«Бизда исломий банклар ҳақида мифлар яратилган». Иқтисодчилар исломий банк тизими иқтисодий муаммоларга ечим бўлмаслигини айтди

Марказий банк томонидан оммавий ахборот воситалари ходимлари учун иқтисодий мавзуларга оид семинар-тренинг ташкил этилди. Мулоқот мавзуларидан бири исломий банклар ҳақида бўлди. Айтилишича, Ўзбекистонда исломий банклар очилиши мамлакат иқтисодий муаммоларига ечим бўла олмайди. «Дарё» иқтисодчиларнинг мавзу борасидаги фикрларни тақдим этади.

«Кўпчилик исломий молия хизматларини текин деб ўйлайди»

Марказий банк департаменти директори Санжар Носиров исломий банк хизматлари нархи анъанавий банкникидан юқори эканини айтди.

Анъанавий банк бошқа, исломий банк тизими бошқа. Қонунчилигимизнинг қурилиши анъанавий банк тизимига мослашган. Агар исломий банкни жорий қилмоқчи бўлсак, қонунчиликни тўлиқ қайта кўриб чиқишга тўғри келади. Яъни асосий қонунларимиз — Фуқаролик кодекси, суд, солиқ, божхона нуқтаи назардан кўп ҳужжатларни қайта кўриб чиқиш зарур бўлади. Бу бўйича биринчи қадам қўйилган. Исломий банк тизимини ривожлантириш масаласи ўйланмоқда. Ҳукумат комиссияси тузилган бўлиб, ислом молиясини нафақат банкларда, балки бошқа соҳаларда ҳам ривожлантириш режа қилинган. Энди рақобатга келадиган бўлсак. Мана Қозоғистон ва Тожикистон исломий молиялаш тизимини йўлга қўйди. Аммо бозорда рақобат у қадар кучли эмас. У давлатларда пул қимматроқ ва камроқ. Биз буни йўлга қўйишдан олдин нафақат кредит беришни ўйлашимиз, балки маблағ жалб қилишни ҳам ўйлаб кўришимиз керак. Бунга тайёрмизми йўқми, аниқлаш зарур.

Одамлар ‘муаммоларим исломий банк орқали ечилиб кетади’, деб ҳисоблайди. Кўпчилик исломий молия хизматини текин деб ўйлайди. ‘Анъанавий банк менга кредит бермаяпти, ислом банкига борсам аниқ кредит беради’, деб ҳисоблайди. Лекин ундай эмас. Фоиз кўринишида бўлмагани билан исломий банкларда ҳам пулнинг нархи бор. Фақат у бошқача кўринишда бўлади. Ислом молиясида пул билан вақтнинг ўзи қўшилиб, қўшимча пул яратмасин деган талаб – шариатнинг қоидаси бор. Яъни пулни бердим, бир йилдан кейин кўпроқ қилиб берасан, деган нарса йўқ. Яна бир жиҳат, исломий банк хизматининг нархи доим қимматроқ бўлади. Сабаби унинг бозори жуда ривожланиб кетмагани учун маблағ кам. Қолаверса, талаб ва таклиф ҳам кам. Шу нуқтаи назардан исломий банк хизматлари нархи юқори.

Санжар Носиров, Марказий банк департаменти директори

Иқтисодчи Отабек Бакировнинг айтишича, ислом шариати амал қиладиган мамлакатларда ҳам исломий банк улуши анъанавий банкларникидан паст ҳисобланади.

Бизда исломий банклар ҳақида мифлар яратилган. Фундаментал муаммоларимиз исломий банклар орқали ечилиб қолади, деган қараш бор. Исломий мамлакатлар, масалан, шариат амал қиладиган Саудия Арабистонида ҳам исломий банк улуши анъанавий банкдан орқада. Исломий банк бўйича энг юқори улуш Эронда. Ислом дини кенг тарқалган мамлакатларда ҳам ислом банкининг улуши ҳамма масалаларда анъанавий банкка ютқизади. Яъни ресурс жамғаришда ҳам, молиялаштиришда ҳам.

Айтмоқчи бўлганим, мана ҳозир ўнга яқин банкларимизда исломий молиялаштириш дарчалари очилган. Қонунчилик бунга йўл беради. Одамлар бориб ҳисоб-китобини қилгандан кейин исломий молиялаштиришни истамайди. Ҳеч қачон исломий банк анъанавий банкка рақобатчи бўлади деб ҳисобламайман. Булар бутунлай бошқа-бошқа сегментлар. Уларни рақобатлашадиган сегментлар деб ҳисобламайман. Исломий банк жорий этилса ҳам анъанавий банк ўз экотизимида яшашда давом этаверади.

Отабек Бакиров, иқтисодчи

Марказий банк департаменти директори Нодирбек Очилов масаланинг макроиқтисодий жиҳатларига тўхталди.

Ҳар доим ‘исломий банк очилса, ҳаммаси яхши бўлиб кетади’, деган қараш бор. Лекин мана Қозоғистон ёки Қирғизистонда у қадар катта ўзгариш бўлгани йўқ. Макроиқтисодий кўрсатгични оладиган бўлсак, расмий даромадга эга аҳоли сонига нисбатан олинган кредитлар ва қарзлар нормативлари ошиб кетган. Исломий молияни талаб қилаётган аҳолининг расмий даромад манбаига эгалиги, расмий солиқ тўловчи экани ва бошқа кўп ҳисоб-китобли ишлар бор. Бугунги кунда қарз юки расмий ишловчиларга нисбатан ортиб кетяпти. Ҳали кўчаларда «рассрочка»га берилаётган маблағларни қамраб ололмаяпмиз. Қарз юкининг ўзида иккиланиб қоляпмиз: ‘аҳоли эртага бу пулларни қандай қилиб қайтаради‘, деган савол ўйлантирмоқда. Бунинг устига исломий молия тизимини очадиган бўлсак, вазият янада мураккаблашади. Биз бундан олдин фундаментал муаммоларимизни ҳал қилишимиз керак. Исломий молия ҳамма муаммоларни ечадиган сабаб эмас. Унинг ҳам ўзига яраша талаблари бор.

Нодирбек Очилов, Марказий банк департаменти директори