Самарқандда Шанхай ҳамкорлик ташкилотига аъзо давлатлар раҳбарларининг навбатдаги саммити ўтказилиши муносабати билан Амир Темур мақбарасида таъмирлаш-тиклаш ишлари олиб борилаётгани хабар берилган эди. Бу ижтимоий тармоқларда бошқача талқин қилиниб, Амир Темур қабри очилгани ҳақида миш-мишлар тарқалди. «Дарё» мухбири тарқалган миш-мишларга аниқлик киритиш мақсадида вазиятни ўрганди.
Маълум бўлишича, Вазирлар Маҳкамасининг «2022 йилда туризм ва маданий мерос объектлари инфратузилмасини ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида» қарорига асосан мажмуани қайта таъмирлаш учун 3 миллиард сўм маблағ ажратилган. Тегишли ташкилотларнинг илмий асосланган хулосалари ёрдамида лойиҳа таклифлари ишлаб чиқилиб, Маданий мерос агентлиги ҳузуридаги Илмий-эксперт кенгашида маъқулланган.
Амир Темур мақбарасида реставрация ишлари олиб борилаётганлиги ҳақида хабар чиққанидан сўнг ижтимоий тармоқ фойдаланувчилари орасида турли миш-мишлар тарқала бошлади. Хусусан, кимдир улуғ саркарданинг руҳи безовта бўлса, уруш бошланиши ҳақида ёзиб, Совет археологлари Темур қабрини 1941 йилнинг июнь ойида, Улуғ Ватан уруши бошланишидан бир неча кун аввал очганлигини ёзган. Яна кимлардир жорий йилнинг 23 февралида, Россия ва Украина ўртасидаги можаро арафасида ҳам қабр очилганлигини билдирган.
«Самарқанд реставрация дирекцияси» маркази директори Бахрилло Абдуллаевнинг таъкидлашича, 35 нафар самарқандлик моҳир уста ишлаётган таъмирлаш ишларида мақбаранинг гумбаз қисмидаги плиткалар, кириш қисмидаги пештоқ ва нақш безаклари алмаштирилмоқда. Мақбаранинг пастки қисми, хусусан қабрларда таъмирлаш ишлари олиб борилгани йўқ.
Таъмирлаш ишларида 35-40 йиллик иш тажрибага эга 35 нафар самарқандлик моҳир уста ишламоқда. Мақбаранинг гумбаз қисмидаги плиткаларни алмаштираяпмиз. Кириш қисмидаги учта пештоқнинг нақш безаклари алмаштирилди. Мақбаранинг пастки қисми, хусусан, қабрларда таъмирлаш ишлари олиб борилгани йўқ. Иш деярли якунига етди. Ювиб-тозалаш, ҳавзаларни йиғиштириш ишларини бажаряпмиз. Икки-уч кунда таъмирлаш ишлари тугайди. Одамлар ўзлари келиб кўзи билан кўришлари мумкин. Қабрга тегиниш учун экспертлар кенгашининг рухсати керак», — дейди Бахрилло Абдуллаев.Биз билан суҳбатда бўлган Амир Темур мақбараси директори Хушнуд Абдуллаев жамоатчиликдан ижтимоий тармоқларда тарқалган турли гап-сўзларга ишонмасликни сўраб, мақбарадаги қабрларга тегинилмаганини айтмоқда.
Бу гапларнинг ҳаммаси миш-миш. Қабрга ҳеч ким тегинмаган ва тегишга ҳақи ҳам йўқ. Қолаверса, бу ерга ҳар кимни ҳам киритавермаймиз. Фақат махсус делегация меҳмонлари киришади. Жорий йилнинг февраль ойида ҳам шундай гаплар бўлган эди. Қабр очилди, Украина ва Россия уриши бошланди, дейишганди. Ўша вақтда ҳам экспертлар келиб кўришди. Ҳеч ким тегингани йўқлигига гувоҳ бўлишди. Қабр охирги марта 1941 йил очилган. Қабрни очишга ҳеч кимнинг ҳадди сиғмайди», — дейди Хушнуд Абдуллаев.Хушнуд Абдуллаевнинг маълумот беришича, таъмирлаш ишлари уч босқичдан иборат. ШҲТ саммити тугаганидан сўнг ҳам таъмирлаш давом эттирилади.
Мен ижтимоий тармоқ фойдаланувчиларидан, туристлар ва маҳаллий сайёҳлардан ҳар хил миш-мишларга ишонмасликни сўрардим. Агар уларга жуда қизиқ туюлаётган бўлса бемалол келиб зиёрат қилиб кетишлари мумкин», — дейди масъул.Амир Темур мақбарасида фаолият юритувчи ходим Одил Баротовнинг айтишича, мақбарага келган зиёратчилар ҳам қабр очилганми деган саволларни бермоқда.
Бу мақбара 1404 йилда Амир Темур томонидан тўнғич набираси Муҳаммад Султонга атаб қурилган. Амир Темур ўлганидан сўнг тахт вориси сифатида Муҳаммад Султонни васият қилган. Лекин Муҳаммад Султон Амир Темурдан олдин, 1403 йилда Озарбайжонда 29 ёшида оламдан ўтганидан кейин валиаҳдни Самарқандга олиб келиб, ўзи қурдирган мадрасанинг ҳовли ичига дафн этган. Бу ер мақбара бўлмасидан аввал Муҳаммад Султоннинг мадрасаси бўлган. Мақбаранинг чап томонида мадраса, ўнг томонида хонақоҳ бўлган. Мақбарада ҳозирги кунга қадар уч марта 1941, 1945- ва 1996 йилда таъмирланган. Ҳозирги пайтда мақбара очилган деган ҳар хил миш-мишлар тарқалмоқда. Зиёратчилар ҳам келиб мақбара очилганми дея савол беришмоқда. Йўқ, мақбара ҳозиргача фақат 1941 йилда биринчи ва сўнги марта, яъни Темур вафотидан 536 йил ўтиб очилган. Ундан кейин ҳеч ким тегинмаган. Агар кимда шубҳа бўлаётган бўлса, зиёратга келиб ўз кўзлари билан кўриши мумкин», — дейди Одил Баротов.Одил Баротовнинг қўшимча қилишича, 1941 йилнинг 16—22 июнь кунлари Совет Иттифоқи ҳукуматининг махсус қарори билан Гўри Амир мақбарасидаги Темурийлар сулоласи қабрлари очилган. Профессор Қори-Ниёзий раҳбарлик қилган экспедиция давомида Амир Темур, унинг ўғиллари ва набираларининг жасадлари ўрганилган. Тадқиқотлар натижасида антрополог олим Михаил Герасимов Амир Темур қиёфасини яратган. Экспедициянинг мақсади — Амир Темур қабрини аниқлаш ва Ўрта асрларда яшаб, фаолият юритган Темурийлар сулоласини илмий асосда текшириб ўрганиш деб кўрсатилган.
Амир Темурнинг қабри 21 июнда очилиб жасади чиқарилади. Айнан ушбу куннинг эртасига, 22 июнь куни Германия қўшинларининг собиқ Совет Иттифоқи ҳудудига бостириб кирганлиги сабабли айримлар мазкур воқеани Иккинчи жаҳон уруши бошланишига таъсир қилган «илоҳий омил» сифатида қараган. Қабрларни очиш жараёнини тасвирга олган таниқли кинооператор Малик Қаюмов ‘Ҳаётим — кинематография’ номли китобида Амир Темур қабри очилганлини эшитган учта чол қабрни очса уруш руҳи чиқади деган гапларни хотирлаган.2022 йилнинг 26 февраль куни ҳам «Ўзбек археологлари 23 февралда Темур қабрини очди», деган хабарлар тарқалганди. Ўзбекистон фанлар академияси эса бу хабар ёлғон (фейк) эканлигини таъкидлаганди.Шундан сўнг Малик Қаюмов бу гапларни Сталингача етказиб, Темур суяклари қайтадан дафн этилган. Яна бир тасодиф билан айнан Амир Темурнинг жасади қабрга қайтарилгач ва қабр ёпилгач Совет Иттифоқи қўшинлари ғалабаларни қўлга киритишни бошлаган. Бироқ ушбу ҳодисаларнинг бир вақтда бўлганлиги тасодиф эканлигининг эҳтимоли катта. Чунки Иккинчи жаҳон уруши 1939 йилда Германиянинг Польшага ҳужумидан бошланган. Гитлернинг Совет Иттифоқига ҳужум қилиш бўйича «Барбаросса» режаси эса 1940 йилдаёқ тасдиқланганлиги айтилади», — дейди Одил Баротов.
Изоҳ (0)