни озод қилишни талаб қилиб, оддий халқ чиқмади. Одамлар улар ўзларига ажратилган маблағларни асоссиз ва исботсиз ҳокимиятни қоралаб ишлатаётганини тушунади. Балки шунинг учун ҳам маҳбуслар ўзларига эътибор қаратишга қарор қилиб, мамлакат қонунчилигига зид бўлган бундай қадамга боришгандир”, — дея хулоса қилди Жапаров.
Изоҳ (0)