Ҳозирги кунда аҳолининг қариш жараёни глобал муаммога айланиб, дунё мамлакатларини тобора кўпроқ қамраб олмоқда. Бу эса, ўз навбатида, иқтисодиётнинг кўплаб соҳаларида мутахассислар етишмаслигини келтириб чиқармоқда.
Бундай жараёнда меҳнатга лаёқатли аҳолиси кўп бўлган мамлакатлар ривожланган мамлакатлар иқтисодиётини юқори малакали кадрлар билан таъминлаш учун катта имкониятларга эга.
Малакали кадрларни экспорт қилувчи давлатлар чет элга меҳнат миграциясини амалга оширишда ўз манфаатларини илгари суриш учун қатор имкониятларга эга бўлади.
БМТ прогнозларига кўра, 2035 йилга бориб сайёра аҳолисининг 13 фоизи 65 ва ундан катта ёшдагиларни ташкил қилиши кутилмоқда — бу 1,1 млрд киши дегани.
1980 йилдан 2010 йилгача дунёда кекса ёшдаги аҳолининг улуши деярли ўзгармаган ва 25 ёшдан 64 ёшгача бўлган 100 кишига 65 ва ундан юқори ёшдаги 16 киши тўгри келган.
2035 йилга келиб, БМТ прогнозларига кўра, бу кўрсаткич 26 кишига кўтарилади. Шу билан бирга, ривожланган давлатларда аҳоли қаришининг юқори кўрсаткичлари кузатилади.
Аҳолининг қариши бўйича Япония етакчилик қилмоқда — 2035 йилга бориб, меҳнатга лаёқатли ёшдаги ҳар 100 кишига 69 киши, Германияда — 66 киши тўғри келиши кутилмоқда.
АҚШда туғилишнинг нисбатан юқори бўлишига қарамай, ҳар 100 та меҳнатга лаёқатли кишига 44 та қариялар тўгри келиши кутилмоқда. Бу тенденция ривожланаётган мамлакатларда ҳам тобора сезилмоқда.
Хитойда ҳар 100 та меҳнатга лаёқатли аҳолига 15 та қария тўгри келган бўлса 2035 йилга келиб 36 тага етиши кутилмоқда, Лотин Америкасида 14 дан 27 тага ошади.
Аҳолининг қариши кадрлар етишмаслигига олиб келади. Кадрларнинг энг катта тақчиллиги ижтимоий соҳада қайд этилган.
Япония Соғлиқни сақлаш, меҳнат ва фаровонлик вазирлиги маълумотларига кўра, 2025 йилга бориб бу соҳада 2,5 млн бўш иш ўринлари бўлиши кутилмоқда, парваришга муҳтож кексалар сони 7 миллионга етади.
Келгуси йилларда Германия аҳолисининг тез қариши иқтисодиётнинг бир қатор тармоқларида малакали кадрлар етишмаслигини янада кучайтириши мумкин. Швеция қурилиш ва машинасозлик каби соҳаларда ишчи кучи танқислигига дуч келмоқда.
Кўпгина компаниялар учун бу танқислик рентабеллик ва рақобатбардошликнинг пасайишига олиб келади. Чехия, Венгрия, Латвия, Литва, Польша ва Руминиядаги иш берувчилар малакали кадрлар етишмаслигини ишлаб чиқариш ва қурилишда бизнес ривожланишига асосий тўсиқ сифатида кўрсатмоқда.
АҚШда 2030 йилга келиб, урушдан кейинги демографик юқори ўсиш даврида туғилган аҳоли нафақага чиқа бошлаганда, муайян кўникмаларни талаб қиладиган бир қатор касбларда кадрларнинг етишмаслиги кузатилиши кутилмоқда.
Ривожланган мамлакатларда кекса одамлар сони ортиб бораётганлиги сабабли касалхоналар ва узоқ муддатли парваришли тиббий муассасаларда ишлаш учун мутахассисларга талаб ҳам ортиб бормоқда.
ЖССТ маълумотларига кўра, бугунги кунда дунёда 60 миллионга яқин тиббиёт ходимлари: шифокорлар, ҳамширалар, акушерлар, фармацевтлар ва лаборантлар ишлайди.
Бироқ уларнинг камомади тахминан 7,2 млн кишини ташкил этади ва келажакда бу муаммо янада ёмонлашади.
ЖССТ прогнозларига кўра 2035 йилга келиб дунёда 12,9 млн тиббиёт ходими етишмаслиги кутилмоқда. Агар ҳозирдан чора кўрилмаса, уларнинг танқислиги миллиардлаб одамлар саломатлиги учун жиддий оқибатларга олиб келади.
Иммигрантлар оқимининг фойдалари
PMTI экспертларининг ҳисоб-китобларига кўра, қариялар улуши юқори бўлган мамлакатларга иммигрантлар оқими аҳолининг ёшаришига ҳисса қўшиши мумкин.
Масалан, иммигрантлар сонининг 1 фоизга ошиши қарияларнинг қарамлик юкини 2,4 фоизга камайтиришга ва аҳоли жон бошига ЯИМни 4,6 фоизга ошириши мумкин.
Шундай қилиб, кексалар сони кўп бўлган мамлакатларга иммигрантлар оқими меҳнат бозорида мутахассислар етишмаслиги муаммосини ҳал қилиши, аҳолини ёшартириши ва иқтисодиётни ривожланишига туртки бўлиши мумкин.
Ўзбекистондаги вазият
Дунё аҳолисининг қариши ва шу туфайли кадрлар етишмовчилиги кескин кузатилаётган бир пайтда Ўзбекистон аҳолиси жадал суръатлар билан ўсиб бормоқда. Ҳар йили республика аҳолиси ўртача 600 минг кишига кўпаймоқда.
Ўзбекистоннинг ўзига хос демографик хусусияти меҳнатга лаёқатли аҳолининг юқори улушидир. Ҳар йили меҳнат бозорига ўртача 500-600 мингга яқин ёшлар кириб келади.
Мамлакатда ҳар йили 1,5 миллиондан ортиқ киши иш билан таъминланиши керак, уларнинг ярмини 16 ёшдан 30 ёшгача бўлган ёшлар ташкил этади. Ишчи кучи таклифи талабдан 1,2 баравар юқори.
Кексаларнинг меҳнатга лаёқатли аҳолига демографик юки 2020 йилда Ўзбекистонда 7,2 кишини ташкил этди, дунёда бу кўрсаткич меҳнатга лаёқатли аҳолининг 100 нафарига 14 кишини ташкил этади.
БМТ прогнозларига кўра, 2035 йилга бориб Ўзбекистонда кексаларнинг меҳнатга лаёқатли аҳолига тушадиган демографик юки 12,5 кишини ташкил этади, жаҳон миқёсида эса бу кўрсаткич 20,2 кишига етади.
Ўзбекистонда қарияларнинг қарамлик даражаси жаҳондаги ўртача кўрсаткичлардан паст бўлиши кутилмоқда.
Шу боис Ўзбекистон келажакда жаҳон меҳнат бозорини малакали кадрлар билан таъминлаш учун улкан салоҳиятга эга ва бу ўз навбатида мамлакатда ишсизлик даражасини пасайтириши, аҳоли турмуш даражасини оширишга хизмат қилади.
Экспертларнинг таклифлари
- ривожланган мамлакатлар билан юқори малакали кадрлар тайёрлаш бўйича, кейинчалик буюртмачи мамлакатларида ишга жойлашиш учун узоқ муддатли шартномалар тузиш;
- мамлакатда хорижий коллежлар очиш ва уларда хорижий ҳамкорлар буюртмаларига асосланиб ёш кадрларни ўқитиш, битирувчиларни хорижда ишга жойлаштиришни таъминлаш;
- шу билан бирга, мутахассисларни оила аъзолари билан хорижда ишга жойлаштириш масалаларини ҳал қилиш мақсадга мувофиқ. Бунда оила аъзоларининг хорижда маълумот олиш, ва ишга жойлаштиришн имкониятларини ҳам олдиндан кўриб чиқиш зарур;
- чет тилларини умумтаълим мактабларидан бошлаб сифатли ўргатиш. Чет тилларини ўрганиш бўйича ўқув дастурларида илғор хорижий тажрибани қўллаш;
- дунёнинг етакчи университетлари билан доимий ҳамкорликни ташкил этиш ва қўллаб-қувватлаш. Хорижий профессор-ўқитувчиларни маҳаллий университетларга жалб қилиш. Халқаро талабалар алмашинувини ташкил этиш.
Шундай қилиб, кадрлар тайёрлаш сифатини яхшилаш Ўзбекистондан малакали кадрлар экспорт қилишни ташкил этишга ёрдам беради ва бу орқали аҳолининг қариш муаммосини ҳал этишга хизмат қилади.
Мақолани тайёрлашда Прогнозлаштириш ва макроиқтисодий тадқиқотлар институти маълумотларидан фойдаланилди.
Изоҳ (0)